Od 16 lipca 2013 r. regulacjami ustawy o czasie pracy kierowców, które do tej daty dotyczyły  wyłącznie osób zatrudnionych na podstawie umów o pracę, objęto świadczących usługi przewozu na innych podstawach. Wszystko to za sprawą ustawy z 5 kwietnia 2013 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz ustawy o czasie pracy kierowców (DzU z 2013 r., poz. 567). Do tej drugiej dodany został nowy rozdział 3a „Czas pracy kierowców niepozostających w stosunku pracy".

W tym rozdziale uregulowano:

- pojęcie czasu kierowców samozatrudnionych,

- ograniczenia ich czasu pracy w skali tygodnia i okresu rozliczeniowego oraz

- zasady prowadzenia ewidencji czasu pracy dla takich kierowców.

Jest w nim wiele odwołań do regulacji dotyczących kierowców etatowych, ale z pewnością nie można przyjąć, że są identyczne.

Godziny w dyspozycji

Czasem pracy w przypadku kierowców samozatrudnionych jest czas od rozpoczęcia do zakończenia obowiązków, w którym pozostają oni na swoich stanowiskach pracy, będąc do dyspozycji podmiotu, dla którego świadczą usługę przewozu drogowego i wykonują czynności wymienione w art. 6 ust. 1 ustawy o czasie pracy kierowców. Ta definicja wynika z art. 26b ustawy o czasie pracy kierowców.

Pojęcie czasu pracy przedsiębiorców, którzy wykonują samodzielnie przewozy drogowe, w jednym aspekcie różni się od definicji czasu pracy kierowców niebędących pracownikami wykonujących przewozy na rzecz przewoźników na innej podstawie niż stosunek pracy, np. umowy-zlecenia. Tylko bowiem do czasu pracy tych drugich dolicza się dodatkowo czas pozostawania w gotowości, o której mowa w art. 6 ust. 2 ustawy o czasie pracy kierowców. Ale nigdy nie dolicza się do niego przerw w czasie pracy, bo nie ma do tego podstawy prawnej. Regulacja czasu pracy kierowców samozatrudnionych nie zawiera również odpowiednika art. 10 ustawy o czasie pracy kierowców, regulującego okresy dyspozycji.

Przykład

Porównanie zaliczanych zdarzeń

Kierowcy pracujący w zespole w ciągu tygodnia kalendarzowego prowadzili pojazd przez 45 godzin każdy, kolejne 45 godzin, pozostając w dyspozycji wynikającej z czasu prowadzenia pojazdu przez drugiego szofera. Pracowali przez 5 okresów rozliczanych w załodze. Okresy spowodowane postojem w korkach, nadzorem nad załadunkiem i rozładunkiem trwały łącznie 15 godzin i zostały zarejestrowane przez kierowców jako zdarzenia innej pracy. W ostatnim dniu roboczym tygodnia kierowcy zarejestrowali na wykresówce również zdarzenie dyspozycji (tzw. koperty) spowodowane oczekiwaniem na polecenie pracodawcy co do dalszej pracy (przed rozpoczęciem dyspozycji zostali poinformowani o czasie oczekiwania, które zaplanowane zostało na 4 godziny i mieściło się w pierwszych ośmiu godzinach od momentu rozpoczęcia pracy). Jeden z kierowców pracujących w załodze zatrudniony jest na podstawie umowy o pracę w podstawowym systemie czasu pracy. Drugi z kolei prowadzi własną działalność w zakresie usług prowadzenia pojazdu.

Czas pracy kierowcy zatrudnionego na podstawie umowy o pracę:

- prowadzenia pojazdu – 45 godzin

- innych prac – 15 godzin

- dyspozycji zaliczanych do czasu pracy – 4 godziny

- przerw tzw. śniadaniowych wliczanych do czasu pracy – 1 godzina 15 minut (5 dni po 15 minut).

Łączny czas pracy wynosi 65 godzin i 15 minut. Został przekroczony od dopuszczalnego o 5 godzin 15 minut, za co zasadniczo grozi kara w wysokości od 1 do 2 tys. zł, nakładana na przedsiębiorcę lub inną osobę winną naruszeniu podczas kontroli PIP w postępowaniu mandatowym.

Inaczej liczy się czas pracy kierowcy samozatrudnionego:

- prowadzenia pojazdu – 45 godzin

- innych prac – 15 godzin

Łączny czas pracy wynosi 60 godzin i nie przekroczył maksymalnego dopuszczalnego limitu.

Ważne!

Czas, kiedy kierowca zatrudniony na podstawie umowy o pracę, pozostaje w gotowości, zalicza się do czasu pracy – jeżeli mieści się on w normalnych godzinach pracy (zasada ta nie dotyczy dyspozycji wynikającej z prowadzenia pojazdu w załodze). Natomiast w przypadku kierowcy samozatrudnionego czas pozostawania przez niego w gotowości – jeżeli już przed wyjazdem albo przed rozpoczęciem danego okresu zna on przewidywany czas trwania aktywności – nie wlicza mu się do czasu pracy.

Biorąc te różnice pod uwagę, należy stwierdzić, że w przypadku kierowców samozatrudnionych pojęcie czasu pracy zawsze jest węższe. Można się pokusić o stwierdzenie, że do czasu pracy takich kierowców wlicza się tylko jazdę (symbol kierownicy na tachografie) oraz inne prace (symbol młotków na tachografie) bez żadnych innych specyficznych okresów.

Przykład

Wizualizacja dzienna – uwzględniane aktywności

Kierowca wynajmujący usługi prowadzenia pojazdu oraz pracujący na podstawie umowy o pracę  (podstawowy system czasu pracy) wykonali przewóz drogowy składający się z  aktywności:

0.00 do 9.00 – odpoczynek (symbol łóżka na tachografie)

9.00 do 13.00 – prowadzenie pojazdu (symbol kierownicy na tachografie)

13.00 – 14.00 – przerwa (symbol łóżka na tachografie)

14.00 – 16.00 – dyspozycja wynikająca z zaplanowanej przez przedsiębiorcę gotowości do wykonywania pracy (symbol koperty na tachografie)

16.00 – 20.00 – prowadzenie pojazdu (symbol kierownicy na tachografie)

20.00 – 0.00 – odpoczynek (symbol łóżka na tachografie).

Dzienny czas pracy kierowcy pracującego na podstawie umowy o pracę wynosi 10 godz. 15 min. Składa się z czasu:

-  prowadzenia pojazdu (8h),

- przerwy 15-minutowej, którą pracodawca musi wprowadzić, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy kierowcy wynosi co najmniej 6 godzin (zwanej śniadaniową)

- dyspozycji zaplanowanej w normalnych godzinach pracy (2h)

Dzienny czas pracy kierowcy samozatrudnionego wynosi 8 godzin. Jest to tylko czas prowadzenia pojazdu.

Wymiar tygodniowy

Również w przypadku tygodniowego czasu pracy pozornie występują zbieżne regulacje – tj.  art. 26c i art. 12 ustawy o czasie pracy kierowców, które są bardzo podobne w treści. Obydwa wprowadzają dwa ograniczenia sztywne w skali tygodnia, wynoszące 60 godzin oraz przeciętne w skali okresu rozliczeniowego wynoszące 48 godzin na tydzień w takim okresie. Szkopuł jednak w tym, że u samozatrudnionych okres rozliczeniowy zawsze może wynosić 4 miesiące, a w przypadku kierowców etatowych – nie. Różnica jest widoczna zwłaszcza w przewozach towarowych, w których stosowany jest równoważny system czasu pracy.

Przykład

Średnio na tydzień

Pan Michał jest zatrudniony na stanowisku kierowcy w równoważnym systemie czasu pracy, w 3-miesięcznym okresie rozliczeniowym. Pan Jarek wykonuje natomiast usługi transportowe na podstawie umowy zlecenie i obowiązuje go maksymalny 4-miesięczny okres rozliczeniowy. Czas pracy kierowców w poszczególnych miesiącach rozkładał się dla nich identycznie i  wynosił:

- styczeń –  210 godzin - luty – 180 godzin - marzec –  240 godzin - kwiecień – 160 godzin - maj – 220 godzin - czerwiec – 194 godzin

- lipiec – 222 godzin - sierpień – 190 godzin - wrzesień – 234 godzin - październik – 212 godzin - listopad – 170 godzin - grudzień – 236 godzin

 

Prowadzenie ewidencji

Również w zakresie rejestrowania czasu pracy art. 26d i 26e ustawy o czasie pracy kierowców nie wprowadzają nowej formy tego dokumentu, odwołując się do wyglądu ewidencji kierowcy etatowego. Zatem dopuszczają prowadzenie jej w jednej z 5 form wymienionych w art. 25 ustawy o czasie pracy kierowców. Jedyna wyraźna różnica to okres przechowywania ewidencji, który przy kierowcach – pracownikach wynosi 3 lata, a dla samozatrudnionych – 2 lata po zakończeniu okresu nią objętego.

Przykład

Sposób rejestracji godzin

Przedsiębiorstwo transportowe zatrudnia jednego kierowcę na podstawie umowy o pracę, a drugiemu zleca dodatkowe usługi prowadzenia pojazdu na podstawie umowy-zlecenia. Sposób prowadzenia ewidencji czasu pracy w takim przypadku w dużej mierze zależy od przedsiębiorcy. Wygląda to następująco:

1. Dla kierowcy zatrudnionego na podstawie umowy o pracę:

- przez pierwszy rok obligatoryjnie dane źródłowe, tj. wykresówki, pliki z kart kierowców tachografów cyfrowych, wydruki oraz inne dokumenty potwierdzające aktywności kierowcy w dniach, w których nie prowadził pojazdu,

- przez dwa kolejne lata fakultatywnie dane źródłowe; jeśli jest prowadzona ewidencja czasu pracy, ma być opracowana na ich podstawie (ewidencja powinna zawierać m.in. informacje o liczbie godzin nadliczbowych, dyżurów oraz godzin pracy w nocy).

2. Dla kierowcy pracującego na podstawie umowy-zlecenia:

- przez pierwszy rok obligatoryjnie dane źródłowe, tj. wykresówki, pliki z kart kierowców tachografów cyfrowych, wydruki oraz inne dokumenty potwierdzające aktywności kierowcy w dniach, w których nie prowadził pojazdu,

- przez kolejny rok fakultatywnie dane źródłowe (gdy prowadzony jest rejestr czasu pracy, musi być opracowany na ich podstawie; rejestr nie ma określonej formy).

—Łukasz Prasołek jest asystentem sędziego w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych SN

—Łukasz Włoch jest głównym ekspertem ds. analiz i rozliczeń OCRK Sp. z o.o.