Pracodawcy zatrudniający osoby niepełnosprawne mają szczególny obowiązek przystosowania stanowisk pracy do ich potrzeb. Zgodnie z przepisami ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jedn. DzU z 2011 r. nr 127, poz. 721 ze zm.; dalej ustawa o rehabilitacji) zakres takiego przystosowania różni się w zależności od tego, czy chodzi o zatrudnienie w firmie z chronionego, czy z otwartego rynku pracy.

Wizyta kontrolera

Zgodnie z art. 2 pkt 8 ustawy o rehabilitacji o przystosowanym stanowisku pracy osoby niepełnosprawnej mówimy wtedy, gdy jest ono oprzyrządowane i dostosowane odpowiednio do potrzeb wynikających z rodzaju i stopnia niepełnosprawności. Dostosowanie to może polegać np. na zainstalowaniu na kondygnacjach dostępnych dla osób niepełnosprawnych uchwytów ułatwiających korzystanie z urządzeń higieniczno-sanitarnych.

Kontrolę w zakresie przystosowania stanowisk pracy przeprowadza Państwowa Inspekcja Pracy. Szczegóły w tym zakresie zawiera materiał pomocniczy w postaci zarządzenia 42/09 Głównego Inspektora Pracy z 5 czerwca 2009 r. w sprawie ustalenia zasad przeprowadzania kontroli związanych z realizacją przez organy Państwowej Inspekcji Pracy obowiązków wynikających z postanowień ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz zmiany zarządzenia w sprawie określenia wzorów druków stosowanych w działalności kontrolnej Państwowej Inspekcji Pracy. W szczególności chodzi o załącznik nr 1 do tego zarządzenia.

Decyduje wojewoda

Zgodnie z art. 28 ust. 1 pkt 2 ustawy o rehabilitacji pracodawca może uzyskać status zakładu pracy chronionej (zpchr), jeżeli m.in. obiekty i pomieszczenia użytkowane przez zakład pracy:

a) odpowiadają przepisom i zasadom bezpieczeństwa i higieny pracy,

b) uwzględniają potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeń higieniczno-sanitarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniają wymagania dostępności do nich.

Okoliczności te stwierdza na wniosek pracodawcy Państwowa Inspekcja Pracy (z wyjątkiem kwestii, o których mowa w pkt b, w stosunku do osób zatrudnionych w dozorze i ochronie mienia).

Wojewoda odmówi nadania statusu zpchr przedsiębiorcy, jeśli PIP w decyzji stwierdzi, że nie przystosował on stanowisk pracy do potrzeb osób z niepełnosprawnością.

Zgodnie z art. 30 ust. 3c ustawy o rehabilitacji Państwowa Inspekcja Pracy przeprowadza, nie rzadziej niż co trzy lata, kontrolę w zakładach pracy chronionej, w zakresie przestrzegania przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeń higieniczno-sanitarnych i ciągów komunikacyjnych. Jeżeli w trakcie kontroli okaże się, że nie są spełnione w tym zakresie odpowiednie warunki, negatywna decyzja PIP może nawet pozbawić pracodawcę statusu zpchr.

Kontrola PIP ogranicza się wyłącznie do obiektów i pomieszczeń użytkowanych przez pracodawcę z chronionego rynku pracy. Tym samym nie ma podstaw do kontrolowania obiektów i pomieszczeń użytkowanych przez innych pracodawców, nawet jeżeli pracują w nich osoby i gdy zakład ubiega się o nadanie statusu zakładu pracy chronionej. Nie podlegają również ocenie obiekty i pomieszczenia będące własnością pracodawcy, ale użytkowane przez inne podmioty, w tym pracowników z agencji pracy tymczasowej.

W użytkowaniu zakładu pracy chronionej są te obiekty i pomieszczenia, które są jego własnością, które użytkuje na podstawie umowy najmu, dzierżawy, użyczenia lub innego dokumentu potwierdzającego tytuł prawny. Inspektor pracy w trakcie kontroli powinien zażądać od pracodawcy wykazu obiektów i pomieszczeń aktualnie użytkowanych przez pracodawcę.

Przykład

Zakład pracy chronionej prowadzi działalność gospodarczą użytkując dwa budynki będące jego własnością. Jeden z nich wynajął innemu przedsiębiorcy.

W razie kontroli PIP w zakresie spełniania warunku z art. 28 ust. 1 pkt 2 ustawy o rehabilitacji będzie ona obejmowała tylko budynek aktualnie użytkowany przez zpchr. Budynku wynajętego innemu przedsiębiorcy, którego zpchr obecnie nie użytkuje, nie obejmie ta weryfikacja.

Inspektor ocenia to, czy budynki i obiekty spełniają wymogi, biorąc pod uwagę rodzaj i stopień niepełnosprawności osób faktycznie zatrudnionych w zakładzie ubiegającym się o status zakładu pracy chronionej. Na jego żądanie, pracodawca powinien dać mu wykaz zatrudnionych pracowników niepełnosprawnych wraz ze stopniem ich niepełnosprawności, symbolem przyczyny niepełnosprawności oraz datą zatrudnienia i rodzajem stanowisk, na których zatrudniona jest dana osoba.

Zgodnie z § 3 pkt 14 załącznika nr 1, jeżeli w oddziale/jednostce organizacyjnej pracodawcy nie są zatrudniane osoby niepełnosprawne, inspektor pracy podczas kontroli ocenia, czy obiekty i pomieszczenia użytkowane przez zakład pracy odpowiadają przepisom oraz zasadom bezpieczeństwa i higieny pracy.

Przykład

Pracodawca prowadzący zakład pracy chronionej zakupił nowy budynek – magazyn do prowadzenia działalności gospodarczej. Jednak w nowym obiekcie nie pracują osoby niepełnosprawne.

Dlatego PIP dokonując kontroli oceni jedynie, czy w nowym obiekcie przestrzegane są zasady bezpieczeństwa i higieny pracy. Nie będzie sprawdzał, czy stanowiska pracy zostały dostosowane do potrzeb niepełnosprawnych.

Po zakończeniu kontroli PIP wydaje decyzję administracyjną. I to zarówno, gdy uzna, że zakład spełnia wymagania, jak i wówczas, gdy wynik postępowania jest przeciwny.

Omówione zasady mają zastosowanie również przy opiniowaniu pracodawców posiadających status zpchr ubiegających się o jego rozszerzenie na inne obiekty i pomieszczenia użytkowane przez zakład.

Otwarty rynek

Pracodawca z tzw. otwartego rynku pracy powinien natomiast pamiętać o przepisie art. 4 ust. 5 i 6 ustawy o rehabilitacji. Zgodnie z nim może on zatrudniać osoby zaliczone do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, pod warunkiem że:

1) przystosuje stanowisko pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej,

2) zatrudni osoby w formie telepracy.

Kontrolę w zakresie spełniania warunku przystosowania przez pracodawcę stanowiska pracy również przeprowadza Państwowa Inspekcja Pracy (np. w ramach kontroli okresowej). Opinia PIP rozstrzyga wyłącznie kwestie przystosowania stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej. Gdy inspektor stwierdzi inne naruszenia, stosuje środki prawne przewidziane w ustawie o Państwowej Inspekcji Pracy, np. nakazanie usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie.

Autor jest doradcą prawnym Polskiej Organizacji Pracodawców Osób Niepełnosprawnych