Wiele osób stara się o uzyskanie wcześniejszej emerytury z powodu pracy w warunkach szczególnych. Nadal umożliwia to ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm., dalej ustawa), szczególnie jej art. 184.

Według niego ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40 ustawy, jeżeli w dniu jej wejścia w życie osiągnęli:

- okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn oraz

- okres składkowy i nieskładkowy z art. 27 ustawy.

Kiedy można się starać

Emerytura ta przysługuje jednak pod warunkiem, że ubezpieczony nie przystąpi do otwartego funduszu emerytalnego albo złoży wniosek o przekazanie pieniędzy zgromadzonych w OFE, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa. Istotne jest także to, że prawo do tej emerytury przysługuje temu, kto spełnia warunki z art. 184 ustawy, niezależnie od tego, kiedy osiągnął wiek emerytalny, umożliwiający wcześniejsze przejście na świadczenie. Podobnie wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 18 lipca 2007 r. (I UK 62/07).

Pracownik może więc uzyskać prawo do wcześniejszej emerytury, jeśli ukończy 60 lat (mężczyzna) lub 55 lat (kobieta), ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla pań i 25 lat dla panów oraz co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

Rodzaje prac wykonywanych w taki sposób podają wykazy stanowiące załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (DzU nr 8, poz. 43 ze zm.). Bez znaczenia jest przy tym to, czy ta praca odbywała się w tzw. sektorze państwowym, czy prywatnym. Tak uznał SN w uchwale 7 sędziów z 13 lutego 2002 r. (III ZP 30/01).

Do okresów wykonywania pracy w warunkach szczególnych wlicza się tylko okresy zatrudnienia na podstawie stosunku pracy. Zatem tylko status etatowca umożliwia nabycie prawa do wcześniejszej emerytury w związku z pracą w warunkach szczególnych. Przesłanki nabycia tego uprawnienia nie stanowi zaś wykonywanie pracy na umowie cywilnoprawnej np. o dzieło, zlecenia czy umowie agencyjnej lub o pracę nakładczą. Zwracał na to uwagę także Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z 20 marca 2013 r. (III AUa 104/13).

Wyjaśnił m.in., że prawo do emerytury w niższym wieku emerytalnym nie przysługuje ubezpieczonym z racji zatrudnienia na podstawie umów o pracę nakładczą, choćby wykonywali to zatrudnienie w szczególnych warunkach. Podobnie uznał SN w wyroku z 21 stycznia 2010 r. (II UK 162/09).

Spółdzielca to nie pracownik

Także praca w charakterze członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej nie daje pra- wa przejścia na emeryturę w wieku niższym niż podstawowy emerytalny z uwagi na zatrudnienie w szczególnych warunkach, o których mowa w art. 32 ustawy. Tak też wskazał SN w wyroku z 25 stycznia 2005 r. (I UK 142/04). Stosunek pracy jest bowiem odmiennym stosunkiem prawnym od członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej.

Warto przy tym zaznaczyć, że zastosowanie art. 32 ustawy tylko do pracowników nie jest sprzeczne z konstytucyjnymi zasadami równości i sprawiedliwości społecznej. Podkreślił to SN w wyroku z 29 czerwca 2005 r. (I UK 300/04).

Przykład

Pan Bogdan przez 16 lat pracował jako chałupnik na podstawie umowy o pracę nakładczą na rzecz spółdzielni produkcyjnej. Gdy ukończył 60 lat, złożył wniosek o emeryturę. ZUS jednak odmówił mu tego świadczenia. Wskazał, że nie ma podstaw, aby przyjąć, że pracował w warunkach szczególnych w czasie, gdy był chałupnikiem. Pan Bogdan odwołał się do sądu.

Argumentował, że jego praca przy klejeniu i wykańczaniu wyrobów skórzanych była wykonywana w warunkach szczególnych. Sąd jednak oddalił jego odwołanie, gdyż praca nakładcza nie pozwala wcześniej uzyskać emerytury z powołaniem się na zatrudnienie w szczególnych warunkach.

WNIOSEK

Wcześniejsze uzyskanie emerytury w związku z pracą w szczególnych warunkach jest możliwe tylko dzięki zatrudnieniu na podstawie umowy o pracę, powołania, mianowania, wyboru lub spółdzielczej umowy o pracę.

—Ryszard Sadlik

sędzia Sądu Okręgowego

w Kielcach