Nowelizacja kodeksowych przepisów znacznie złagodziła wiele dotychczasowych obostrzeń z zakresu czasu pracy. Wzmocniła jednak rolę przysługujących etatowcowi odpoczynków, które stały się najważniejszymi gwarancjami jego prawidłowego relaksu po pracy.
Znacznie uelastycznione regulacje wprowadzone do kodeksu pracy ustawą z 12 lipca 2013 r. (DzU z 2013 r., poz. 896, dalej nowelizacja) w żadnej mierze nie ograniczyły jednak prawa pracowników do odpoczynków dobowych oraz tygodniowych. Można nawet stwierdzić, że wobec ograniczenia niektórych rygorów z zakresu czasu pracy wzmocniono rolę tych odpoczynków.
Trzeba je bowiem zachować w każdym z dotychczasowych, jak i nowych rozwiązań, czyli też w tzw. ruchomym systemie czasu pracy, jak i przy odpracowaniu wyjść osobistych. W każdym wypadku taki okres wytchnienia należy zapewnić także zatrudnionym w organizacji czasu pracy, która jeszcze do niedawna stanowiła naruszenie doby pracowniczej oraz powodowała nabycie przez podwładnego prawa do wynagrodzenia za godziny nadliczbowe.
Nowelizacja od 23 sierpnia 2013 r. wprowadziła legalną możliwość zatrudnienia podwładnych po raz kolejny w tej samej, niezakończonej dobie pracowniczej. Takie planowanie czasu pracy nie stanowi pracy nadliczbowej ani nie jest już wykroczeniem przeciwko prawom pracowniczym.
Planowana w każdej dobie
Szef może zatem ustalić podwładnemu pracę o różnych porach w kolejnych dniach i nawet jej rozpoczęcie w godzinach wcześniejszych niż w poprzednim dniu jest dopuszczalne, jeśli nie narusza odpoczynku dobowego pracownika.
Definicja doby pracowniczej z art. 128 § 3 pkt 1 k.p., przez którą należy rozumieć 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której podwładny rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, wciąż będzie miała ogromne znaczenie przy ustalaniu odpoczynku dobowego. Ma on bowiem wynieść co najmniej nieprzerwanie 11 godzin w tej dobie, a nie po danym okresie wykonywania pracy. Dlatego planowanie startu zadań personelu po raz kolejny w tej samej dobie ma też swoje granice wyznaczone tym okresem przerwy w obowiązkach służbowych.
Przykład
Pani Grażyna jest zatrudniona w podstawowym systemie czasu pracy na 3 zmiany od poniedziałku do piątku zgodnie z grafikiem sporządzanym przez jej przełożonego. Po zmianie przepisów o czasie pracy kierownik ułożył miesięczny harmonogram, w którym zaplanował pani Grażynie pracę na wrzesień 2013 r. tak jak w tabeli 1.
Zmiana pory wykonywania pracy przez etatowca w 2-dniowych okresach występuje w praktyce dosyć często. Jednak u pani Grażyny 4-krotnie nie zapewniono wymaganego 11-godzinnego odpoczynku dobowego. Było to skutkiem planowania w kolejnym dniu wcześniejszej zmiany pracowniczej, której czas w całości zawierał się w poprzedniej niezakończonej dobie. 9 września doba pani Grażyny rozpoczęła się o 22 i trwała do 22, 10 września. W tej dobie zatem przepracowała łącznie 16 godzin i odpoczywała jedynie przez 8. Podobne naruszenia wystąpiły jeszcze 11, 23 i 25 września.
Zgodnie z nowelizacją godziny przekraczające dobową normę czasu pracy nie będą już nadliczbówkami. To jednak, że pani Grażynie nie zapewniono wymaganego 11-godzinnego odpoczynku dobowego, stanowi wykroczenie przeciwko jej prawom zagrożone grzywną.
Nagła zamiana nadal z problemami
Mimo wielu korzystnych dla szefów modyfikacji przy planowaniu czasu pracy, nowelizacja nie przyniosła innych bardziej oczekiwanych rozwiązań. Chodzi tu o możliwość zamieniania się przez pracowników – za zgodą bezpośredniego przełożonego – zmianami roboczymi. Ustawodawca nie zdefiniował bowiem na nowo doby pracowniczej.
Ta kodeksowa regulacja wyznacza jej początek, a tym samym wskazuje, w jakim przedziale czasu należy pracownikowi zapewnić nieprzerwany odpoczynek dobowy. Początkiem tej doby nie zawsze jest godzina faktycznego startu pracy przez podwładnego.
Najczęściej będzie ją wyznaczał grafik, w którym zaplanowano godzinę początku pracy. Późniejsze rozpoczęcie zadań, niż wyznaczał to harmonogram, nie zmienia jednak godziny rozpoczęcia doby pracowniczej w tym dniu. Takie rozwiązanie nadal nie ułatwia odwrócenia kolejności zmian roboczych z kolegą.
Przykład
W zakładzie produkcyjnym pan Mariusz pracuje na 3 zmiany od poniedziałku do piątku. W firmie obowiązują miesięczne grafiki wyznaczające, na której zmianie w danym tygodniu poszczególne brygady wykonują zadania. W pierwszym tygodniu września 2013 r. panu Mariuszowi ustalono pierwszą zmianę od 7 do 15.
Wskutek nieprzewidzianych okoliczności pracownik za zgodą kierownika zamienił się z kolegą z II zmiany i 4 września pracował na niej. Jego praca w tym tygodniu wyglądała tak jak w tabeli 2.
TABELA 2. Czas pracy pana Mariusza w pierwszym tygodniu września 2013 r.
Data
Dzień
Plan
Zmiana
Wykonanie
Zmiana
Odpoczynek
1
Niedziela
-
-
-
-
-
2
Poniedziałek
7-15
I
7-15
I
-
3
Wtorek
7-15
I
7-15
I
-
4
Środa
7-15
I
15-23
II
naruszony
5
Czwartek
7-15
I
7-15
I
-
6
Piątek
7-15
I
7-15
I
7
Sobota
-
-
-
-
-
8
Niedziela
-
-
-
-
-
Doba pracownicza pana Mariusza rozpoczęła się w środę, podobnie jak w każdym innym dniu tego tygodnia, zgodnie z jego rozkładem o 7. W związku z tym nie zapewniono mu nieprzerwanego odpoczynku dobowego w tym dniu wynoszącego nieprzerwanie 11 godzin. Najdłuższa część odpoczynku pracownika wyniosła bowiem 8 godzin.
Odrobić, ale i odespać
Nowelizacja przyniosła jednak długo oczekiwane rozwiązania dotyczące odrabiania wyjść prywatnych pracowników. Późniejsze rozpoczęcie pracy lub krótsza jej realizacja, niż to podwładny miał zaplanowane, wiąże się z koniecznością odpracowania nieobecności w tym samym lub innym dniu. W każdym wypadku jednak takie odrabianie nie może naruszyć prawa etatowca do co najmniej 11 godzin odpoczynku w dobie. Liczba godzin odrabianych jednorazowo u zatrudnionego w podstawowym systemie nie może przekroczyć 5.
Przykład
Zgodnie z grafikiem pan Roman miał pracować w całym tygodniu od poniedziałku do piątku od 8 do 16. Ponieważ w poniedziałek rano musiał załatwić pilną sprawę urzędową, złożył szefowi wniosek o zwolnienie go z pracy na część dnia. Wskazał jednocześnie, że swoją nieobecność odrobi, pozostając we wtorek dłużej w firmie.
Ponieważ czynności urzędowe przeciągnęły się, pan Roman dotarł do zakładu w poniedziałek dopiero na 14. Zgodnie ze złożonym wnioskiem całą absencję odrobił następnego dnia we wtorek. Jego pracę w tygodniu zewidencjonowano tak jak w tabeli 3.
TABELA 3. Ewidencja czasu pracy pana Romana
Dzień
Plan
Wykonanie
Suma godzin pracy w dobie
Poniedziałek
8 – 16
14 – 16
2
Wtorek
8 – 16
8 – 22
14
Środa
8 – 16
8 – 16
8
Czwartek
8 – 16
8 – 16
8
Piątek
8 – 16
8 – 16
8
Sobota
wolne
-
-
Niedziela
wolne
-
-
Jednorazowe odrobienie przez pana Romana całej poniedziałkowej nieobecności we wtorek naruszyło jego odpoczynek dobowy w tym dniu. W dobie, która rozpoczęła się dla niego o 8 we wtorek i trwała przez kolejne 24 godziny do 8 w środę, zapewniono mu jedynie 10 godzin takiego odpoczynku. W takim wypadku odpracowanie wyjścia osobistego powinno być rozłożone na co najmniej 2 dni.
Szczególną uwagę należy też zwrócić na odrabianie wyjścia osobistego w tym samym dniu, kiedy przypada nieobecność. Wówczas bowiem nawet wykonywanie pracy krócej niż przez 13 godzin, może naruszyć odpoczynek dobowy podwładnego.
Gdyby bowiem pan Roman zdecydował się odpracować poranną nieobecność w pracy, pozostając dłużej w tym samym dniu, to też naruszyłoby jego odpoczynek dobowy.
Dzień
Plan
Wykonanie
Suma godzin pracy w dobie
Poniedziałek
8 – 16
14 – 22
8
Poniedziałkowa doba pracownicza pana Romana rozpoczęła się o 8 zgodnie z jego rozkładem czasu pracy.
Zatem praca w tym dniu od 14 do 22 spowodowała, że najdłuższy okres odpoczynku w tej dobie wyniósł jedynie 10 godzin i przypadał od 22 w poniedziałek do zakończenia tej doby pracowniczej we wtorek o 8.
Także szef nie może dopuścić do takiego odrabiania wyjścia osobistego, jeśli nie chce narazić się na zarzut popełnienia wykroczenia przeciwko prawu pracownika do odpoczynku. To, że etatowiec sam ustalił taką godzinę odrobienia absencji, nie ma tu znaczenia i nie wyłącza odpowiedzialności pracodawcy.
TABELA 1. Czas pracy pani Grażyny we wrześniu 2013 r.
Grafik wrzesień 2013
Data
Dzień
Godzina
Zmiana
Odpoczynek
1
Niedziela
-
-
-
2
Poniedziałek
6-14
I
3
Wtorek
6-14
I
4
Środa
14-22
II
5
Czwartek
14-22
II
6
Piątek
22-6
III
7
Sobota
-
-
-
8
Niedziela
-
-
-
9
Poniedziałek
22-6
III
Naruszenie
10
Wtorek
14-22
II
11
Środa
14-22
II
Naruszenie
12
Czwartek
6-14 I 13 Piątek 6-14 I 14 Sobota - - - 15 Niedziela - - - 16 Poniedziałek 6-14 I 17 Wtorek 6-14 I 18 Środa 14-22 II 19 Czwartek 14-22 II 20 Piątek 22-6 III 21 Sobota - - - 22 Niedziela - - - 23 Poniedziałek 22-6 III Naruszenie 24 Wtorek 14-22 II 25 Środa 14-22 II Naruszenie 26 Czwartek 6-14 I 27 Piątek 6-14 I 28 Sobota - - - 29 Niedziela - - - 30 Poniedziałek 6-14 I
