Pranie brudnych pieniędzy: firmy mają obowiązek zwalczania

Tylko w ostatnim roku generalny inspektor informacji finansowej (GIIF) zarejestrował prawie 2,5 tys. zawiadomień o podejrzanych transakcjach finansowych >> patrz ramki.

Na kim ciążą obowiązki

Przepisy ustawy z 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu zobowiązują do rejestracji podejrzanych transakcji coraz większą liczbę podmiotów. Dziś to nie tylko zadanie dla banków czy firm ubezpieczeniowych. Muszą to robić także kancelarie notarialne, komisy, kantory, jubilerzy, przedsiębiorcy prowadzący domy aukcyjne, antykwariaty czy działalność faktoringową.  Ich obowiązkiem jest rejestrowanie transakcji, których wartość przekracza 15 tys. euro.

Obowiązek dokonywania takich rejestracji spoczywa także na fundacjach i stowarzyszeniach oraz na wszystkich przedsiębiorcach, którzy przyjmują płatności za towary w gotówce o wartości równej lub przekraczającej równowartość 15 tys. euro – także wówczas, gdy należność za określony towar jest dokonywana w drodze więcej niż jednej operacji.

Jakie procedury

Wszystkie zobowiązane podmioty mają obowiązek opracowania na piśmie wewnętrznych procedur dotyczących sposobu rejestrowania transakcji. Przygotowana procedura powinna określać przede wszystkim sposób rejestracji transakcji, analizy i oceny ryzyka, przekazywania informacji o transakcjach generalnemu inspektorowi. Muszą się w niej znaleźć również procedury związane ze wstrzymaniem transakcji, blokadą rachunku i zamrożeniem wartości majątkowych. Przepisy nie określają szczegółowości wymaganych dokumentów. Powinny być one jednak na tyle precyzyjne, aby zapobiegać transferom wartości majątkowych pochodzących z działalności o charakterze przestępczym.

Pracownicy wszystkich zobowiązanych instytucji, którzy wykonują zadania związane z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, powinni zostać przeszkoleni w tym zakresie. W związku z tym pracodawcy mają obowiązek wyznaczenia konkretnych pracowników odpowiedzialnych za wykonywanie niezbędnych  zadań. W przypadku instytucji zobowiązanych będących kapitałowymi spółkami handlowymi, bankami spółdzielczymi lub państwowymi, osobą odpowiedzialną za wykonanie obowiązków określonych w ustawie będzie członek zarządu wyznaczony przez zarząd. W odniesieniu do oddziałów banków zagranicznych lub instytucji kredytowych taką osobą będzie dyrektor oddziału. Natomiast w przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej osobą odpowiedzialną jest sam właściciel firmy.

Firmom grożą surowe kary

Po to, by zwiększyć skuteczność walki z przestępczością związaną z praniem brudnych pieniędzy, a także  by zmusić  firmy i inne instytucje do współpracy, ustawodawca zdecydował, że podmioty, które jej odmówią, zostaną surowo karane.

I tak, jeżeli w firmie czy instytucji brak jest pisemnej wewnętrznej procedury w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, to  osobie, która jest w niej odpowiedzialna za realizację tego obowiązku grozi  kara pozbawienia wolności do lat trzech. Taka sama surowa kara grozi m.in. za niedopełnienie obowiązków w zakresie rejestracji transakcji, nieprzekazanie GIIF dokumentów związanych z nią, czy też nieprzechowywanie ich. Karą trzech lat pozbawienia wolności może zostać ukarana także osoba, która nie wyznaczy pracowników odpowiedzialnych za wykonywanie zadań związanych z walką z taką przestępczą działalnością, a także osobie, która nie dokona wstrzymania podejrzanej transakcji lub blokady rachunku.

To jednak nie koniec surowych sankcji. Lekceważenie obowiązków ustawowych może się skończyć także karami finansowymi. Grożą one nie tylko za nierejestrowanie transakcji, czy niezgłaszanie jej generalnemu inspektorowi informacji finansowej. Karane jest również m.in. niestosowanie środków bezpieczeństwa finansowego czy niezapewnienie udziału pracowników w programie szkoleniowym.

Samą karę pieniężną nakłada GIIF w drodze decyzji. Co do zasady nie może ona przekroczyć 750 tys. zł. Wyjątkowo  w przypadku niedoszkalania pracowników kara nie może być wyższa niż 100 tys. zł.

Ustalając wysokość kary pieniężnej, GIIF uwzględnia rodzaj i zakres naruszenia, dotychczasową działalność instytucji obowiązanej oraz jej możliwości finansowe. Wymierzona sankcja stanowi dochód państwa. Od decyzji nakładającej karę pieniężną ukaranej firmie czy innej instytucji przysługuje odwołanie do ministra finansów w terminie 14 dni od jej doręczenia. Kary te podlegają egzekucji w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji w zakresie egzekucji obowiązków o charakterze pieniężnym.

Ile zawiadomień

Najczęściej zawiadomienia kierowane do GIIF zawierały dane od kilku do nawet kilkuset powiązanych ze sobą poprzez strony transakcji, okoliczności  ich przeprowadzenia, zbliżony okres realizacji lub zaangażowanie tych samych wartości majątkowych oraz towarzyszących im okoliczności, które mogły być związane z praniem brudnych pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu. Informacje w tym zakresie najczęściej przekazywane są do GIIF przez banki (92,37 proc.), domy maklerskie lub inne podmioty prowadzące działalność maklerską (2,35 proc.), SKOK-i (1,13 proc.), zakłady ubezpieczeń (1,18 proc.), doradców podatkowych, biegłych rewidentów i księgowych (0,20 proc.), notariuszy, radców prawnych i adwokatów (0,56 proc.), przedsiębiorstwa prowadzące działalność leasingową lub factoringową (0,36 proc.), innych przedsiębiorców przyjmujących płatności w gotówce powyżej 15 tys. euro (1,33 proc.), przedsiębiorców prowadzących kantory (0,46 proc.), a także innych instytucji finansowych (0,05 proc.).

W 2012 r. zarejestrowano także 436 zawiadomień opisowych od jednostek współpracujących. Większość z nich pochodziła od organów podporządkowanych ministrowi finansów, tj. organów skarbowych, celnych i kontroli skarbowej (blisko 68 proc. wszystkich zawiadomień od jednostek współpracujących). Spośród pojedynczych jednostek współpracujących największą liczbę zawiadomień przesłały: Narodowy Bank Polski (10,6 proc.) i Agencja Nieruchomości Rolnych (6,5 proc.).

Ponadto w 2012 r. GIIF otrzymał od instytucji obowiązanych aż 31395 informacji o pojedynczych transakcjach podejrzanych. Aż 31376 transakcji oznaczono jako podejrzane o pranie pieniędzy (Suspicious Transaction Reports on Money Laundering, w skrócie STR-ML), a 19 transakcji – jako podejrzane o finansowanie terroryzmu (Suspicious Transaction Reports on Terrorist Financing, w skrócie STR-TF).