Obowiązek wniesienia dopłat jest specyficzny dla spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Nie został on przewidziany przez przepisy regulujące spółkę akcyjną (może jednak zostać wprowadzony przez statut) ani spółki osobowe.

Instytucja dopłat jest użyteczna, gdy spółka z o.o. potrzebuje dodatkowych środków na działalność, inwestycję czy pokrycie strat, których nie może pozyskać z zewnętrznych źródeł finansowania (pożyczek albo kredytów). Dopłaty mogą też pełnić funkcję lokat albo oprocentowanych pożyczek udzielanych przez wspólników spółce. W myśl wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 24 października 2013 r. (V ACa 368/2013): „Dopłaty są w swym charakterze prawnym w pewnym stopniu zbliżone do udziałów, czyli wpłat na udziały, gdyż tak jak one realnie powiększają majątek spółki. Uzyskane z nich środki są przeznaczone na zasilenie kapitału zapasowego i mogą być wykorzystane przez spółkę w każdym celu związanym z jej działalnością, uzasadnionym potrzebami spółki, czy to do sfinansowania bieżących potrzeb, działalności, określonych nakładów, czy też pokrycia strat. Mogą też być przeznaczone na uzupełnienie majątku spółki w celu zapewnienia zaspokojenia wierzycieli. Dopłaty zwiększają środki własne spółki, nie powiększając udziałów wspólników, a w konsekwencji wielkości kapitału zakładowego. Traktuje się je jako rodzaj świadczenia leżącego pośrodku między pożyczką a wniesieniem wkładu".

Po prostu na funkcjonowanie

Warto również odnotować, że Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej we Wrocławiu w uchwale z 5 maja 2010 r. nr 35/2010 stwierdziło: „Istotą wniesienia dopłat do spółki jest jej dofinansowanie. Są to środki obrotowe, których charakter można określić pomiędzy wpłatami na kapitał zakładowy a zwykłą pożyczką (kredytem), który mogłaby uzyskać sama spółka. Przekazywanie środków finansowych w takim przypadku następuje więc nie w zamian za wykonanie określonego zamówienia, ale ogólnie na funkcjonowanie danej spółki".

Wszyscy wspólnicy

Warunkiem skorzystania z instrumentu wnoszenia dopłat jest, zgodnie z art. 177 § 1 k.s.h., zamieszczenie w umowie spółki zapisu o możliwości zobowiązania wspólników do dopłat w granicach liczbowo oznaczonej wysokości w stosunku do udziału. Należy podkreślić, że wynikający z umowy obowiązek wnoszenia dopłat nie może obciążać tylko poszczególnych wspólników, ale musi dotyczyć wszystkich. Umowa nie może również wprowadzać dla określenia wysokości dopłat innego kryterium niż stosunek do posiadanych przez wspólników udziałów. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 5 stycznia 2005 r. (II CK 333/2004): „W sytuacji gdy umowa spółki nie przewiduje obowiązku dopłat, wspólnicy nie mogą w oparciu o przepisy k.s.h. zrealizować dopłat jedynie na podstawie uchwały wspólników".

Obowiązek wnoszenia dopłat jest realizowany wraz z podjęciem przez wspólników uchwały o dopłatach. Jeżeli w umowie spółki zastrzeżono dopłaty, to mogą one, ale nie muszą, być wnoszone. Jednocześnie wspólnicy mają prawo podjąć uchwałę w sprawie dopłat tylko wtedy, gdy są one przewidziane w umowie spółki. Wynika to z art. 178 § 1 k.s.h., zgodnie z którym wysokość i terminy dopłat oznaczane są w miarę potrzeby uchwałą wspólników.

Jakie maksimum

Warto wskazać, że wspólnicy mogą wielokrotnie podejmować uchwały w sprawie dopłat. Jedynym ograniczeniem jest to, by ich suma nie przekroczyła wielkości maksymalnej wskazanej w umowie.

Prawidłowe wniesienie dopłat ma również znaczenie podatkowe. Zgodnie z wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z 6 października 2009 r. (II FSK 531/2008): „Wniesienie dopłat nieodpowiadających trybowi i zasadom określonym w odrębnych przepisach (art. 177 i art. 178 k.s.h.) nie może automatycznie skutkować zaliczeniem do przychodu całej kwoty otrzymanej przez spółkę na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 1 u.p.d.o.p. W określonych okolicznościach faktycznych mogą być one traktowane jako nieodpłatne świadczenia w rozumieniu art. 12 ust. 1 pkt 2 u.p.d.o.p.".

Co ze zwrotem

Podobnie jak o wnoszeniu dopłat, tak i o ich zwrocie decydują wspólnicy poprzez podjęcie uchwały (chyba że wynika to z samej umowy spółki). Jeżeli umowa spółki nie przewiduje zwrotu dopłat, wspólnicy aż do podjęcia uchwały nie mają roszczenia względem spółki o ich zwrot. Przyjmuje się, że umowa spółki może przewidywać oprocentowanie dopłat.

Podejmując uchwałę o zwrocie dopłat, wspólnicy powinni mieć na uwadze dyspozycje art. 189 § 1 i 2 k.s.h., na gruncie którego należy stwierdzić, że zwrot dopłat nie może nastąpić z majątku potrzebnego do pełnego pokrycia kapitału zakładowego oraz że dopłaty nie mogą być również zwrócone w takim stopniu, w jakim wypłata spowodowałaby spadek wartości majątku spółki poniżej wysokości kapitału zakładowego.

Należy dodać, że zwróconych dopłat nie uwzględnia się przy żądaniu nowych. Oznacza to, że jeżeli dopłaty zostały wspólnikom zwrócone, to wciąż istnieje potencjalny obowiązek wniesienia nowych, który może zostać skonkretyzowany uchwałą wspólników.

Warto przewidzieć

Realizacja obowiązku wnoszenia dopłat może być znacznym obciążeniem dla wspólników. Warto jednak już na etapie zawierania umowy spółki przewidzieć taką ewentualność. Późniejsza zmiana umowy spółki mająca na celu wprowadzenie możliwości nakładania na wspólników obowiązku wnoszenia dopłat wymaga jednomyślności. Zaprezentowana wykładnia jest zgodna m.in. z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 3 kwietnia 2003 r. (I ACa 1186/2002). Stwierdził on, że:

„1. W sytuacji gdy dopłaty nie są przewidziane w umowie spółki, zmiana umowy polegająca na wprowadzeniu postanowienia przewidującego możliwość nakładania dopłat wymaga jednomyślności jako zmiana umowy zwiększająca świadczenia wspólników.

2. Bez względu na sposób sformułowania postanowienia wprowadzającego do umowy spółki instytucję dopłat nieprzewidzianą wcześniej w pierwotnym brzmieniu umowy, zawsze wymagana jest zgoda wszystkich wspólników, do których ta konstrukcja prawna się odnosi".

Konkludując, należy stwierdzić, że dopłaty mogą być użytecznym instrumentem służącym do dofinansowania spółki czy też pełnić funkcje lokat pieniężnych dla wspólników.

Michał Szczodry, aplikant radcowski Łukasz Bernatowicz, radca prawny Kancelaria Radców Prawnych & Doradców Podatkowych Bernatowicz Komorniczak i Mazur sp.p.