Obrót rzeczami ruchomymi różni się od obrotu nieruchomościami. Przy ich sprzedaży możliwy jest większy zakres dokonywania zastrzeżeń umownych. Powinni o tym wiedzieć przedsiębiorcy, gdyż w ten sposób mogą się zabezpieczyć przy okazji zawierania transakcji.
Warto zwrócić uwagę na dwa rodzaje sprzedaży: z zastrzeżeniem własności rzeczy sprzedanej oraz sprzedaż na próbę. W tym pierwszym przypadku chodzi o sytuację, gdy sprzedawca zastrzega sobie własność rzeczy sprzedanej aż do uiszczenia ceny. Dotyczyć to może sytuacji, kiedy kupującemu rzecz jest wydana przed uiszczeniem przez niego całej ceny. Zastrzeżenie własności rzeczy powinno mieć formę pisemną z datą pewną. W takich przypadkach sprzedawca zabezpiecza się, by dysponujący rzeczą kupujący nie próbował jej w swoim imieniu sprzedać, nie płacąc pierwszemu sprzedawcy pełnej ceny.
Zastrzeżenie przez sprzedawcę własności sprzedanej rzeczy aż do uiszczenia całej ceny może wynikać z umowy sprzedaży, ale też z faktury. Tak więc adnotacja na fakturze, z której takie zastrzeżenie wynika, wywiera skutki nie tylko księgowe, ale również cywilne.
Gdy kupujący w określonym terminie nie zapłaci ceny, sprzedawca może zażądać zwrotu rzeczy. W takiej sytuacji kupujący, który przez jakiś czas dysponował rzeczą, musi sprzedawcy zapłacić wynagrodzenie za jej zużycie lub uszkodzenie.
Kolejny rodzaj sprzedaży to sprzedaż na próbę. Polega ona na tym, że do umowy wprowadza się warunek, iż kupujący będzie mógł zbadać sprzedawaną rzecz i ocenić, czy jest dobra, czy też nie. Zazwyczaj w takich przypadkach kontynuacja umowy zależy od subiektywnej oceny sprzedawanej rzeczy, którą wyrazi kupujący. W umowie powinien zostać wskazany termin, ?w którym tego rodzaju oświadczenie musi być złożone. Jeżeli kupujący w tym terminie oświadczenia nie złoży, to uważa się, że uznał przedmiot sprzedaży za dobry. Jeżeli w umowie sprzedaży nie został wyznaczony sam termin, to również sprzedawca (czekający na reakcję kupującego) może skutecznie wyznaczyć termin wiążący dla kupującego.
Oczywiście, strony mogą doprecyzować w umowie kryteria, na które kupujący musi zwrócić uwagę przy okazji dokonywania oceny rzeczy. Dzięki temu można sprawić, aby ocena kupującego nie stała się zbyt subiektywna, była możliwa do zweryfikowania, a czasem nawet zakwestionowania przez sprzedawcę.
Nawet gdy kupujący uzna rzecz za dobrą, nie wyłącza to przysługujących mu uprawnień z tytułu rękojmi, czyli po wykryciu wad rzeczy może żądać odstąpienia od umowy, obniżenia ceny lub wymiany na rzecz wolną od wad. Jednak w takim przypadku sprzedawca może łatwiej wykazać, że kupujący miał świadomość stanu rzeczy (zgodnie z umową sprzedaży dokonał jej sprawdzenia).
Oba rodzaje umowy sprzedaży uprzywilejowują poszczególne jej strony. Sprzedaż z zastrzeżeniem własności rzeczy sprzedanej jest korzystna dla sprzedawcy, natomiast sprzedaż na próbę – dla kupującego. W pierwszym przypadku terminowa zapłata ceny kończy stan niepewności dla kupującego. Przy sprzedaży na próbę, jak wskazałem, pojawić się mogą bardziej subiektywne kryteria oceny sprzedawanej rzeczy. Tak więc także po stronie sprzedawcy występować będzie pewne ryzyko.
Maciej J. Nowak, radca prawny
