Do przypisania odpowiedzialności przewidzianej w art. 292 i art. 480 kodeksu spółek handlowych konieczne jest wykazanie, że:

- ?zobowiązany brał udział w tworzeniu spółki;

- ?przez swoje zachowanie (działanie bądź zaniechanie) zobowiązany wyrządził spółce szkodę w rozumieniu art. 361 § 2 k.c.;

- ?zachodzi adekwatny związek przyczynowy w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. pomiędzy zachowaniem zobowiązanego a szkodą;

- ?zachowanie zobowiązanego było sprzeczne z prawem;

- ?zachowanie zobowiązanego było zawinione.

Warto zauważyć, że w przeciwieństwie do odpowiedzialności ponoszonej przez członków zarządu na podstawie art. 293 k.s.h., to na spółce będącej powodem ciąży obowiązek udowodnienia ww. przesłanek odpowiedzialności z winą włącznie.

Także notariusze ?i doradcy

Co do kręgu podmiotów objętych dyspozycją art. 292 i 480 k.s.h. pojawiły się spory, czy biorącym udział ?w tworzeniu spółki jest każdy, kto uczestniczył w jakimkolwiek charakterze w procedurach związanych ?z powołaniem spółki. Czyli, czy chodzi tylko o wspólników (ich pełnomocników) i członków organów spółki, czy może także o notariuszy, doradców prawnych, pośredników. Większość prawników opowiada się za tym drugim stanowiskiem. Wskazuje się, że osoby, które uczestniczyły w procesie utworzenia spółki jako osoby trzecie, np. jako radcy prawni czy biegli, odpowiadają na podstawie tych stosunków prawnych, które stanowiły podstawę ich udziału ?w procesie utworzenia spółki. Zatem należy uznać, że osoby trzecie nie odpowiadają na podstawie art. 292 ?i 480 k.s.h., tylko ponoszą odpowiedzialność kontraktową określoną ?w art. 471 k.c. albo deliktową przewidzianą w art. 415 k.c.

Przykładowo, jeżeli wspólnicy zatrudnili biegłego, a ten przeszacował przedmiot aportu, spółka powinna dochodzić od biegłego odszkodowania za nienależyte wykonanie obowiązków biegłego na podstawie art. 471 k.c., a nie na podstawie art. 292 k.s.h.

Należy wskazać, że w celu pociągnięcia do odpowiedzialności wspólnika lub członka zarządu za szkodę wyrządzoną spółce konieczne jest udowodnienie, że jego postępowanie było bezprawne i sprzeczne z konkretnym przepisem (nie wystarczy ogólny zarzut sprzeczności określonego zachowania z przepisami prawa). Dodatkowo wskazuje się, że odpowiedzialność przewidziana na zasadach art. 292 i art. 480 k.s.h. jest ponoszona niezależnie od tego, czy spółka została zarejestrowana, czy też nie.

W przypadku spółki akcyjnej czyny niedozwolone, których popełnienie skutkuje odpowiedzialnością wobec spółki, zostały wymienione ?w art. 480 § 2 k.s.h. Zgodnie z ww. przepisem odpowiedzialnością wobec spółki skutkuje:

- ?zamieszczenie lub współdziałanie w zamieszczeniu w statucie, sprawozdaniach, opiniach, ogłoszeniach i zapisach fałszywych danych lub

- ?pominięcie lub współdziałał w pominięciu w ww. dokumentach danych istotnych dla powstania spółki, w szczególności dotyczących wkładów niepieniężnych, nabycia mienia oraz przyznania akcjonariuszom lub innym osobom wynagrodzenia lub szczególnych korzyści, albo

- ?współdziałał w czynnościach prowadzących do zarejestrowania spółki na podstawie dokumentu zawierającego fałszywe dane.

Należy zaznaczyć, że powyższe wyliczenie ma charakter jedynie przykładowy. Ponadto nie ma przeciwwskazań, aby zapisy omawianego przepisu stosować odpowiednio do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Na zasadzie winy

Jak wskazaliśmy, odpowiedzialność na podstawie art. 292 i 480 k.s.h. opiera się na zasadzie winy. Teza ta znajduje potwierdzenie w orzecznictwie. W myśl bowiem wyroku Sądu Najwyższego z 14 listopada 2001 r. ?(II CKN 459/99) „Odpowiedzialność osób biorących udział w tworzeniu spółki za szkodę wyrządzoną spółce opiera się na zasadzie winy i ma charakter odpowiedzialności odszkodowawczej o charakterze deliktowym. W związku z tym strona powodowa, domagając się odszkodowania powinna – zgodnie z art. 6 k.c. – wykazać istnienie wszystkich przesłanek, ?w tym także związek przyczynowy pomiędzy szkodą a zawinionym zachowaniem biorącego udział w tworzeniu spółki, polegającym na zachowaniu sprzecznym z prawem, przy czym zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynika szkoda (art. 361 § 1 k.c.)".

Samo zawarcie umowy

Warto odnotować, że zgodnie ?z orzecznictwem wina wspólnika może polegać na samym zawarciu umowy spółki. W myśl wyroku Sądu Najwyższego z 9 sierpnia 2001 r. (II CKN 111/99): „Skoro przy zawieraniu umowy spółki działają wspólnicy, ?a istnienie umowy spółki jest jednym z warunków zawiązania się spółki ?z o.o., a następnie – jej zarejestrowania (art. 160 pkt 1, art. 167 pkt 1 k.h.), to porozumienie się wspólników co do podjęcia samego aktu zawarcia umowy spółki jest udziałem w tworzeniu spółki. Wspólnik może zatem mieć winę w samym zawarciu umowy spółki. Jednakże dla przyjęcia odpowiedzialności wspólnika wobec spółki na podstawie art. 291 k.h. nie wystarcza wykazanie, że niedopuszczalne było zawarcie umowy spółki. Samo utworzenie spółki nie stanowi bowiem szkody spółki, lecz jest jednym z dwóch zdarzeń (powstanie spółki, powstanie szkody), których traktowanie rozłączne i przy zachowaniu porządku następowania po sobie jest istotnym składnikiem instytucji szkody przewidzianej w art. 361 § 2 k.c., jak i warunkuje możność zastosowania konstrukcji odpowiedzialności za szkodę wobec spółki – art. 291 k.h.".

Ze względów praktycznych, należy wskazać, że poniesienie konsekwencji przewidzianych w  kodeksie spółek handlowych przez pracowników zatrudnionych w spółce handlowej i pełniących jednocześnie funkcje w jej zarządzie za działania naruszające interesy spółki nie wyklucza pociągnięcia ich do odpowiedzialności za te same zachowania na podstawie przepisów kodeksu pracy (wyrok SN z 25 maja 2000 r., I PKN 655/99).

Aby uniknąć przedawnienia, należy pamiętać o art. 297 i art. 488 k.s.h., zgodnie z którymi roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się ?z upływem trzech lat od dnia, w którym spółka dowiedziała się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.

- Michał Szczodry, aplikant radcowski

- Łukasz Bernatowicz, radca prawny, Kancelaria Radców Prawnych ?& Doradców Podatkowych Bernatowicz Komorniczak i Mazur sp.p.

WNIOSEK: Omawiana regulacja chroni integralność majątku spółki kapitałowej w szczególnie ważnym dla jej funkcjonowania okresie, czyli w czasie procesu jej powstawania.