1 stycznia 2017 r. weszła w życie ustawa z 16 grudnia 2016 r. o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy otoczenia prawnego przedsiębiorców (DzU z 2016 r. poz. 2255, dalej: ustawa). Ustawa zmieniła przepisy szeregu aktów prawnych, w tym ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny. Do najistotniejszych zmian należy uregulowanie na poziomie ustawowym instytucji tzw. prokury łącznej niewłaściwej.

Prokura jest szczególnym rodzajem pełnomocnictwa, uregulowanym w Kodeksie cywilnym. Zgodnie z art. 1091 k.c., prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców, które obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Przepis wskazuje, iż czynnikami decydującym o tym, czy dany podmiot może być reprezentowany przez prokurenta, będzie posiadanie przez niego statusu przedsiębiorcy oraz fakt, że podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. W przypadku prokury, inaczej niż w pełnomocnictwie, zakres umocowania prokurenta wynika z ustawy, a nie woli reprezentowanego (chyba że przepis szczególny stanowi inaczej). Wszystkie wskazane cechy charakteryzujące prokurę decydują o wydzieleniu jej od przepisów k.c. dotyczących pełnomocnictwa.

Kodeks cywilny w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2016 r. wyróżniał trzy rodzaje prokury:

1. prokurę samoistną – udzielaną jednej lub większej liczbie osób, z których każda mogła działać samodzielnie;

2. prokurę łączną – udzielaną kilku osobom łącznie, w której do składania skutecznych oświadczeń woli niezbędne było wspólne działanie osób, którym udzielono prokury łącznej;

3. prokurę oddziałową – w której zakres umocowania ograniczał się do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa.

Praktyka wykształciła dodatkowy, czwarty model prokury, tzw. prokury łącznej niewłaściwej. Konstrukcja ta polegała na udzieleniu prokury jednej osobie, umocowanej do składania oświadczeń woli jedynie we współdziałaniu z członkiem organu zarządzającego spółki. Uznawanie przez sądy rejestrowe bez podstawy prawnej postanowień dotyczących prokury łącznej niewłaściwej było przedmiotem licznych rozbieżności interpretacyjnych w doktrynie i orzecznictwie sądów.

Kierunek rozważań wyznaczyła uchwała siedmioosobowego składu Sądu Najwyższego z 30 stycznia 2015 r. podjęta w sprawie o sygnaturze akt: III CZP 34/14. Sąd Najwyższy przyjął, iż niedopuszczalny jest wpis do rejestru przedsiębiorców KRS jednego prokurenta z zastrzeżeniem, iż może on działać tylko łącznie z innym członkiem zarządu. W uzasadnieniu SN wskazał, że brak jest podstaw do ustanowienia takiego rodzaju prokury, ponieważ przepisy k.c. nie zawierają regulacji umożliwiających jej ustanowienie. W uchwale podkreślono, iż art. 1094 k.c. jednoznacznie mówi, że prokurą łączną jest udzielenie prokury kilku osobom łącznie (prokurentom), wobec czego skuteczność czynności prawnej dokonywanej w imieniu spółki jest uzależniona od złożenia oświadczenia woli przez każdego z prokurentów. Z tego samego powodu prokurą łączną nie będzie udzielenie prokury tylko jednej osobie. W uchwale stwierdzono również, że w ustawie brak jest podstaw do dokonywania przez zarząd czynności polegającej na ustanowieniu prokury samoistnej przy jednoczesnym uzależnieniu skuteczności dokonywanych przez prokurenta czynności od oświadczeń woli członka zarządu.

To kolejne już stanowisko SN dotykające materii prokury łącznej niewłaściwej. Poprzednie, wyrażone w uchwale z 27 kwietnia 2001 r. w sprawie o sygn. akt: III CZP 6/01 stanowiło, iż dopuszczalne jest udzielenie prokury jednej osobie z zastrzeżeniem, że może działać tylko łącznie z członkiem zarządu spółki lub wspólnikiem. Wobec takiego stanowiska, wiele spółek zadecydowało o udzieleniu prokury niewłaściwej. Tak umocowani prokurenci wpisywani byli do rejestru przedsiębiorców, co pozwoliło im na dokonywanie czynności prawnych w imieniu swoich mocodawców. Rozwiązanie okazało się jednak pozorne. Jak podkreślił SN w uzasadnieniu uchwały z 30 stycznia 2015 r. (III CZP 34/14), pomimo zajętego wyraźnie stanowiska SN w uchwale z roku 2001 r., problem dopuszczalności udzielenia prokury łącznej niewłaściwej w dalszym ciągu wywoływał wątpliwości w orzecznictwie jak i doktrynie.

Mając na uwadze rozbieżności w doktrynie i praktyce, SN w ostatniej uchwale (III CZP 34/14) nakazał wykreślenie z rejestru przedsiębiorców KRS prokury udzielonej prokurentom z zastrzeżeniem działania łącznie z członkiem zarządu, powołując się na przepisy art. 12 ust. 3 ustawy z 20 sierpnia 1997 r. o KRS („art. 12 § 3: Jeżeli w Rejestrze są zamieszczone dane niedopuszczalne ze względu na obowiązujące przepisy prawa, sąd rejestrowy, po wysłuchaniu zainteresowanych osób na posiedzeniu lub po wezwaniu do złożenia oświadczenia pisemnego, wykreśla je z urzędu").

Biorąc pod uwagę praktykę uznawania przez sądy rejestrowe prokury łącznej niewłaściwej, a przy tym ogromną ilość czynności prawnych dokonanych przez ustanowionych w ten sposób prokurentów, SN zdecydował, że w celu zapewnienia bezpieczeństwa i stabilności obrotu - wykładnia przez niego przyjęta, będzie obowiązywała dopiero od chwili podjęcia przedmiotowej uchwały.

Nowelizacja k.c. obowiązująca od 1 stycznia 2017 r. do istniejącego art. 1094 k.c. dodała § 11, ustanawiając tym samym czwarty rodzaj prokury. Na mocy nowego przepisu umożliwiono umocowanie prokurenta także albo wyłącznie do dokonywania czynności wspólnie z członkiem organu zarządzającego lub wspólnikiem uprawnionym do reprezentowania handlowej spółki osobowej.

Znowelizowane przepisy nie tylko rozstrzygnęły problem udzielania prokury łącznej niewłaściwej, ale i utworzyły nowe jej rodzaje, tj.:

1. prokurę łączną, w której prokurent może współdziałać z innym prokurentem, jak również reprezentować mocodawcę z innym członkiem organu zarządzającego/wspólnikiem uprawnionym do reprezentowania handlowej spółki osobowej,

2. prokurę łączną, w której prokurent jest umocowany do działania wyłącznie razem z członkiem organu zarządzającego lub wspólnikiem uprawnionym do reprezentowania handlowej spółki osobowej.

Zdaniem autorów

Agnieszka Krysik, radca prawny w Kancelarii Ożóg Tomczykowski

Joanna Zigoura-Tomaszewska, prawnik w Kancelarii Ożóg Tomczykowski

Ustawodawca dąży do zapewnienia swobody w ustanawianiu rodzaju reprezentacji przedsiębiorcy, wychodząc naprzeciw oczekiwaniom obrotu gospodarczego. Należy zasygnalizować, że ustawa nie zawiera przepisów przejściowych, a zatem nie rozstrzyga wątpliwości związanych z prokurą łączną niewłaściwą ustanowioną przed 1 stycznia 2017 r.

Zaleca się, by przedsiębiorcy, którzy ustanowili prokurę łączną przed dniem wejścia w życie znowelizowanej ustawy, a ich wpis w rejestrze przedsiębiorców nie został jeszcze zmieniony skutkiem uchwały Sądu Najwyższego z 30 stycznia 2015 r. (III CZP 34/14), ponowili czynność powołania prokury łącznej nieprawidłowej, aby nie budziła ona wątpliwości co do skuteczności działań osób w ten sposób umocowanych.

Na marginesie warto wskazać, że zasady udzielania prokury zawierają przepisy ustawy z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych. W spółkach osobowych udzielenie prokury wymaga zgody wszystkich wspólników mających prawo prowadzenia spraw spółki, chyba że umowa stanowi inaczej (art. 41 § 1 w zw. z art. 37 § 1, art. 89, 103 k.s.h.), natomiast w spółkach kapitałowych wymaga zgody wszystkich członków zarządu (art. 208 § 6 i art. 371 § 4 k.s.h.). ?