Powody działania przedsiębiorców mogą być różne, jak choćby w grę może wchodzić wola przekazania firmy swoim bliskim lub po prostu chęć sprzedaży jej w celu osiągnięcia zysku.
W obecnym stanie prawnym zasadniczo nie ma przeszkód, aby przedsiębiorstwo stało się przedmiotem obrotu gospodarczego. Wynika to jednoznacznie z treści art. 552 kodeksu cywilnego (dalej: k.c.), który stanowi, iż czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych.
Co wchodzi w skład
Przy czym w tym przypadku pod pojęciem przedsiębiorstwa rozumiemy pewien kompleks majątkowy. W znaczeniu przedmiotowym pojęcie przedsiębiorstwo zostało zdefiniowane w art. 551 k.c.
Zgodnie z tym przepisem przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Kodeks cywilny zawiera katalog składników, które mogą wchodzić w skład przedsiębiorstwa.
Jakie składniki
W skład przedsiębiorstwa może wchodzić:
1) oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa);
2) własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;
3) prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;
4) wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;
5) koncesje, licencje i zezwolenia;
6) patenty i inne prawa własności przemysłowej;
7) majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;
8) tajemnice przedsiębiorstwa;
9) księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Użyte w art. 551 k.c. wyrażenie „w szczególności” oznacza, że powyższy katalog jest otwarty, a w skład przedsiębiorstwa mogą wchodzić także inne składniki.
Definicja zawarta w kodeksie cywilnym abstrahuje od podmiotu, który prowadzi działalność gospodarczą. Zatem jedynie zorganizowany dla spełnienia funkcji prowadzenia działalności gospodarczej zespół określonych składników może być potraktowany jako przedsiębiorstwo.
W związku z tym przedsiębiorstwo jest pewną całością i stanowi samoistne, niematerialne dobro prawne, o charakterze majątkowym i w takim charakterze występuje w obrocie. Przedsiębiorcy przysługuje zaś określone prawo podmiotowe do przedsiębiorstwa o charakterze bezwzględnym, które można określić mianem własności przedsiębiorstwa
Co z długami
Obowiązująca treść art. 551 k.c. wskazuje jednoznacznie, że poza zakresem pojęcia przedsiębiorstwa pozostają zobowiązania (długi) i obciążenia związane z jego prowadzeniem. Ustawodawca nawiązał w ten sposób do tzw. wąskiego pojmowania majątku obejmującego jedynie aktywa.
Kwestia zobowiązań w przypadku zbycia przedsiębiorstwa została uregulowana odrębnie w art. 554 k.c.
Podkreślić należy, że czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w jego skład, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych (art. 552 k.c.). Oznacza to, że jeśli przedmiotem czynności prawnej jest przedsiębiorstwo (np. strony zawierają umowę sprzedaży) to czynność ta obejmuje wszystko co wchodzi w skład przedsiębiorstwa zgodnie z przepisem art. 551 k.c.
Jednakże strony mogą wyłączyć wybrane składniki np. w drodze umowy sprzedaży lub co innego mogą stanowić przepisy szczególne. Nie jest to więc regulacja bezwzględnie obowiązująca. Niewyłączenie wybranych składników prowadzi to tego, że przedmiotem czynności prawnej jest przedsiębiorstwo w rozumieniu przepisu art. 551 k.c., czyli cały zorganizowany zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej.
Łukasz Poczyński
Komentuje Łukasz Poczyński, radca prawny, prowadzi Kancelarię Radcy Prawnego LEGISTOR w Toruniu
Sprzedaż przedsiębiorstwa to złożony proces, na który składa się kilka etapów.
Decyzję o sprzedaży przedsiębiorstwa należy poprzedzić analizą jego stanu finansowego oraz przeprowadzić rozeznanie sytuacji na rynku.
Okres kryzysu, zastoju lub reorganizacji przedsiębiorstwa to niezbyt dobry moment na podjęcie takiej decyzji. Szansa na zyskowną sprzedaż wzrasta, gdy sytuacja organizacyjna i finansowa przedsiębiorstwa jest stabilna.
Warto wcześniej sporządzić sobie harmonogram sprzedaży i już wcześniej przygotować wszelkie potrzebne w tym celu dokumenty i dane – tak, aby cały proces sprzedaży odbył się sprawnie i szybko.
Istotną kwestią jest także wybór nabywcy. Warto w tym wypadku rozważyć wszystkie opcje – nie tylko te najbardziej oczywiste, jak wspólnicy czy partnerzy biznesowi. Kluczem udanej sprzedaży przedsiębiorstwa jest dotarcie do szerokiego grona zainteresowanych inwestorów oraz umiejętne eksponowanie silnych stron przedsiębiorstwa.
Inwestor, który będzie chciał kupić nasze przedsiębiorstwo z pewnością rozpocznie swoje działania od przeprowadzenia procedury oceny efektywności takiej transakcji. Służy temu badanie due diligence (ang. należyta staranność), które polega na analizie stanu prawnego i ekonomicznego przejmowanego podmiotu.
Na polskim rynku znajdują się firmy, które zajmują się przeprowadzaniem tego typu badań. Do przeprowadzenia badania due diligence angażuje się wykwalifikowane w tych obszarach osoby, zwykle rzeczoznawców, prawników lub doradców podatkowych. Im lepiej przedsiębiorca przygotuje się do sprzedaży tym proces ten będzie szybszy i sprawniejszy.
W zależności od konkretnego przypadku czas trwania i zakres poszczególnych etapów procesu sprzedaży jest inny. Średni termin realizacji transakcji wynosi ok. 6 miesięcy. Należy jednak przyjąć, że jeżeli przedsiębiorca nie podjął wcześniej żadnych kroków zmierzających do przygotowania przedsiębiorstwa do sprzedaży, czas ten może się znacznie wydłużyć.
Należy się również zastanowić nad swoimi osobistymi planami na przyszłość. Przede wszystkim, czy sprzedaż przedsiębiorstwa jest jednoznaczna z przejściem na emeryturę, czy przejściem do innego biznesu.
Osobiście skłaniałbym się do poglądu dopuszczającego jako przedmiot obrotu gospodarczego zorganizowaną część przedsiębiorstwa i stosowania w tym zakresie przepisów dotyczących przedsiębiorstwa. Takiego podejścia wymaga przede wszystkim praktyka obrotu gospodarczego, a niewystarczające regulacje prawne w tym zakresie nie stanowią przeszkody nie do przejścia.
Jeśli tylko zorganizowana część przedsiębiorstwa może stanowić potencjalne, niezależne przedsiębiorstwo (rozumiane jako zespół składników materialnych i niematerialnych) samodzielnie realizujące zadania gospodarcze, a ponadto część ta jest wydzielona na płaszczyźnie organizacyjnej, finansowej i funkcjonalnej, wówczas – moim zdaniem - może ona stanowić samodzielny przedmiot obrotu gospodarczego.
