Pracodawca nie może pozwolić sobie na zaniedbania w zakresie wstępnych i okresowych badań lekarskich. Naraża się wówczas na rozmaite sankcje. Są one szczególnie dotkliwe, gdy osoba niezdolna do pracy ulegnie wypadkowi.

Trzy rodzaje

Badania lekarskie dzielą się na wstępne, okresowe i kontrolne. Standardowymi są pierwsze dwa – wstępne i okresowe. Kontrolne przeprowadza się jedynie, aby ustalić zdolność pracownika do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku po jego nieobecności z powodu choroby trwającej dłużej niż 30 dni.

Pracodawca nie może dopuścić do pracy osoby bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do wykonywania obowiązków na określonym stanowisku (art. 229 § 4 kodeksu pracy). W rozumieniu tego przepisu aktualne jest orzeczenie stwierdzające stan zdrowia pracownika w dacie, w której ma zostać dopuszczony do pracy. Zachowuje ono aktualność w okresie w nim wymienionym, chyba że w tym czasie wystąpi zdarzenie, które może wskazywać na zmianę stanu zdrowia etatowca (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 18 grudnia 2002 r., I PK 44/02, OSNP 2004, nr 12, poz. 209). Oznacza to, że pracodawca ma prawo skierować podwładnego na okresowe badania lekarskie przed ich planowanym terminem w razie podejrzenia, że jego stan zdrowia nie pozwala dalej pracować na zajmowanym stanowisku.

Orzeczenie lekarskie

Obowiązkiem pracodawcy jest skierowanie podwładnego na badania lekarskie, a powinnością pracownika lub osoby, która zamierza podjąć pracę – poddanie się tym badaniom (art. 211 pkt 5 k.p). Odmowa poddania się profilaktycznym badaniom lekarskim jest naruszeniem obowiązków pracowniczych i może być przyczyną wypowiedzenia umowy.

Badanie profilaktyczne kończy się orzeczeniem lekarskim stwierdzającym:

Lekarz wydaje orzeczenie po przeprowadzeniu badania, analizując zagrożenia dla zdrowia i życia pracownika, występujące na stanowisku. Ocenia je na podstawie informacji przekazanych przez pracodawcę, który ma obowiązek powiadomić o czynnikach szkodliwych dla zdrowia i ich aktualnych pomiarach oraz o uciążliwych warunkach pracy. Te informacje powinien zamieścić w skierowaniu na badania.

Teoretycznie lekarz może też przeprowadzić wizytację stanowiska pracy. W praktyce zdarza się to jednak bardzo rzadko.

Wstępne nie tylko dla nowych

Na badania wstępne trzeba skierować:

Niekiedy firmy zapominają, aby skierować podwładnego na badania wstępne po przeniesieniu na inne stanowisko. A muszą to robić, niezależnie od formy prawnej przeniesienia. Dotyczy to zarówno aneksu, jak i wypowiedzenia zmieniającego, a także powierzenia innej pracy do trzech miesięcy w roku kalendarzowym ze względu na uzasadnione potrzeby pracodawcy (art. 42 § 4 k.p.).

O zakresie i częstotliwości badań okresowych decyduje lekarz przeprowadzający te badania. Może też rozszerzyć zakres badań o specjalistyczne konsultacje oraz badania dodatkowe, które są częścią badania profilaktycznego, jeżeli uzna to za niezbędne do prawidłowej oceny stanu zdrowia osoby przyjmowanej do pracy czy pracownika.

Skutki zaniedbań

Pracodawca, który nie kieruje podwładnych na profilaktyczne badania lekarskie, popełnia wykroczenie przeciwko prawom pracowników (art. 283 § 1 k.p.). Ponadto niedopełnienie przez odpowiedzialnego za bezpieczeństwo i higienę pracy wynikających stąd obowiązków i przez to narażenie podwładnego na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu stanowi występek. Za jego popełnienie grozi:

Karze nie podlega sprawca, który dobrowolnie uchylił grożące niebezpieczeństwo (art. 220 kodeksu karnego).

Pracodawca ponosi odpowiedzialność także wtedy, gdy wskutek takich zaniedbań podwładny poniósł szkodę w postaci uszczerbku na zdrowiu, uległ wypadkowi przy pracy lub rozwinęła się u niego choroba zawodowa. Chodzi tu przede wszystkim o wyrównanie szkody i krzywdy, jakiej doznał z powodu wypadku i której w całości nie pokryły świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego wypłacone przez ZUS.

Dopuszczenie do pracy bez przeprowadzenia badań lub na podstawie nieaktualnego orzeczenia, jak również aktualnego, ale oczywiście błędnego, stanowi przyczynę wypadku przy pracy. O oczywistej błędności zaświadczenia lekarskiego można twierdzić tylko wtedy, gdy łatwo dostrzec jego wady lub braki bez wnikania w zawartą w nim, zastrzeżoną dla lekarzy, ocenę merytoryczną (zob. wyrok SN z 7 lutego 2006 r., I UK 192/05, wyrok SN z 5 czerwca 2013 r., III UK 80/12). Dotyczy to tylko sytuacji, gdy wypadek nastąpił przy wykonywaniu pracy przeciwwskazanej ze względu na stan zdrowia pracownika (wyrok SN z 3 lipca 2007 r., I UK 35/07).

Osoba, która uległa wypadkowi przy pracy i doznała uszczerbku na zdrowiu lub rozstroju zdrowia, może żądać od pracodawcy świadczeń odszkodowawczych na podstawie przepisów kodeksu cywilnego o odpowiedzialności za czyn niedozwolony (art. 415 i nast. k.c.) oraz odpowiedzialności na zasadzie ryzyka, gdy jest to przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody ?(art. 435 k.c.).

W razie tych zaniedbań, pracodawca ponosi odpowiedzialność za czyn niedozwolony. Jednak ciężar dowodu w procesie o odszkodowanie spoczywa na pracowniku (art. 6 k.c.). Nie może poprzestać na powoływaniu się na fakt zaistnienia wypadku przy pracy, stwierdzony protokołem. Musi wykazać winę pracodawcy, szkodę oraz związek przyczynowy między zdarzeniem pracy a szkodą.