Osobę, która chorowała co najmniej 31 dni, pracodawca musi przed dopuszczeniem do pracy wysłać na kontrolne badanie lekarskie. Aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy na zajmowanym stanowisku jest konieczne, aby mógł wrócić do swoich obowiązków.
Pracownik nie musi przedstawić takiego orzeczenia sam z siebie. Obowiązek skierowania go na badania lekarskie spoczywa na pracodawcy. ?W wyroku z 27 stycznia 2011 r. ?(II PK 175/10) Sąd Najwyższy stwierdził, że inicjatywa w zakresie badań profilaktycznych zasadniczo należy do pracodawcy, który na zasadach określonych w przepisach kieruje zatrudnionego na badania, kontroluje ich wykonanie, może kwestionować orzeczenie, domagając się powtórzenia badań, oraz gromadzi zaświadczenia lekarskie dokumentujące ich wyniki.
Zgłoszenie gotowości
Pracodawca ma obowiązek skierować pracownika na badania kontrolne dopiero wtedy, gdy zgłosi on gotowość do podjęcia obowiązków po zakończeniu zwolnienia lekarskiego. Uznaje się zatem, że nie powinien kierować pracownika na badanie przed zakończeniem okresu zwolnienia tak, aby odbyło się ono np. ?w ostatnim dniu absencji. Potwierdził to Sąd Najwyższy ?w wyroku z 18 grudnia 2002 r. ?(I PK 44/02). Wskazał wówczas, że za aktualne orzeczenie lekarskie należy uznać orzeczenie stwierdzające stan zdrowia pracownika w dacie, w której ma on zostać dopuszczony do pracy.
Pracodawca nie może dopuścić do pracy osoby bez aktualnego orzeczenia potwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy nawet ze względu na szczególne okoliczności, takie jak natłok obowiązków czy konieczność oczekiwania na wizytę u lekarza. Powinien niezwłocznie skierować ją na badania kontrolne.
W praktyce przyjmuje się, że skierowanie można wysłać do pracownika pocztą, aby mógł wykonać badania w pierwszym dniu pracy po chorobie, bez konieczności wcześniejszego stawiania się w zakładzie. Jego nieobecność zaś spowodowaną oczekiwaniem na wizytę lekarza uznaje się za usprawiedliwioną, taką za którą zachowuje on prawo do wynagrodzenia.
Ponadto SN w wyroku ?z 2 marca 2011 r. (II PK 188/10) zwrócił uwagę na trwały charakter obowiązku poddania się kontrolnym badaniom lekarskim. Podkreślił, że niepoddanie się badaniom, które zostały zlecone przez pracodawcę, może skutkować natychmiastowym rozwiązaniem umowy o pracę w każdym czasie. Pracownik, nawet wadliwie dopuszczony do pracy, w dalszym ciągu ma obowiązek poddać się badaniom lekarskim.
Podważone orzeczenie
Gdy pracodawca nie godzi się z treścią zaświadczenia lekarskiego, może w terminie siedmiu dni od jego wydania złożyć – za pośrednictwem lekarza, który je wydał – wniosek o ponowne przeprowadzenie badania kontrolnego. Takie badanie powinno zostać przeprowadzone w terminie 14 dni od daty złożenia wniosku. Wydane na jego podstawie orzeczenie lekarskie jest już ostateczne.
Miejsce w aktach
Do obowiązków pracodawcy należy przechowywanie orzeczeń wydanych w związku z kontrolnymi badaniami lekarskimi w części B akt osobowych pracowników. Może to mieć duże znaczenie dowodowe dla pracodawcy. Orzeczenie stwierdzające przeciwwskazania do wykonywania pracy na danym stanowisku stanowi bowiem podstawę do odsunięcia pracownika od pracy i w konsekwencji zmiany warunków zatrudnienia. Może być ono nawet podstawą do rozwiązania umowy.
Na koszt szefa
Za badania kontrolne płaci pracodawca. Jeśli podwładny musi na nie dojechać do innej miejscowości, przysługuje mu zwrot kosztów przejazdu liczony według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.
Badania kontrolne powinny być przeprowadzane, w miarę możliwości, w godzinach pracy – tj. w czasie, który jest dla konkretnej osoby czasem pracy zgodnie z obowiązującym ją rozkładem. Przyjmuje się, że dopiero gdy z uwagi na obowiązujący system czasu pracy wykonanie badań nie jest możliwe w godzinach pracy, zatrudniony ma obowiązek poddać się im poza godzinami pracy.
Co do zasady, za czas niewykonywania pracy w związku ?z przeprowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Uznaje się bowiem, że czas na to przeznaczony jest usprawiedliwioną nieobecnością ?w pracy. Wyjątkiem jest sytuacja, w której pracownik, mimo otrzymania skierowania na badanie, nie poddał się mu z własnej winy.
Oporny straci etat
Gdy pracownik nie podda się badaniom lekarskim ze swojej winy, za czas niewykonywania pracy z tego powodu nie otrzyma wynagrodzenia. Potwierdził to SN w wyroku ?z 23 września 2004 r. (I PK 541/03), stwierdzając, że odmowa poddania się kontrolnym badaniom lekarskim po długotrwałej chorobie uzasadnia niedopuszczenie zatrudnionego do pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia, gdy wyłączną przyczyną tej odmowy są okoliczności leżące po jego stronie.
Niepoddanie się badaniom lekarskim to również naruszenie obowiązku wykonywania poleceń dotyczących pracy. Może to stanowić podstawę do niezwłocznego rozwiązania umowy o pracę w trybie art. 52 kodeksu pracy (wyrok SN ?z 10 maja 2000 r., I PKN 642/99).
Agata ?Iwanow, aplikantka radcowska ?z Kancelarii Chajec, ?Don-Siemion & Żyto
Skutki zaniechania pracodawcy
Wymóg posiadania aktualnych badań lekarskich pracowników obciąża pracodawcę. Jest on odpowiedzialny za stan bezpieczeństwa i higieny pracy i powinien uważać, aby nie dopuścić do pracy osoby bez koniecznych badań lekarskich. Gdy nie przestrzega zasad BHP, to on, a nie pracownik, może podlegać karze. Kodeks pracy wskazuje, że dopuszczenie pracownika bez aktualnego zaświadczenia stanowi wykroczenie przeciwko prawom zatrudnionego, za które inspektor pracy może wymierzyć karę grzywny w wysokości ?do 2 tys. zł, a w przypadku recydywy – nawet do 5 tys. zł. Jednocześnie – jak wynika z art. 220 § 1 kodeksu karnego – kto, będąc odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy, nie dopełnia wynikającego stąd obowiązku i przez to naraża pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech, a w przypadku działania nieumyślnego – grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Za osobę odpowiedzialną za przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa ?i higieny pracy uznaje się nie tylko kierownika zakładu pracy, ale także każdą inną osobę kierującą pracownikami, a nawet osoby pełniące funkcje kontrolne i nadzorcze z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy (zob. wyrok SN z 19 lutego 2013 r., IV KK 216/12).
Treść skierowania
Skierowanie na badania w celu ustalenia zdolności do pracy ?po absencji dłuższej niż 30 dni powinno określać:
? rodzaj badania,
? stanowisko pracy, na którym zatrudniony jest pracownik,
? ?informacje o występowaniu na stanowisku czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych.
Powinno też zawierać aktualne wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia.
Zgodnie z wyrokiem SN z 9 marca 2011 r. (II PK 225/10) ?za stanowisko pracy należy uznawać zarówno rodzaj pracy, jak ?i miejsce pracy. Ponadto – jak podkreślił SN – znaczenie ma określenie w skierowaniu czynników zagrożeń dla zdrowia i życia pracownika, czyli charakterystyka stanowiska pracy, a nie sama ?jego nazwa.