W wyrokach z 15 lipca 2014 r. (I FSK 568/13, I FSK 301/13, I FSK 1291/13) Naczelny Sąd Administracyjny uznał, ?że prawo do odliczenia VAT przez polski oddział zagranicznej spółki nie przysługuje w sytuacji, gdy oddział nie przeprowadza na terytorium Polski transakcji opodatkowanych VAT, lecz realizuje działania wyłącznie na rzecz centrali znajdującej ?się za granicą. Transakcje pomiędzy centralą a oddziałem nie są czynnościami opodatkowanymi VAT, a zatem zakupy dokonywane w związku ?z takimi transakcjami nie spełniają zdaniem NSA podstawowego warunku dla ich odliczenia, czyli związku ?ze sprzedażą opodatkowaną w Polsce.

Kształtująca się w ostatnim czasie linia orzecznicza wprowadza dodatkowy, choć niewynikający z przepisów, warunek dla odliczenia VAT przez polskie oddziały zagranicznych spółek – dokonanie przez oddział czynności opodatkowanych ?w Polsce. Prezentowane w orzeczeniach stanowisko jest jednak sprzeczne zarówno z polskimi, jak ?i unijnymi regulacjami.

Nowy dodatkowy warunek

Polska ustawa o VAT stanowi wprost, że prawo do odliczenia VAT przysługuje również w odniesieniu do tych zakupów, które mają związek z czynnościami realizowanymi za granicą, jeżeli prawo to przysługiwałoby podatnikowi w przypadku wykonywania takich czynności w kraju. Warunkiem jest, aby podatnik posiadał dokumenty potwierdzające związek podatku odliczonego z tymi czynnościami (art. 86 ust. 8 pkt 1 ustawy o VAT). Niniejsza regulacja jest implementacją art. 169 lit. a dyrektywy VAT. Z treści przepisów nie wynika zatem, jakoby prawo do odliczenia było uzależnione od wystąpienia podatku należnego w Polsce.

Co z zasadą neutralności

Należy podkreślić, że podmiot zagraniczny i jego polski oddział są jednym podatnikiem na gruncie VAT. Oddział nabywa towary i usługi ?w celu realizowania określonych działań na rzecz centrali, która następnie wykonuje czynności opodatkowane VAT. Spełnione jest zatem kryterium związku nabywanych przez oddział towarów i usług ?z czynnościami opodatkowanymi VAT. Tymczasem sądy administracyjne stoją na stanowisku, że realizowane przez centralę czynności będą opodatkowane podatkiem od wartości dodanej (VAT należny za granicą), którego nie należy utożsamiać z podatkiem od towarów ?i usług, o którym jest mowa w polskich przepisach o prawie do odliczenia.

Z takim stanowiskiem nie sposób się zgodzić, zwłaszcza mając na względzie zasady rozliczania VAT obowiązujące w całej Unii Europejskiej. Brak prawa do odliczenia VAT przez polski oddział spółki zagranicznej godzi w podstawową zasadę neutralności tego podatku, która ma na celu całkowite uwolnienie przedsiębiorcy od ciężaru VAT oraz jego przeniesienie na ostatecznego konsumenta. Co ciekawe, to właśnie na zasadę neutralności powołują się sądy, konkludując, że w przypadku gdy oddział nie prowadzi sprzedaży w Polsce, powinien on ponieść ciężar ekonomiczny podatku.

Niezrozumiałe jest również powoływanie się przez sądy na zasadę terytorialności VAT przy rozstrzyganiu o prawie do odliczenia przez polski oddział zagranicznej spółki. Zasada ta stanowi jedynie o opodatkowywaniu czynności w miejscu ich świadczenia, jednak w żadnym sensie nie stanowi o terytorialności prawa do odliczenia. Powodowałoby to bowiem nierówności pomiędzy podatnikami prowadzącymi działalność w Polsce i prowadziło do wyraźnego zakłócenia konkurencji.

Zmiana linii orzeczniczej

Jeszcze do niedawna orzecznictwo sądów nie było tak niekorzystne ?w zakresie prawa do odliczenia VAT przez oddziały podmiotów zagranicznych. Przykładowo w wyroku NSA z 26 lutego 2013 r. (I FSK 493/12) czy ?w wyroku WSA w Krakowie z 19 marca 2014 r. (I SA/Kr 2054/13) wskazywano na konieczność prowspólnotowej wykładni przepisów o odliczaniu VAT przez polskie oddziały. Być może nadszedł czas, aby sprawę rozstrzygnął poszerzony skład sędziowski NSA. Charakter podatku od towarów i usług oraz zasada neutralności wymagają bowiem bardziej kompleksowego spojrzenia na działalność oddziałów i ich prawa do odliczania VAT w Polsce.

—Alicja Giebień,? konsultantka w FL Tax – Paweł Fałkowski, Kamil Lewandowski Doradcy podatkowi sp. z o.o.