Urlop bezpłatny udzielony z art. 174 k.p. powoduje z jednej strony zwolnienie pracownika z wymogu wykonywania pracy, a z drugiej zwolnienie pracodawcy z obowiązku wypłacania mu wynagrodzenia. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 6 stycznia 2009 r. (II PK 111/08) urlop bezpłatny jest okresem, w którym, mimo trwania stosunku pracy, zawieszają się wzajemne obowiązki i uprawnienia jego stron (świadczenie pracy oraz wypłata pensji). Stanowi zatem przerwę w świadczeniu pracy i tego okresu – poza wyjątkami – nie wlicza się do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Inicjatywa podwładnego

W myśl art. 174 § 1 k.p. „na pisemny wniosek pracownika pracodawca może udzielić mu urlopu bezpłatnego". Etatowiec musi więc wystąpić o urlop bezpłatny na papierze. Bez takiej inicjatywy szef nie może mu go dać. Pracownik powinien przy tym wskazać okres, na jaki urlop bezpłatny ma być udzielony. Nie musi jednak określać przyczyny ani uzasadniać, dlaczego ubiega się o to wolne. Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 15 października 1996 r. (III AUa 34/96) udzielenie pracownikowi urlopu bezpłatnego niezgodnie ?z art. 174 § 1 k.p. – z inicjatywy zakładu ?i bez pisemnego wniosku o jego udzielenie – jest w świetle prawa bezskuteczne.

Niemniej pracodawca nie ma obowiązku wyrażenia  zgody na to zwolnienie od pracy. Jego decyzja o przyznaniu, odmowie lub udzieleniu urlopu bezpłatnego w krótszym wymiarze jest ostateczna. Pracownikowi nie służą od niej żadne środki zaskarżenia. To szef uznaje, czy na to przystaje, czy nie, i nie musi swojego stanowiska uzasadniać. Pamiętać jednak należy o zasadzie równego traktowania pracowników. Decyzja pracodawcy nie może bowiem w żaden sposób dyskryminować jakiegokolwiek etatowca.

Zgodę lub odmowę udzielenia tego urlopu – do celów praktycznych i dowodowych – szef powinien wyrazić w formie pisemnej. Tym bardziej, że zgodnie z rozporządzeniem ministra pracy i polityki socjalnej z 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (DzU nr 62, poz. 286 ze zm.) w tych teczkach powinny znajdować się pisma o udzieleniu podwładnemu urlopu bezpłatnego.

Przerwanie wolnego

Co istotne, pracodawca może jednostronną decyzją odwołać pracownika z tego urlopu. Dopuszczalne jest to jednak pod warunkiem, że udzielił go na dłużej niż 3 miesiące oraz gdy przy jego przyznaniu strony przewidziały możliwość odwołania z niego i równocześnie u pracodawcy pojawiły się ważne przyczyny (art. 174 § 3 k.p.). Przez te „ważne przyczyny" należałoby rozumieć okoliczności, których pracodawca nie mógł przewidzieć w chwili, gdy pracownik rozpoczynał urlop. Odwołanie go zgodnie z prawem, gdy pojawią się takie przesłanki, nie daje pracownikowi podstaw do ubiegania się o odszkodowanie.

Odwołany musi wrócić do pracy. Jeśli tego nie zrobi, szef ma prawo rozwiązać z nim umowę o pracę w trybie art. 52 k.p. ?Z drugiej strony pracodawca nie może odmówić zatrudnienia temu, kto zgłosił się do pracy po urlopie bezpłatnym. Musi go dopuścić do pracy na warunkach z angażu, a zatem podwładny ma wykonywać pracę tego samego rodzaju i za tym samym wynagrodzeniem, co przed tym urlopem.

W czasie jego trwania pracodawca nie może wypowiedzieć etatowcowi ani umowy o pracę, ani warunków pracy i płacy. Pracownik korzysta bowiem z ochrony przed wypowiedzeniem (art. 41 k.p.), chyba że mamy do czynienia z ogłoszeniem upadłości lub likwidacją zakładu. ?W czasie urlopu bezpłatnego strony umowy mogą jednak rozwiązać angaż na mocy porozumienia, jak i bez wypowiedzenia ?w trybie art. 52 lub 55 k.p.

Przy dokonywaniu zwolnień grupowych na podstawie ustawy z 13 marca 2003 r. ?o szczególnych zasadach rozwiązywania ?z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (DzU nr 90, poz. 844 ze zm.) dopuszczalne jest jednak wypowiedzenie pracownikowi stosunku pracy w trakcie urlopu bezpłatnego trwającego dłużej niż 3 miesiące. ?W takich okolicznościach możliwe jest też wypowiedzenie warunków pracy i płacy, niezależne od okresu trwania urlopu bezpłatnego.

Przy redukcjach w trybie indywidualnym na podstawie tej ustawy szef może rozwiązać stosunek pracy pod warunkiem, że nie sprzeciwi się temu zakładowa organizacja związkowa w ciągu 14 dni od otrzymania zawiadomienia o zamiarze wymówienia.

W trakcie trwania tego urlopu strony mają prawo wspólnie uzgodnić, że okres ten zostanie skrócony lub wydłużony. Jednak taki skutek absolutnie nie może być efektem jednostronnej decyzji.

Autor jest prawnikiem ?w Kancelarii Prawnej Piszcz, ?Norek i Wspólnicy

Wyjątkowe okoliczności

W wyjątkowych przypadkach z mocy przepisów kodeksowych (art. 174 § 4 k.p.) i pozakodeksowych szef musi udzielić podwładnemu urlopu bezpłatnego oraz m.in. wliczyć jego okres do stażu pracy i zachować pewne uprawnienia pracownicze w trakcie stosunku pracy. Przykładowo chodzi o art. 205 § 4 k.p. Pracodawca na wniosek młodocianego, ucznia szkoły dla pracujących, ma udzielić mu w okresie ferii szkolnych urlopu bezpłatnego w wymiarze nieprzekraczającym łącznie z urlopem wypoczynkowym 2 miesięcy. Okres urlopu bezpłatnego wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Z kolei według art. 174

1

k.p. za zgodą pracownika, wyrażoną na piśmie, pracodawca może udzielić mu urlopu bezpłatnego w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy przez okres ustalony w zawartym w tej sprawie porozumieniu między pracodawcami. Ten okres wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze u dotychczasowego pracodawcy. Ponadto na podstawie regulacji pozakodeksowych mowa jest m.in., że w okresie działalności związkowej w czasie sprawowania mandatu pracodawca nie może odmówić udzielenia pracownikowi urlopu.