Wymiary urlopów wynoszą (przy urodzeniu jednego dziecka przy porodzie): macierzyński – 20 tygodni, dodatkowy macierzyński – 6 tygodni i rodzicielski – 26 tygodni. Nieco więcej wolnego przysługuje, gdy rodzą się wieloraczki. To uprawnienie, które mają tylko pracownicy. W ich trakcie należy się zasiłek macierzyński.

Samozatrudnione nie mają co prawda urlopów, ale przysługuje im prawo do zasiłku macierzyńskiego przez tyle samo czasu, ile trwają podane urlopy.

W obu wypadkach kobiety mają wybór, jak długo chcą korzystać z wolnego, z pewnymi ograniczeniami zwłaszcza przy macierzyńskim. Poza tym jeśli chcą wziąć urlop rodzicielski, najpierw muszą w pełnym wymiarze wybrać macierzyński i dodatkowy macierzyński.

Etatowa pracownica nie musi obawiać się utraty dochodów, nawet jeśli jej angaż jest terminowy. Jeśli matka jest zaangażowana na umowę na czas określony, która kończy się w trakcie podstawowego lub dodatkowego urlopu macierzyńskiego, przysługuje jej zasiłek macierzyński za oba te urlopy, a także za czas odpowiadający urlopowi rodzicielskiemu. Wypłatę zasiłku przejmuje od pracodawcy ZUS. Ważne jest, aby terminowo złożyć wszystkie wnioski, tj. przed rozpoczęciem korzystania z kolejnych zasiłków za te okresy.

Wnioskowanie na dwa sposoby

Pracownice mogą składać wnioski o urlopy w dwojaki sposób:

- z góry na cały okres nieobecności,

- etapowo, tzn. zanim skończy się kolejny rodzaj urlopu.

W zależności od wybranej ścieżki, różni się wysokość wypłacanego zasiłku. Jeśli pracownica z góry złoży wniosek o dodatkowy urlop macierzyński i rodzicielski (art. 1791 k.p.), przez cały czas zasiłek przysługuje w tej samej wysokości 80 proc. podstawy wymiaru. Jeśli zaś pracownica stopniowo decyduje się korzystać z kolejnych uprawnień, to najpierw macierzyński jest wypłacany w wysokości 100 proc. podstawy wymiaru, a podczas urlopu rodzicielskiego – 60 proc. (art. 31 ustawy zasiłkowej).

Samozatrudniona także nabywa prawo do zasiłku macierzyńskiego, oczywiście jeśli opłacała dobrowolne składki na ubezpieczenie chorobowe i urodziła dziecko w okresie, gdy podlegała temu ubezpieczeniu. Podobnie jak kobieta na etacie może pobierać zasiłek macierzyński przez okres odpowiadający długości trwania urlopów: macierzyńskiego, dodatkowego macierzyńskiego i rodzicielskiego (art. 29 ust. 5 ustawy zasiłkowej). Również musi wykorzystać w pełnym wymiarze urlopy macierzyński i dodatkowy macierzyński, aby móc pobierać zasiłek przez okres odpowiadający urlopowi rodzicielskiemu.

W tym wypadku wszystkie wnioski o zasiłki trzeba składać do ZUS, także z wyprzedzeniem, tzn. zanim skończy się podstawowy zasiłek macierzyński, należy wnioskować o zasiłek na czas odpowiadający dodatkowemu urlopowi macierzyńskiemu. A zanim skończy się ten drugi (w pełnym wymiarze) – wniosek o zasiłek macierzyński za czas urlopu rodzicielskiego. Wysokość zasiłków (procent podstawy wymiaru) jest taki sam jak na etacie.

Pracownice zwykle w całości wykorzystują urlop macierzyński i dopiero później myślą o ewentualnym, częściowym powrocie do pracy.

Można dorabiać

Podczas dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz rodzicielskiego wolno im pracować u swojego pracodawcy, ale w wymiarze nie większym niż pół etatu. Wiąże się to z obniżeniem zasiłku – proporcjonalnie do wymiaru czasu wykonywanej pracy. Jeśli kobieta zdecyduje się na pół etatu, to w zależności od trybu, w jakim ubiegała się o urlopy, otrzyma połowę zasiłku wynoszącą 30 lub 40 proc. podstawy wymiaru (art. 29 ust. 7 ustawy zasiłkowej). Bez przeszkód może dorabiać na podstawie umów cywilnoprawnych lub zakładając własną firmę.

To korzystne także z punktu widzenia ubezpieczeń, bo pobierający zasiłek macierzyński są obowiązkowo ubezpieczeni emerytalnie i rentowo na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm., dalej ustawa o sus). Jest tak także wtedy, gdy mają inny tytuł rodzący obowiązek ubezpieczeń lub ustalone prawo do emerytury albo renty. Składki finansuje budżet państwa.

Biznes-matka w trakcie pobierania zasiłku macierzyńskiego może prowadzić swoją działalność – nie wpłynie to na zmniejszenie ani zawieszenie jego wypłaty. W tym czasie podstawowym tytułem ubezpieczeń jest zasiłek. W praktyce oznacza to, że nie musi opłacać składek społecznych z firmy. Podobnie jak etatowa pracownica może też dorabiać na umowach cywilnoprawnych.