Jednolity Plik Kontrolny jest stosowany przez dużych przedsiębiorców od 1 lipca 2016 r. W późniejszych terminach obowiązkowym JPK byli obejmowanie kolejni podatnicy. Czyli mniejsze firmy.

Główny cel wprowadzenia JPK? To uszczelnienie systemu podatkowego. NIK postanowiła sprawdzić, jak narzędzie było wykorzystywane w praktyce i jakie dało efekty. Kontrole NIK przeprowadziła w pięciu województwach: zachodniopomorskim, wielkopolskim, dolnośląskim, mazowieckim i małopolskim.

Czym jest JPK

W 2016 roku nałożono na przedsiębiorców nowy obowiązek (generujący koszty po ich stronie). Polega on na dostosowaniu ewidencji podatkowej prowadzonej przy użyciu komputera do określonych wymogów w zakresie pobierania informacji z tej ewidencji w postaci elektronicznej.

Organy podatkowe uzyskały prawo do żądania od przedsiębiorców przekazania danych ewidencji podatkowej w wersji elektronicznej według odgórnie ustalonego formatu. Miało to wyeliminować problemy z pobieraniem danych w postaci utrudniającej ich wykorzystanie przez kontrolerów.

Zatem JPK to nic innego, jak prowadzona za pomocą systemów komputerowych ewidencja księgowa, którą trzeba przechowywać. A w razie konieczności przedstawić przedstawicielom administracji skarbowej. Dodatkowo, co miesiąc przedsiębiorcy wysyłają do skarbówki JPK_VAT.

CZYTAJ TAKŻE:JPK_VAT zastąpi dzisiejsze deklaracje

Plan był dobry, gorzej z realizacją…

Z kontroli NIK wynika, że początkowo – a więc w 2016 roku – wykorzystanie przez urzędników JPK było praktycznie znikome. W postępowaniach podatkowych nie korzystano z nich w ogóle. Zaś w czynnościach sprawdzających zaledwie w 0,01 proc. oraz przy dwóch kontrolach podatkowych.

Jak zauważyła NIK, tak małe wykorzystanie JPK wynikał z opóźnień Ministerstwa Finansów w przygotowaniu narzędzi umożliwiających jego stosowanie. Z opóźnieniem przygotowano koncepcję wykorzystania JPK_VAT oraz zasady wykorzystania pozostałych struktur JPK.

Ponadto zbyt późno przygotowano narzędzie informatyczne istotnie wspierające KAS w wykorzystaniu danych zawartych w JPK_VAT. W przypadku plików JPK pobieranych na żądanie organów podatkowych Ministerstwo Finansów dopiero w sierpniu 2018 r. zleciło stworzenie rozwiązania zapewniającego dostęp do tych plików przekazanych za pomocą środków komunikacji elektronicznej.

Przyjęte w Ministerstwie Finansów organizacja i podział zadań nie sprzyjały zapewnieniu pełnego i skutecznego nadzoru nad wdrożeniem i wykorzystaniem plików JPK.

Stopień wykorzystania JPK_VAT zwiększał się w kolejnych latach: w czynnościach sprawdzających z 11,8 proc. w 2017 r. do 29,6 proc. w I połowie 2018 r. A w kontrolach rozliczeń VAT odpowiednio z 2,6 proc. do 13 proc.

…i weryfikacją

Pewne problemy NIK odnotowała także na poziomie kontroli przesyłanych przez podatników JPK. W latach 2016-2017 resort na poziomie centralnym nie prowadził weryfikacji, czy podatnicy zobowiązani do składania JPK_VAT wywiązywali się z tego obowiązku.

Ministerstwo wadliwie też zorganizowało podział zadań związanych z nadzorem nad wdrażaniem i wykorzystaniem instrumentu. Nie opracowało także stosownego regulaminu. Do końca I połowy 2017 r., tj. przez rok, nie ustalono żadnych mierników skuteczności i efektywności wykorzystania JPK. Później wprowadzone w tym zakresie rozwiązania były niekompletne i nie zapewniały skutecznego pomiaru.

Są również pozytywne oceny NIK. Resort finansów zapewnił bezpieczeństwo i stabilność systemu informatycznego służącego do pobierania plików JPK_VAT od podatników, a także szkolenia dla pracowników obsługujących JPK.

Izby administracji skarbowej, urzędy skarbowe i celno-skarbowe w miarę możliwości logistycznych i infrastrukturalnych starały się optymalnie wykorzystać nowe narzędzie. Wykorzystanie informacji zawartych w JPK_VAT pomogło w przeprowadzaniu zajęć egzekucyjnych lub zabezpieczających.

CZYTAJ TAKŻE:Stawki VAT po nowemu i z opcją sprawdzenia

Wnioski NIK dotyczące JPK

Po analizie funkcjonowania JPK w praktyce, NIK uznała, że za sprawą JPK korzyści odnoszą i organy podatkowe, i sami podatnicy, bo:

  • dzięki automatyzacji skraca się czas prowadzenia kontroli podatkowych, co może wpłynąć na obniżenie ich kosztów.
  • szybciej przeprowadza się analizy, szczególnie analizy ryzyka strat dla budżetu państwa.
  • łatwiej jest wykryć puste faktury i inne oszustwa, a także nieumyślne błędy podatników.
  • ogólnie poprawiają się wyniki działań KAS.
  • niepotrzebne stają się papierowe wydruki.

Czas to… pieniądz

Analiza danych wykazała pozytywny wpływ JPK na skrócenie czasu prowadzenia kontroli i postępowań przez organy KAS w porównaniu z tymi, w których JPK nie wykorzystywano. W latach 2016-2017 i w I połowie 2018 r. czas przeprowadzanych kontroli wydłużał się, jednak wynikało to z rozwoju czynności analitycznych i większej liczby czynności sprawdzających.

Kontrole i postępowania dotyczyły spraw o coraz wyższym stopniu skomplikowania. Te prostsze były częściej wyjaśniane bez potrzeby wszczynania kontroli. Ogólnopolskie statystyki wykazywały wyraźny spadek liczby kontroli u podatników na rzecz wzrostu liczby czynności analitycznych i sprawdzających.

Dzięki JPK znacznie poprawiła się również skuteczność kontroli. Jak podaje NIK, w 2015 r. 72,7 proc. kontroli u podatników przynosiło efekty finansowe. A w I połowie 2018 r. skuteczność ta zwiększyła się do 78,1 proc.

Co na JPK biznes?

NIK w ramach swojej kontroli przeprowadziła również badanie ankietowe wśród przedsiębiorców, jak oni ocenili JPK. Ankieta NIK trafiła do 2 000 dużych przedsiębiorców, 4 000 średnich, 8 000 małych i 11 000 mikroprzedsiębiorców.

Ogromna większość przedsiębiorców oceniła, że wprowadzenie JPK nie wpłynęło negatywnie na koszty wypełniania bieżących obowiązków podatkowych, natomiast początkowe koszty wdrożenia JPK w przedsiębiorstwach uzależnione były głównie od ich wielkości.

Ankietowani przedsiębiorcy nie byli w stanie wskazać, czy po wprowadzeniu pliku zmniejszyła się uciążliwość kontroli podatkowych, jednak dzięki wprowadzeniu JPK blisko 55% przedsiębiorców zaczęło weryfikować rzetelność swoich kontrahentów lub robi to częściej.

CZYTAJ TAKŻE: Zaliczki od klientów nie pozbawią niższego CIT

Zalecenia po kontroli

NIK zawnioskowała do Ministra Finansów o:

  • niezwłoczne przygotowanie oraz wdrożenie narzędzia zapewniającego jednostkom KAS dostęp do plików przekazywanych na żądanie organów podatkowych przez podatników drogą elektroniczną.
  • określenie w zakresach kompetencji poszczególnych komórek organizacyjnych Ministerstwa Finansów zadań dotyczących nadzoru nad wykorzystaniem plików JPK w kontrolach podatkowych i celno-skarbowych oraz w postępowaniach podatkowych.
  • stałe monitorowanie wykorzystania plików JPK przez jednostki KAS, w tym poprzez wprowadzenie mierników pozwalających ocenić stopień wykorzystania plików JPK w kontrolach podatkowych i celno-skarbowych oraz w postępowaniach podatkowych.