Nowy rok to – obok tradycyjnych życzeń – również okres, w którym przedsiębiorcy dokonują podsumowania efektów działalności minionego okresu, a także czas podjęcia znaczących decyzji dla strategii działalności w kolejnych dwunastu miesiącach.

W przypadku osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą istotnym elementem jej efektywności jest niewątpliwie wybór możliwie najlepszej formy opodatkowania podatkiem dochodowym, a właśnie początek roku to czas, w którym podatnik podatku dochodowego od osób fizycznych może dokonać zmiany dotychczasowej formy opodatkowania.

Cztery metody do wyboru

Prowadząca działalność gospodarczą osoba fizyczna ma do wyboru cztery możliwe metody opodatkowania dochodów z tej działalności, wśród których dwie przewidziane są przez przepisy ustawy o PIT.

Natomiast dwie kolejne mają charakter ryczałtowy, a podstawę prawną dla nich stanowi ustawa z 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (dalej: ustawa o podatku zryczałtowanym). Wybór najbardziej właściwej dla danego przedsiębiorcy formy opodatkowania wymaga z jednej strony rozeznania charakteru i wartości osiąganych i prognozowanych w kolejnym roku przychodów i dochodów podatnika, z drugiej zaś ustalenia dopuszczalności, warunków i zasad stosowania konkretnej formy opodatkowania.

Oświadczenie albo wniosek

Samego wyboru formy opodatkowania dokonuje się poprzez złożenie w urzędzie skarbowym oświadczenia o wyborze formy opodatkowania, a w przypadku karty podatkowej – wniosku o zastosowanie tej formy opodatkowania (PIT 16). Dokumenty te należy złożyć do 20 stycznia danego roku podatkowego (w 2013 roku 20 stycznia wypada w niedzielę, a więc w tym roku termin na złożenie tych dokumentów mija 21 stycznia).

Niedotrzymanie tego terminu lub brak złożenia oświadczenia bądź wniosku skutkuje opodatkowaniem według zasad, które podatnik stosował w roku poprzednim, oczywiście jeśli nie zaistniały okoliczności wyłączające możliwość stosowania danej formy opodatkowania (np. przekroczenie limitu do stosowania ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych).

Według skali

Podstawową formą opodatkowania dochodów osiąganych z prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej jest opodatkowanie według tzw. zasad ogólnych. Zasady te oznaczają, że podatnik dokonuje opodatkowania omawianych dochodów na podstawie skali podatkowej z art. 27 ust. 1 ustawy o PIT, co w efekcie sprowadza się do płacenia progresywnego podatku dochodowego.

W przypadku tej formy opodatkowania podstawą opodatkowania jest dochód. Jest nim różnica pomiędzy osiągniętymi przychodami a poniesionymi wydatkami, uznawanymi w świetle regulacji ustawy o PIT za podatkowe koszty uzyskania przychodów, z uwzględnieniem – w przypadku podatników prowadzących podatkową księgę przychodów i rozchodów – tzw. różnicy remanentowej, wynikającej z wartości spisu z natury określonych na początek i koniec roku podatkowego.

Ewentualny wybór tej metody opodatkowania powinna zatem w pierwszej kolejności poprzedzać szczegółowa analiza spodziewanych przychodów oraz koniecznych dla ich osiągnięcia wydatków zaliczanych w ciężar kosztów uzyskania przychodów, ponieważ progresywny charakter podatku przejawia się wzrastaniem jego stawki w zależności od osiąganych dochodów.

Niezwykle istotną cechą tej formy opodatkowania jest także efekt łączenia dochodów, co oznacza, że podatek według skali progresywnej płaci się od podstawy opodatkowania ustalonej z wszystkich źródeł podlegających opodatkowaniu według tej formy. Ta zaś niewątpliwie preferuje tych podatników, którzy w ciągu roku podatkowego nie przekroczą dochodu w wysokości 85 528,00 zł, bowiem do tej wartości podstawy opodatkowania stawka podatku wynosi 18 proc. (minus kwota zmniejszająca podatek w wysokości 556,02 zł).

Natomiast nadwyżka ponad tę kwotę jest już opodatkowana według stawki 32 proc., co niewątpliwie decyduje o małej opłacalności tej formy opodatkowania dla podatników, których dochody opodatkowane według skali podatkowej przekroczą wartość 85 528,00 zł.

Możliwe ulgi i wspólne rozliczenie

Analizując jednak ewentualny wybór opodatkowania dochodów z działalności gospodarczej należy uwzględniać także to, że właśnie ta forma umożliwia podatnikowi korzystanie z ulg podatkowych (m.in. ulga na dzieci, ulga internetowa, czy ulga rehabilitacyjna).

Z uwzględnieniem obowiązujących warunków, pozwala także na wspólne rozliczenie dochodów z małżonkiem bądź preferencyjne rozliczenie dochodów przez osoby samotnie wychowujące dzieci. W efekcie może się okazać, że pomimo, iż wartość dochodów w roku podatkowym przekroczyła próg stawki 32 proc., to w porównaniu z liniową metodą, forma ta i tak będzie dla podatnika opłacalna.

A może stawka liniowa

Modyfikacją rozliczania podatku dochodowego na podstawie zasad wyrażonych ustawą o PIT jest wybór podatku liniowego. Zgodnie z art. 30c ustawy o PIT podatek dochodowy od dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej lub działów specjalnych produkcji rolnej uzyskiwany przez podatników, którzy dokonali wyboru tej formy opodatkowania, wynosi 19 proc. podstawy opodatkowania (z zastrzeżeniem ryczałtowych form podatku – art. 29, art. 30 i art. 30d ustawy o PIT).

Najistotniejszą cechą tej formy opodatkowania jest jednolita stawka podatku niezależnie od wartości osiągniętego przez podatnika dochodu w danym roku podatkowym, co stanowi o wyłączeniu określonej skalą podatkową progresji.

Warto pamiętać, że ewentualny wybór tego wariantu związany jest nierozerwalnie z wyłączeniem prawa do stosowania ulg podatkowych, a także z brakiem możliwości dokonywania wspólnego rozliczenia wraz z małżonkiem lub w sposób właściwy dla osób samotnie wychowujących dzieci, za wyjątkiem prawa do odliczenia od podstawy opodatkowania składek na ubezpieczenie społeczne oraz odliczenia od podatku składki na ubezpieczenie zdrowotne w granicach limitu 7,75 proc. jej podstawy.

W tym przypadku nie ma także tzw. kwoty wolnej od podatku, co w efekcie oznacza, że podatek płaci się od pierwszej złotówki osiągniętego dochodu. W efekcie, pomimo że pozornie wydaje się to atrakcyjna forma opodatkowania, to dla wielu – zwłaszcza drobnych – przedsiębiorców korzystniejsze mogą się okazać zasady ogólne.

Przykład

Jan Kowalski zakłada, że w roku 2013, z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej powinien osiągnąć dochód w wysokości 120 000 zł. Z uwagi na progresywną skalę podatkową Jak Kowalski skłania się ku liniowej formie opodatkowania swoich dochodów w roku 2013.

Czy taki wariant będzie dla niego korzystny w sytuacji, w której na zasadach ogólnych może dokonać wspólnego rozliczenia z żoną, która nie osiąga dochodów?

Odpowiadając na to pytanie, warto ustalić wysokość podatku w każdym z możliwych wariantów. Odpowiednio w przypadku podatku liniowego łączny podatek, który będzie musiał zapłacić Jan Kowalski wyniesie 22 800,00 zł. (co wynika z wyliczenia 120 000 x 19 proc.).

Natomiast w przypadku, gdy podatnik dokona wyboru opodatkowania progresywnego, wtedy wartość podatku do zapłaty za rok podatkowy wyniesie 25 870,00 zł, co oznacza, że pozornie podatek liniowy będzie formą korzystniejszą dla tego podatnika. Jeżeli jednak podatnik ten skorzysta w zeznaniu rocznym z możliwości wspólnego opodatkowania z żoną, która nie osiąga żadnych dochodów, to łączna wartość podatku za rok podatkowy wyniesie 20 488,00 zł, a zatem znacząco mniej niż w przypadku podatku liniowego.

Ponadto, opodatkowanie na zasadach ogólnych umożliwi podatnikowi ewentualne skorzystanie z ulg podatkowych, co może w jeszcze większym stopniu poprawić efektywność finansową tej metody opodatkowania.

Powstaje zatem zasadne pytanie, w jakim przypadku podatek liniowy jest korzystną formą opodatkowania. Odpowiadając należy zauważyć, że jest to metoda niewątpliwie wysoko opłacalna dla podatników osiągających wysokie dochody, których efektywności opodatkowania nie sposób zrekompensować możliwością korzystania z ulg podatkowych, ze wspólnego rozliczania podatku przez małżonków, bądź w sposób właściwy dla osób samotnie wychowujących dzieci.

Może to być również korzystna forma opodatkowania dla tych przedsiębiorców, którzy obok działalności gospodarczej osiągają również dochody opodatkowane według skali podatkowej, a wynikające z innych tytułów (np. umowa o pracę ) w sytuacji, w której ewentualne połączenie tych dochodów stanowiłoby o opodatkowaniu znacznej ich części według stawki 32 proc.

Przykład

Andrzej Zieliński osiąga z tytułu działalności gospodarczej dochody na poziomie 80 000,00 zł rocznie. Podatnik ten jest jednak równolegle zatrudniony na podstawie umowy o pracę, z której dochody roczne po odliczeniach kształtują się na poziomie 90 000,00 zł. W jaki sposób podatnik ten powinien opodatkować swoje dochody?

W tym przypadku już same dochody z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę prowadzą do opodatkowania nadwyżki ponad kwotę 85 528,00 zł według stawki 32 proc. Tym samym, niewątpliwie wybór zasad ogólnych dla opodatkowania dochodów z działalności gospodarczej prowadziłby do ich opodatkowania w całości na podstawie tej wyższej stawki podatku dochodowego.

Zatem naturalnym rozwiązaniem wydaje się opodatkowanie dochodów z działalności według zasad liniowych. W takim przypadku stawką właściwą dla tych dochodów będzie stawka w wysokości 19 proc., natomiast z tytułu dochodów wynikających z umowy o pracę podatnik będzie opodatkowany na zasadach ogólnych.

Kolejnym przypadkiem, gdy korzystnym rozwiązaniem może się okazać wybór formy opodatkowania według stawki liniowej jest sytuacja, w której podatnik oczekuje w roku podatkowym wysokich dochodów z działalności gospodarczej o charakterze incydentalnym, np. zakłada w danym roku sprzedaż wartościowych składników majątku. W takiej sytuacji należy dokonać analizy skutków finansowych liniowej formy opodatkowania.

Przykład

Piotr Malinowski dotychczas opłacał podatek dochodowy na zasadach ogólnych, ponieważ jego dochody z działalności gospodarczej kształtowały się na poziomie 70 000,00 zł rocznie. W roku 2013 Piotr Malinowski planuje jednak sprzedaż budynku będącego środkiem trwałym, a spodziewany dochód z tytułu sprzedaży wyniesie około 250 000 zł. Jaką formę opodatkowania powinien wybrać, aby było to dla niego najkorzystniejsze?

W tym przypadku pan Malinowski powinien dokonać wyboru liniowej formy opodatkowania, ponieważ właśnie takie opodatkowanie jest rozwiązaniem korzystnym finansowo. Trzeba bowiem pamiętać, że przychodami z działalności gospodarczej są również przychody z tytułu odpłatnego zbycia środków trwałych (art. 14 ust. 2 pkt 1 ustawy o PIT).

Wybór podatku liniowego potwierdza to, że przypadku opodatkowania dochodów na zasadach art. 30c (podatek liniowy) wartość podatku wyniesie 60 800,00 zł (320 000,00 zł x 19 proc.), Natomiast w przypadku zastosowania zasad ogólnych wartość podatku kształtowałaby się na poziomie 89 870,00 zł.