Nieważność umowy o pracę na gruncie prawa handlowego nie wpływa na powstanie stosunku pracy. To oznacza, że ZUS może zmusić pracodawcę do opłacenia składek od takiego pracownika lub że nie może zakwestionować już opłaconych świadczeń.
Koniec uprawnień
Przed problemem stosowania przepisów prawa handlowego przy rozstrzyganiu spraw pracowniczych stanął Sąd Apelacyjny w Rzeszowie. Rozpatrywał on apelację ZUS od niekorzystnego dla organu rentowego wyroku sądu okręgowego.
Spór miał swoją genezę w kontroli przeprowadzonej w małej spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Organ rentowy stwierdził, że umowa o pracę z członkiem zarządu podpisana przez prezesa została zawarta z naruszeniem art. 210 kodeksu spółek handlowych. Mówi on, że spółkę w umowie z członkiem zarządu reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników.
Ubezpieczyciel stwierdził, że skoro umowa o pracę była nieważna, to nie rodziła też skutków na gruncie ubezpieczeń społecznych. To oznaczałoby pozbawienie ubezpieczonego opłaconych na jego rzecz składek, a także uprawnień z nich wynikających.
Spółka odwołała się od rozstrzygnięcia do sądu okręgowego. Ten stwierdził, że ZUS orzekł niewłaściwie, gdyż doszło do dorozumianego nawiązania stosunku pracy, ponieważ członek zarządu faktycznie wykonywał pracę.
– Do nawiązania stosunku pracy może dojść w związku z dopuszczeniem pracownika do wykonywania pracy pod kierownictwem, w miejscu i czasie wskazanym przez pracodawcę, mimo że strony nie zawrą umowy na piśmie bądź umowa ta zostanie uznana za nieważną, np. według przepisów k.s.h. – podkreśla Agata Mierzwa, adwokat z kancelarii Domański Zakrzewski Palinka.
Rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji prawomocnie potwierdził SA w Rzeszowie. To oznacza, że ubezpieczony zachowa wszystkie opłacone składki.
Zwrot z odsetkami
Możliwe wyniki kontroli ZUS mogą być jednak mniej korzystne dla spółek. Może się bowiem okazać, np. wskutek konfliktu między organami lub wspólnikami, że niechciana przez nich osoba, choć wadliwie powołana, wykonywała pracę, z którą wiąże się obowiązek płacenia składek na ZUS.
– W sytuacji stwierdzenia pracowniczego stosunku pracy przy nieważności samej umowy spółka będzie miała obowiązek zapłaty składek na ubezpieczenie społeczne wraz z odsetkami – zauważa Grzegorz Trejgel, radca prawny z kancelarii Wojewódka i Wspólnicy. – Problem jest dość istotny dla małych firm, ponieważ zazwyczaj wynagrodzenie członka zarządu jest wyższe od pensji pozostałych pracowników, decyzja ZUS może więc prowadzić do utraty płynności finansowej firmy – dodaje.
W takich przypadkach firmom pozostanie możliwość odwołania się do sądu i argumentowania, że nie powstał stosunek pracy.
sygnatura akt: III AUa 793/14
Opinia
Patrycja Zawirska, radca prawny, kieruje Departamentem Prawa Pracy w K&L Gates
Bezwzględna nieważność umów o pracę zawartych z naruszeniem art. 210 k.s.h. jest powszechnie akceptowana. Dyskusyjne pozostają za to skutki późniejszych dorozumianych działań, polegających na faktycznym dopuszczeniu do pracy. Nawiązanie stosunku pracy nie następuje w takich sytuacjach automatycznie. Przede wszystkim istnieć musi podmiot, który zgodnie z art. 210 k.s.h. mógłby wyrazić wolę pracodawcy. Jeśli istnieje rada nadzorcza bądź powołany jest pełnomocnik do zawierania umów z członkiem zarządu, to szansa na stwierdzenie nawiązania stosunku pracy rośnie. Jeżeli w praktyce istnieje relacja typu pracownik – pracodawca z kodeksu pracy, to spółka musi się liczyć z potencjalnymi roszczeniami dotyczącymi np. urlopów czy składek na ubezpieczenie społeczne.
