Likwidacja spółki a dywidenda

Tak uznał Sąd Najwyższy w uchwale z 18 czerwca 2015 r., III CZP 31/15.

Powód wystąpił przeciwko spółce z o.o. w likwidacji o zapłatę z tytułu dywidendy za cztery lata uchwalonej przez zgromadzenie wspólników pozwanej, ale powodowi niewypłaconej.

Sąd okręgowy oddalił powództwo, uznając, że na przeszkodzie wypłaty dywidendy stanął zakaz wyrażony w art. 275 § 2 kodeksu spółek handlowych, według którego po otwarciu likwidacji spółki z o.o. nie można wypłacać wspólnikom zysków ani dokonywać podziału majątku, dopóki nie zostaną spłacone wszystkie zobowiązania spółki.

W toku rozpoznawania apelacji powoda sąd apelacyjny rozważał m.in. zagadnienie dotyczące zakresu zastosowania zakazu wyrażonego w art. 275 § 2 k.s.h. w kwestii wypłaty wspólnikowi dywidendy uchwalonej przed otwarciem likwidacji spółki z o.o., ale żądanej przez niego do wypłaty już w czasie trwania procedury likwidacji spółki.

Sąd apelacyjny wystąpił do Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie m.in. zagadnienia prawnego: czy postępowanie likwidacyjne spółki z o.o. stanowi przeszkodę w uwzględnieniu przez sąd roszczenia wspólnika o wypłatę dywidendy powstałego w wyniku uchwały zgromadzenia wspólników podjętej przed dniem otwarcia likwidacji?

Sad Najwyższy podjął uchwałę stwierdzającą, że w okresie likwidacji spółki z o.o. do czasu spłaty jej zobowiązań nie jest dopuszczalne dokonywanie wypłat dywidendy, także wtedy, gdy uchwała o podziale zysku została podjęta przed otwarciem likwidacji.

Jarosław Kamiński, adwokat w warszawskim biurze Rödl & Partner

Pytanie prawne przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia odnosi się do dwóch możliwych interpretacji w zakresie dopuszczalności wypłaty wspólnikom dywidendy w okresie likwidacji spółki z o.o. Pierwsza zakłada, że zakaz wypłaty zysku na rzecz wspólników, o którym mowa w art. 275 § 2 k.s.h., dotyczy wszelkich wypłat, w tym również tych, które mają być dokonane na podstawie uchwał zgromadzenia wspólników, podjętych przed otwarciem likwidacji; wypłata taka jest możliwa dopiero po spłaceniu wszystkich wierzycieli spółki.

Według drugiego stanowiska, zakaz wypłaty zysku nie obejmuje sytuacji, gdy zysk został podzielony uchwałą podjętą przez zgromadzenie wspólników przed otwarciem likwidacji spółki. Jest to podyktowane tym, że wspólnicy są również w takim wypadku wierzycielami spółki, więc i ich obejmuje ratio legis zakazu wypłat, jakim jest ochrona wierzycieli spółki.

Zgodnie z poglądami doktryny, część autorów opowiada się za pierwszym stanowiskiem, argumentując, że w okresie likwidacji zysk z mocy prawa powiększa aktywa spółki. Jeżeli więc miałby on zostać wypłacony wspólnikom, to niezależnie od tego, kiedy została w tej sprawie podjęta uchwała zgromadzenia wspólników i jakich lat obrotowych by ona dotyczyła, doszłoby do zmniejszenia majątku spółki. Postuluje się więc przyjęcie sytuacji „zawieszenia" wszelkich wypłat z zysku do czasu, kiedy będzie możliwe przeprowadzenie podziału majątku spółki pomiędzy wspólników, a więc już po zaspokojeniu wszystkich wierzycieli. Druga grupa autorów akcentuje wprawdzie, że art. 275 § 2 k.s.h. obejmuje nie tylko zysk osiągnięty przez spółkę po otwarciu jej likwidacji, ale także wcześniejszy, gdy wspólnicy nie nabrali jeszcze do niego prawa, niemniej jeśli został on już na podstawie uchwały przekazany na rzecz wspólników do wypłaty przed otwarciem likwidacji, to zakaz zawarty w powołanym przepisie nie ma zastosowania.

Sąd Najwyższy wskazał, że art. 275 § 2 k.s.h. zawiera zakaz dokonywania wspólnikom wypłat z majątku spółki w okresie jej likwidacji. Oznacza to, że zakazem są objęte w okresie pozostawania spółki w stanie likwidacji wszelkie czynności prowadzące do wyzbycia się składników majątku spółki na rzecz wspólników. Bezwzględny charakter przepisu dotyczy wszelkich wypłat, bez względu na to, kiedy powstał tytuł prawny wspólnika do dokonania wypłaty na jego rzecz. Powołany przepis w żaden sposób nie dokonuje zróżnicowania w zakresie stosowania zakazu z punktu widzenia daty powstania tytułu do dokonania wypłaty z majątku spółki na rzecz wspólnika, to znaczy przed czy po otwarciu likwidacji. Ponadto za całkowitym zakazem wypłat z zysku wspólnikom przemawia także cel zakazu wyrażonego w art. 275 § 2 k.s.h., jakim jest ochrona wierzycieli spółki w okresie likwidacji przed jej niewypłacalnością. Zakaz służy więc zachowaniu majątku spółki w jak największym rozmiarze, aby jak najszerzej zaspokoić jej wierzycieli. Gdyby dokonać wypłat wspólnikom wskutek uchwał przyznającym im dywidendę w latach poprzedzających likwidację, a nie wypłaconych, to staliby się oni uprzywilejowani wobec innych wierzycieli przez skorzystanie z uprawnień wynikających z praw udziałowych.

Widać wyraźnie, że przez wprowadzenie art. 275 § 2 k.s.h. ustawodawca chciał zapobiec temu, aby wspólnicy w odróżnieniu od innych wierzycieli, mając możliwości bezpośredniego (np. podejmując uchwałę o podziale zysku) i pośredniego (np. przez obowiązek przestrzegania przez likwidatorów uchwał wspólników w stosunkach wewnętrznych) kształtowania swoich praw majątkowych wynikających z członkostwa w spółce, uzyskali jeszcze przywilej wypłaty im samym uchwalonego przez nich podziału zysku, w czasie gdy spółka znalazła się w likwidacji. W praktyce obrotu decyzje o rozwiązaniu spółki i postawieniu jej w stan likwidacji są podejmowane przez wspólników na mocy stosownych uchwał podejmowanych na zgromadzeniach wspólników. Zatem to wspólnicy decydują, kiedy daną spółkę postawić w stan likwidacji. Tym samym przed formalnym podjęciem stosownej uchwały wspólnicy wraz z kadrą zarządzającą spółki powinni rozważyć możliwość wcześniejszej wypłaty dywidendy (w tym ewentualnego niepodzielonego zysku z lat poprzednich) tak, aby nie doprowadzić do naruszenia zakazów określonych w Kodeksie spółek handlowych dotyczących wypłat z majątku spółki na rzecz wspólników spółki z o.o.