Po kontrolach ZUS szpitale rezygnują z zawierania umów-zlecenia z lekarzami i pielęgniarkami na dyżury. W tym celu nie mogą też wynajmować spółek – w tym tych założonych przez własnych lekarzy – jeżeli nie prowadzą one usług w zakresie hospitalizacji. Skutkiem takich decyzji są wyższe koszty ponoszone przez szpitale.

Prawidłowość uznania tego przez ZUS za obchodzenie prawa potwierdzają niekorzystne dla szpitali wyroki, które zapadły w Sądzie Najwyższym – m.in. 4 czerwca 2013 r. ?(II UK 482/13) i 10 czerwca ?2014 r. (II UK 464/13).

Prawie jak etat

Podstawą obowiązku odprowadzenia składek jest w tym przypadku art. 8 ust. 2a ustawy z 13 października 1998 r. ?o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU ?z 2013 r., poz. 1442 ze zm.; dalej ustawa o sus). Do celów ustalenia obowiązku ubezpieczeń za pracownika uznaje on:

- ?osobę pozostającą w stosunku pracy (zatrudnioną na umowę o pracę, powołania, mianowania, wyboru lub spółdzielczej umowy o pracę),

- ?zleceniobiorcę, który wykonuje kontrakt na rzecz swojego pracodawcy (art. 8 ?ust. 2a ustawy systemowej).

Przez pojęcie pracy „na rzecz swojego pracodawcy" należy rozumieć sytuację, gdy zleceniobiorca zawarł umowę z innym podmiotem niż pracodawca, ale to pracodawca uzyskuje rezultaty jego pracy. Potwierdził to SN w uchwale z 2 września 2009 r. (II UZP 6/09, OSNP 2010/3–4/46). Wskazał wówczas, że: „(...) przesłanką decydującą o uznaniu takiej osoby za pracownika w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych jest to, że – będąc pracownikiem związanym stosunkiem pracy z danym pracodawcą – jednocześnie świadczy na jego rzecz pracę w ramach umowy cywilnoprawnej, zawartej z nim lub inną osobą. W konsekwencji, nawet gdy osoba ta (pracownik) zawarła umowę o dzieło z osobą trzecią, to pracę w jej ramach wykonuje faktycznie dla swojego pracodawcy (uzyskuje on rezultaty jej pracy) (...)".

Uznanie, że zleceniobiorca jest – do celów ubezpieczeń społecznych – uznawany za pracownika, oznacza, że także od zarobków z cywilnego kontraktu trzeba za niego opłacać składki jak z etatu. Są to obowiązkowe wpłaty na ubezpieczenia: emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe oraz zdrowotne, a także na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Przekonanie, że od zlecenia wystarczy odprowadzać jedynie składkę zdrowotną, a z dzieła – w ogóle ich nie trzeba płacić, jest błędne. W tej sytuacji nie zachodzi bowiem zbieg dwóch (lub więcej) tytułów do ubezpieczeń społecznych. Tym samym nie mają zastosowania reguły rozstrzygające takie zbiegi określone w art. 9 ustawy o sus.

W indywidulanej sprawie

Omawiany problem ZUS rozpatrywał już również ?w interpretacjach dla płatników. Przykładem jest decyzja ?z 15 maja 2013 r. wydana przez oddział w Lublinie (WPI/?200000/451/589/2013), ?w której organ uznał stanowisko przedsiębiorcy za nieprawidłowe. Odpowiadał na pytanie spółki świadczącej usługi zdrowotne, która do świadczenia usług zatrudniała personel medyczny na podstawie umów o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy. Spółka chciała wiedzieć, czy do personelu medycznego, wykonującego na podstawie umów cywilnoprawnych świadczenia edukacji medycznej pacjentek na rzecz innej spółki ma zastosowanie art. 8 ust. 2a ustawy o sus. ZUS nie zgodził się ze stanowiskiem wyrażonym przez spółkę, że pielęgniarki i położne na umowę o pracę wykonują inne czynności niż zlecone im przez inną spółkę (działania edukacyjne). Nie przekonał go też fakt, że to inna spółka obciąża placówkę kosztem pracy pielęgniarek i położnych wykonywanej przy edukacji pacjentek. ZUS uznał, że mimo to osoby te trzeba uznać – również w zakresie prowadzonej przez nie edukacji pacjentek – za pracowników lecznicy. Wskazał, że jest to zgodne z uchwałą SN z 2 września 2009 r. (II UZP 6/09), ?w której jednoznacznie określono, że to pracodawca lekarza lub pielęgniarki ma obowiązek opłacać składki od wynagrodzeń wypracowanych w zewnętrznej firmie.

Koszty składek i nocek

W związku z ustawą o działalności leczniczej czas pracy lekarzy i pielęgniarek nie może przekraczać 7 godzin 35 minut na dobę i przeciętnie 37 godzin 55 minut na tydzień w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym.

W praktyce szpitale wprowadzają równoważny czas pracy, który umożliwia im przedłużenie wymiaru czasu pracy do 12 godzin na dobę. Ale personelowi zatrudnionemu w tym systemie przysługuje – zgodnie z art. 99 ustawy o działalności leczniczej – dodatek w wysokości:

- ?co najmniej 65 proc. stawki godzinowej wynagrodzenia zasadniczego – za każdą godzinę pracy w porze nocnej,

- ?co najmniej 45 proc. stawki godzinowej pensji zasadniczej – za każdą godzinę pracy w porze dziennej w niedziele i święta oraz dni wolne od pracy wynikające z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy.

Stawki za dyżur

Artykuł 95 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej, odnoszący się do dyżurów medycznych, nakazuje jedynie odpowiednio stosować reguły określone w art. 1511 § 1–3 kodeksu pracy. Jeśli w tym czasie lekarz pracuje, przysługuje mu – oprócz normalnego wynagrodzenia – dodatek w wysokości 100 proc. pensji:

- ?za pracę w nocy,

- ?za pracę w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,

- ?za pracę w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę ?w niedzielę lub święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy (art. 1511 ?§ 1–3 k.p.).

Dodatek w tej wysokości należy się też za każdą godzinę pracy podczas dyżuru medycznego z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym.

Przychód stanowiący podstawę obliczania tego dodatku obejmuje wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną. Jeśli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania, dodatek ten stanowi 60 proc. wynagrodzenia (art. 1511  § 1–3 k.p. ).

Aby zmniejszyć koszty, szpitale zawierają na wszystkie godziny pracy kontrakty, czyli umowy cywilnoprawne, z lekarzami i pielęgniarkami, którzy prowadzą działalność. W ich przypadku stawki są jednolite; bywają  minimalnie wyższe w przypadku nocy i świąt. ?

Przykład

Pielęgniarka jest zatrudniona w równoważnym systemie czasu pracy, w  podmiocie leczniczym wykonującym działalność leczniczą ?w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne. Porę nocną ustalono w podmiocie na godz. 22–16, a pracę w niedzielę ?i święto od 00:00 w dniu poprzedzającym do 24:00 w danym dniu. Dniem wolnym z tytułu 5-dniowego tygodnia pracy jest sobota. ?W sierpniu 2014 r. pracownica wykonywała pracę zgodnie ?z harmonogramem, który przedstawia się następująco:

Lekarska klauzula opt-out

Pracodawca może zobowiązać lekarza lub innego pracownika, ?który posiada wyższe wykształcenie i pracuje pomiocie leczniczym, do pracy w formie dyżuru medycznego w wymiarze do 48 godzin ?na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym. Natomiast zaplanowanie dyżurów w wymiarze, który przekracza 48 godzin, może nastąpić tylko po wyrażeniu na to zgody pracownika. ?Jest to tak zwana klauzula opt-out. To pisemne oświadczenie dyżurującego pracownika o wyrażeniu zgody na pracę w wymiarze przekraczającym przeciętnie 48 godzin na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym. Zgoda musi być wyrażona na piśmie i może zostać przez pracownika cofnięta. O jej cofnięciu pracownik musi poinformować pracodawcę na piśmie z zachowaniem miesięcznego okresu wypowiedzenia.