Ustawodawca w tytule II, dziale I rozdziale III kodeksu spółek handlowych - traktującym o stosunkach wewnętrznych spółki jawnej – wyróżnił dwa rodzaje czynności:

Określenie, do której kategorii należy dana czynność często nastręcza trudności, zwłaszcza że brakuje ich legalnej definicji. Dlatego też odpowiednich wskazówek dostarcza orzecznictwo Sądu Najwyższego, który m.in. w wyroku z 5 czerwca 1997 r., I CKN 70/97 zajął stwierdził: „Przy rozstrzyganiu, czy dana czynność należy, czy też nie... do zwykłych czynności spółki, należy mieć na względzie w szczególności ... okoliczności konkretnego przypadku, cel i determinowany nim rodzaj działalności spółki, przynależność ocenianej czynności do tego rodzaju działalności oraz jej doniosłość z punktu widzenia rozmiaru tej działalności.".

Dla uniknięcia wątpliwości można ustalić taki katalog w umowie podmiotu albo uchwale wspólników. Przyjmuje się, że czynnością zwykłego zarządu jest taka, która wiąże się z bieżącą działalnością spółki i zmierza do zapewnienia jej prawidłowego działania, ale nie pociąga za sobą znacznych obciążeń finansowych. Poza tym zakresem pozostają czynności o szczególnym znaczeniu korporacyjnym czy gospodarczym dla spółki, związane ze znacznym obciążeniem majątku czy też istotnym nim rozporządzeniem.

Co do zasady, bo dopuszczalne są odmienne regulacje kontraktowe, każdy uczestnik ma prawo samodzielnie realizować czynności nie przekraczające zwykłego zarządu. Jeżeli jednak choćby jeden z pozostałych wspólników sprzeciwi się jej przeprowadzeniu, a kontrakt spółki nie stanowi inaczej, wymagana jest uprzednia jednomyślna uchwała wszystkich wspólników dysponujących prawem prowadzenia spraw spółki. Zarówno jednak umowa spółki albo późniejsza uchwała wspólników mogą wprowadzać wyjątek od zasady, że sprawy spółki prowadzone są przez wszystkich jej uczestników. Dopuszczalna jest więc regulacja, w świetle której będzie je prowadził tylko jeden albo niektórzy spośród wspólników >patrz wzory uchwał. Podkreślić należy, że późniejsza uchwała wprowadzająca modyfikacje w zasadach prowadzenia spraw spółki, pociąga za sobą obowiązek zmiany kontraktu podmiotu, co wymaga jednomyślnej uchwały, chyba że umowa spółki – na podstawie art. 9 k.s.h– wprowadza obowiązek uzyskania większości głosów np. bezwzględnej.

Reszta będzie wyłączona od prowadzenia tych spraw, co oznacza, że nie będą oni uprawnieni ani zobowiązani do ich podejmowania. Zwolnienie to odnosi skutek nie tylko wobec spółki, ale również w stosunku do jej uczestników. Podmiot nie będzie mógł zatem dochodzić od wyłączonego od prowadzenia spraw spółki wspólnika jakichkolwiek, związanych z tym, roszczeń >patrz przykład 1.

Przykład 1.

Pani Michalina uchwałą wspólników została wyłączona od prowadzenia spraw spółki. Prawo to przysługiwało zaś pozostałym trzem uczestnikom podmiotu, paniom: Liwii i Adriannie oraz panu: Igorowi. Na skutek błędu w dokumentach księgowych popełnionego przez pana Igora, urząd skarbowy nałożył na spółkę karę pieniężną. Pani Michalina nie będzie więc za nią odpowiadać, bo nie ma prawa prowadzenia spraw spółki, a należyte prowadzenie dokumentów finansowych mieści się w zakresie zwykłego zarządu.

Przy czym, nie będzie on całkowicie pozbawiony wpływu na bieg spraw. W kwestiach  przekraczających zwykły zarząd wymagana jest zgoda wszystkich uczestników spółki, a nie tylko tych prowadzących jej sprawy. Taka akceptacja nie będzie wymagana w sprawach nieprzekraczających zwykłych czynności, ustanowienia i odwołania prokury oraz wykonania czynności nagłej. Powyższe normy znajdą zastosowanie tylko, gdy w umowie spółki nie będzie innych zapisów. Sytuacje te obrazuje tabelka.

Czynności nagłe należą do specyficznej kategorii. Obejmują one bowiem wszystkie wymienione rodzaje czynności. Poza tym, w świetle art. 44 cytowanej ustawy, mogą być one podejmowane bez uchwały, w dodatku jedynie przez wspólników wyposażonych w prawo prowadzenia spraw spółki i to tylko wówczas, gdyby ich zaniechanie hipotetycznie groziłoby wyrządzeniem podmiotowi poważnej szkody. Poza spectrum przedmiotowym powołanego przepisu pozostają zatem wszelkie nagłe czynności, których niedokonanie nie grozi powstaniem potencjalnej poważnej szkody. Gdy uprawniony wspólnik uzna, że niezrealizowanie czynności nagłej wywoła szkodę, to od jego decyzji będzie zależeć, czy temu przeciwdziałać. Kryterium oceny zaś stanowić będzie rozmiar szkody. Pod pojęciem tym natomiast – stosownie do treści art. 361 § 2 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h. – kryją się zarówno straty, jakie mogłyby powstać (damnum emergens), a także ewentualnie utracone korzyści.

Przykład 2.

Panie: Roksana i Sandra są wspólniczkami w 3-osobowej sp.j. Obie mają prawo prowadzenia  jej spraw. W celu usprawnienia pracy księgowości, pani Sandra podjęła decyzję o zwiększeniu zatrudnienia poprzez stworzenie dodatkowego stanowiska referenta. Kilka dni przed podpisaniem umowy o pracę z nową podwładną powiadomiła panią Roksanę o swoim zamiarze. Ta do chwili zawarcia  umowy nie zgłosiła sprzeciwu. Z uwagi na to, że decyzja mieściła się w granicach zwykłego zarządu, bo dotyczyła czynności niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania spółki, a kontrakt podmiotu nie zawierał odmiennych regulacji, pani Sandra mogła ją podjąć samodzielnie.

Przykład 3.

Sytuacja jak w przykładzie 1. Pani Roksana, poinformowana o planach pani Sandry, nie zgodziła się na zatrudnienie referenta w księgowości. Przed podpisaniem umowy z nowym pracownikiem, konieczne jest podjęcie jednogłośnej (bo umowa spółki nie stanowi inaczej) uchwały przez  wspólniczki. Jeżeli pani Roksana zagłosuje przeciwko uchwale, referent nie będzie mógł być zatrudniony przez panią Sandrę.

Przykład 4.

Panowie: Piotr, Michał i Filip są wspólnikami spółki jawnej. Mają oni prawo prowadzenia jej spraw. Z uwagi na  to, że zamierzają kupić nieruchomość na  siedzibę spółki, planują zaciągnąć kredyt w 400 tys zł. Sprzeciwia się temu pani Eryka, czwarty wspólnik niemający prawa prowadzenia spraw podmiotu. Panowie: Piotr, Michał i Filip uznali, że stanowisko pani Eryki nie ma znaczenia, ponieważ jest ona zwolniona z podejmowania spraw firmy. Pogląd ten nie jest właściwy. Zawarcie umowy kredytu przekracza zakres zwykłych czynności, w takiej sytuacji zaś konieczne jest podjęcie jednogłośnej uchwały przez wszystkich wspólników, w tym tych wyłączonych od prowadzenia spraw spółki. Jeżeli jednak umowa podmiotu tak stanowi, do powzięcia uchwały wystarcza większość głosów.

Przykład 5.

Trzech spośród pięciu wspólników spółki jawnej (panowie: Kornel, Izydor i Leon) ma prawo prowadzenia jej spraw. Jeżeli  powstanie kwestia ustanowienia prokurenta, to w braku innego umownego zapisu konieczne będzie jednogłośne podjęcie uchwały przez panów: Kornela, Izydora i Leona. Tylko oni bowiem są uprawnieni do prowadzenia spraw podmiotu. Nawet gdyby pozostałych dwoje wspólników było temu przeciwnych, to i tak nie będzie to miało znaczenia,  bo są oni zwolnieni z prawa i obowiązku podejmowania spraw spółki.

Przykład 6.

Panie: Sylwia i Agnieszka uprawnione są do prowadzenia spraw spółki jawnej. Pierwsza z nich samodzielnie odwołała prokurenta. Pani Agnieszka stwierdziła zaś, że skoro do ustanowienia prokury – w świetle umowy podmiotu – konieczna była jednomyślna uchwała wszystkich wspólników mających prawo prowadzenia spraw spółki, to również jej odwołanie wymagało zachowania tożsamej procedury. To nie jest właściwy pogląd. Pani Sylwia mogła  bez porozumienia z panią Agnieszką  odwołać prokurenta. Nie mogłaby tego zrobić, gdyby w kwestii odwołania prokury umowa spółki nakazywała np. jednomyślne podjęcie uchwały przez wspólników mających prawo prowadzenia spraw firmy.

Przykład 7.

Pan Jakub (wspólnik niemający prawa prowadzenia spraw spółki), bez wcześniejszej konsultacji z pozostałymi uczestnikami sp.j., którzy przebywali za granicą – podjął decyzję o sprzedaży 2 ton mięsa. Nie było warunków do jego dalszego przechowywania. Niedokonanie transakcji natomiast, według niego, naraziłoby podmiot na straty. Nawet przy założeniu, że opisana sytuacja  wymagała podjęcia czynności nagłej, to i tak pan Jakub nie mógł jej zrealizować, bo taki przywilej należy się wyłącznie wspólnikowi uprawnionemu do prowadzenia spraw spółki (a umowa nie stanowi inaczej), który jemu  w dacie transakcji nie przysługiwał.

Uwaga!

W przypadku, gdy przyjęte zostały reguły prowadzenia spraw przez niektórych tylko wspólników, do zasad tych - w szczególności do podejmowania uchwał - stosuje się normy dotyczące prowadzenia spraw (powzięcia uchwał) przez wszystkich uczestników. Zasady głosowania dla nich ustanowione obowiązują wówczas przy głosowaniu przez niektórych z nich mających prawo podejmowania spraw spółki (ew. też przez osoby trzecie, którym obok wspólników powierzono zarządzanie). Jeżeli tylko jeden wspólnik upoważniony jest do prowadzenia spraw spółki, jego uchwała zastępuje uchwałę wszystkich uczestników.

podstawa prawna:

art. 38 § 1 oraz art. 39–44 ustawy z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (DzU z 2000 r. nr 94.1037 ze zm.)