W postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego obok wykonawców krajowych mogą i niejednokrotnie biorą udział również wykonawcy zagraniczni. Z udziałem podmiotów zagranicznych mogą się wiązać różnego rodzaju wątpliwości. Przedmiotem sporów było zagadnienie daty wystawienia dokumentów składanych przez podmiot zagraniczny celem wykazania braku podstaw do wykluczenia z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego. O tym, że sprawa ta sprawia pewne trudności, świadczy znaczna liczba orzeczeń.

Kwestię składania przez podmioty zagraniczne dokumentów celem wykazania braku podstaw do wykluczenia reguluje przepis § 4 rozporządzenia z 19 lutego 2013 r. w sprawie rodzajów dokumentów, jakich może żądać zamawiający od wykonawcy, oraz form, w jakich te dokumenty mogą być składane (DzU z 2013 r., poz. 231). Przepis § 3 ust. 3 rozporządzenia reguluje z kolei kwestie składania zaświadczeń o niekaralności osób wymienionych w art. 24 ust. 1 pkt 5–8, 10 i 11 ustawy z 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych (DzU z 2013 r., poz. 907 ze zm.) mających miejsce zamieszkania poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Zgodnie z powołanymi przepisami dokumenty powinny być wystawione nie wcześniej niż sześć miesięcy lub trzy miesiące (w przypadku dokumentów potwierdzających niezaleganie z uiszczaniem podatków, opłat, składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne) przed upływem terminu składania wniosków o dopuszczenie do udziału w postępowaniu o udzielenie zamówienia albo składania ofert.

Dwie daty

Przepisy wydaje się jasny. Problem pojawia się jednak w sytuacji, gdy w treści danego dokumentu wyraźnie wskazana jest data jego ważności, a zamawiający staje przed dylematem, jak ocenić przypadek, gdy z jednej strony dokument wystawiony został w wymaganym przepisami rozporządzenia okresie, z drugiej jednak z treści samego dokumentu wynika, że okres jego ważności już upłynął.

Omawiane zagadnienie było przedmiotem m.in. wyroku Krajowej Izby Odwoławczej z 27 sierpnia 2015 r. (KIO 1750/15). Istota sporu w przedmiotowej sprawie koncentrowała się wokół zaświadczenia o niekaralności członka zarządu, mającego miejsce zamieszkania poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Bezsporne było, iż zaświadczenie zostało wystawione nie wcześniej niż sześć miesięcy przed upływem terminu składania ofert. Rozstrzygnięcia wymagała natomiast kwestia, czy zaświadczenie to, zawierające w swojej treści 90-dniowy termin ważności, który upłynął przed terminem składania ofert, było wystarczające dla potwierdzenia braku podstaw do wykluczenia wykonawcy.

W uzasadnieniu wyroku Izba wskazała, że dokument posiada walor w zakresie potwierdzenia braku podstaw do wykluczenia, jeżeli został wystawiony nie wcześniej niż w terminie przewidzianym przepisami rozporządzenia i jeżeli jest aktualny, przy czym aktualność ta musi być rozumiana jako zgodność ze stanem rzeczywistym. Stanowisko Izby zasługuje w całości na aprobatę.

Weryfikacja dokumentu

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż porządki prawne poszczególnych państw mogą przewidywać termin ważności danego zaświadczenia, jak również mogą w tej kwestii „milczeć". Odrębność ta nie jest jednak jedyną odrębnością pomiędzy porządkami prawnymi poszczególnych państw, jaka może zaistnieć na tle terminu ważności zaświadczeń. Nawet jeżeli przepisy przewidują termin ważności dokumentów, nie jest to jeszcze równoznaczne z tym, że termin ten eksponowany jest w treści samego dokumentu.

Gdybyśmy przyjęli w tym miejscu, że pierwszeństwo dla weryfikacji danego dokumentu mają przepisy prawa obowiązujące w kraju jego wystawienia, to w konsekwencji nakładalibyśmy na zamawiających obowiązek każdorazowej analizy i oceny treści i skutków prawa obcego z jednoczesnym pominięciem treści prawa krajowego.

Dla oceny dokumentów złożonych przez podmioty krajowe oraz przez podmioty zagraniczne, w przypadku których przepisy kraju wystawienia dokumentu „milczą" co do daty ważności takich dokumentów, zastosowanie znalazłyby przepisy polskiego rozporządzenia. Z kolei dla oceny dokumentów złożonych przez podmioty zagraniczne, w treści których bezpośrednio wskazano datę ważności dokumentu bądź też data ważności uregulowana jest przepisami kraju wystawienia dokumentu, zastosowanie znalazłyby przepisy prawa obcego. Prowadziłoby to do różnicowania wykonawców w zależności od tego, czy są to podmioty krajowe czy zagraniczne.

Aktualność zaświadczenia

Zgodzić należy się z podniesionym przez Izbę w uzasadnieniu wyroku argumentem, iż „Właśnie z uwagi na potencjalne odmienności w tym zakresie wydaje się, że wprowadzenie w przepisach rozporządzenia w sprawie rodzajów dokumentów jednakowego sześciomiesięcznego terminu wystawienia dokumentu pozwala na zapewnienie równego traktowania wykonawców na gruncie prawa polskiego".

Następnie należy zauważyć, że rozporządzenie w stosunku do zaświadczeń wykonawców zagranicznych w ogóle nie posługuje się określeniem „aktualne". Określenia tego ustawodawca używa wyłącznie w stosunku do wykonawców krajowych. Uwzględniając zasadę równego traktowania wykonawców, zasadnym wydaje się jednak przyjęcie, iż wymóg aktualności dotyczy również zaświadczeń składanych przez podmioty zagraniczne.

W tym miejscu pojawia się pytanie o definicję pojęcia „aktualności". Aktualność powinna podlegać ocenie wyłącznie z punktu widzenia zgodności ze stanem rzeczywistym.

W konsekwencji o tym, czy mamy do czynienia z zaświadczeniem aktualnym czy też nie, nie może decydować data ważności danego dokumentu. W przeciwnym bowiem wypadku doszlibyśmy do wniosku, że aktualność danego zaświadczenia warunkowana jest terminem ważności dokumentu, a nie udowodnieniem, że po wystawieniu dokumentu (zarówno w okresie jego ważności, jak i po upływie tego okresu) doszło do zmiany sytuacji wykonawcy i dokument nie odpowiada już stanowi faktycznemu. Zaświadczenia w istocie potwierdzają stan rzeczy jedynie na moment wystawienia. Obalenie domniemania aktualności zaświadczenia następuje w wypadku wykazania, że nie odpowiada ono już istniejącemu stanowi faktycznemu. Domniemanie to nie zostaje obalone poprzez upływ terminu ważności dokumentu.

—Kinga Majsiak,  Anna Walter - Pomorska Kancelaria Adwokacka Porczyński Owczarek i Spółka

Zdaniem autorki

Kinga Majsiak, radca prawny – Pomorska Kancelaria Adwokacka Porczyński Owczarek i Spółka

Niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z dokumentami składanymi przez podmioty krajowe czy też podmioty zagraniczne, powinny one podlegać ocenie z perspektywy daty ich wystawienia w okresie przewidzianym przepisami rozporządzenia oraz z perspektywy aktualności, ale wyłącznie aktualności rozumianej jako zgodność ze stanem rzeczywistym (por. wyrok Krajowej Izby Odwoławczej z 7 czerwca 2013 r. sygn. KIO 1231/13). Tylko w ten sposób zapewnimy realizację zasady równego traktowania podmiotów ubiegających się o udzielenie zamówienia, która to zasada zabrania nie tylko jawnej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową, ale również wszelkich ukrytych form dyskryminacji, które poprzez stosowanie innych kryteriów rozróżniających powodują de facto ten sam skutek.