- Czym jest dywidenda nienależna?

Dywidendę nienależną stanowi wypłata z zysku spółki, wykraczająca ponad limity kwotowe ustanowione w przepisach kodeksu spółek handlowych lub w postanowieniach umowy lub statutu spółki.

Do naruszenia przepisów prawa może dojść, jeśli przy obliczaniu kwoty dywidendy spółka nie uwzględni straty poniesionej w poprzednich latach lub posiadanych udziałów lub akcji własnych itp. Do naruszenia postanowień statutowych dojdzie natomiast, jeśli, przykładowo, na dywidendę przeznaczy się część zysku, która – zgodnie ze statutem lub umową spółki – powinna zostać przeniesiona na kapitały zapasowy lub rezerwowe.

- Czy spółka może żądać zwrotu nienależnej dywidendy?

Dywidendę nienależną należy zwrócić spółce. Zwraca się wyłącznie tę część pobranej kwoty, która wykracza ponad prawidłową wartość dywidendy przypadającą na danego wspólnika lub akcjonariusza. Spółka może także dochodzić zapłaty odsetek od zwracanej kwoty.

- Kto odpowiada za zwrot dywidendy nienależnej?

Do zwrotu dywidendy zobowiązani są przede wszystkim jej odbiorcy, tj. wspólnicy albo akcjonariusze.

Wspólnicy spółek z ograniczoną odpowiedzialnością są zobowiązani do zwrotu nadwyżki niezależnie od ich dobrej lub złej wiary. Natomiast akcjonariusze spółek akcyjnych zobowiązani są do zwrotu dywidendy nienależnej wyłącznie wówczas, gdy pobrali dywidendę w złej wierze. Domniemywa się istnienie dobrej wiary akcjonariusza, co oznacza, że ciężar udowodnienia złej wiary spoczywa na spółce.

To zróżnicowanie wynika ze specyfiki spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, której wspólnicy posiadają szereg uprawnień, w tym przede wszystkim prawo do indywidualnej kontroli spółki, umożliwiających im powzięcie informacji o wysokości prawidłowej kwoty, która może zostać przeznaczona na dywidendę.

Solidarnie z odbiorcami, do zwrotu dywidendy nienależnej zobowiązani są także ci członkowie organów spółki, którzy odpowiadają za dokonanie wadliwej wypłaty. W celu pociągnięcia do odpowiedzialności członka zarządu lub rady nadzorczej, spółka musi wykazać, że osoba ta wbrew przysługującym jej uprawnieniom przyczyniła się do wypłacenia nienależnej dywidendy lub takiej wypłacie nie zapobiegła.

Przykładowo, uważa się, że za zwrot nienależnej dywidendy nie odpowiadają członkowie zarządu, którzy głosowali przeciwko uchwale w sprawie rekomendowanego wspólnikom wadliwego sposobu podziału zysku, o ile późniejsze działania tych osób nie doprowadziły do bezprawnej wypłaty. Warto pamiętać, że brak możliwości dochodzenia przez spółkę zwrotu nienależnej dywidendy od akcjonariuszy pozostających w dobrej wierze nie pozbawia spółki uprawnienia do dochodzenia zwrotu bezprawnie wypłaconej kwoty bezpośrednio od członków organów spółki odpowiedzialnych za wypłatę.

W spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, jeśli wypłata spowodowała ubytek w kapitale zakładowym spółki, a spółka nie uzyskała zwrotu nadwyżki od odbiorcy lub od odpowiedzialnych członków organów spółki, krąg podmiotów zobowiązanych do zwrotu dywidendy nienależnej ulega rozszerzeniu na pozostałych wspólników spółki.

W takim przypadku wspólnicy odpowiadają za zwrot kwoty niezbędnej do pełnego pokrycia kapitału zakładowego spółki. Ta odpowiedzialność wynika z ustawowego zakazu dokonywania wypłat na rzecz wspólników ze środków potrzebnych na pełne pokrycie kapitału zakładowego.

- Czy można wyłączyć lub ograniczyć odpowiedzialność za zwrot dywidendy nienależnej?

Odbiorcy dywidendy nienależnej nie mogą zostać zwolnieni z obowiązku jej zwrotu. Odpowiedzialność ta ma charakter bezwzględnie obowiązujący; nieskuteczne są jakiekolwiek jej statutowe lub kontraktowe wyłączenia bądź ograniczenia. W konsekwencji, w przypadku zbycia praw do udziałów lub akcji w spółce, która wypłaciła zawyżoną dywidendę, roszczenie o zwrot nie przechodzi na ich nabywcę.

W stosunku do członków organów, w odniesieniu do spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, kodeks spółek handlowych wprost zabrania wyłączania omawianej odpowiedzialności. Zakaz ten w szczególności oznacza, że osoby, które otrzymały absolutorium z wykonywania przez nie obowiązków w roku, w którym wypłacono nienależną dywidendę, nie zostają zwolnione z odpowiedzialności za zwrot nienależnej dywidendy.

Brak analogicznych postanowień dla spółek akcyjnych. Warto jednak pamiętać, że część doktryny opowiada się za odpowiednim stosowaniem w takim przypadku postanowień dotyczących bezwzględnej odpowiedzialności akcjonariuszy.

- Jakie inne potencjalne sankcje grożą członkom organów spółki odpowiedzialnym za bezprawną wypłatę?

Spółka może wystąpić wobec członka zarządu lub rady nadzorczej z roszczeniem o naprawienie szkody, wyrządzonej spółce na skutek bezprawnej wypłaty. Co więcej, członkowie organów spółki odpowiadają też karnie na zasadach określonych w art. 296 kodeksu karnego.

- Jak długo spółka może dochodzić zwrotu dywidendy nienależnej?

Roszczenie o zwrot dywidendy nienależnej przedawnia się z upływem trzech lat od dnia jej wypłaty. Jeśli odbiorca wiedział o bezprawności wypłaty, przedawnienie następuje dopiero po dziesięciu latach.

- O czym warto pamiętać przed wypłatą dywidendy?

Spółka może potencjalnie wyegzekwować zwrot nienależnej dywidendy od innej osoby niż bezprawnie wzbogacony wspólnik lub akcjonariusz tj. od członków zarządu lub rady nadzorczej. Osoby te powinny dochować należytej staranności w procesie ustalania i wypłaty dywidendy.

Przykładowo, przy wypłacaniu dywidendy nie można zapomnieć o odpowiednim pomniejszeniu wypłacanej wspólnikom lub akcjonariuszom kwoty, uwzględniającym uprzednio dokonaną wypłatę w postaci zaliczki na poczet dywidendy.

—Ewa Derkacz-Smolna, radca prawny kancelaria PwC Legal