Art. 293 kodeksu pracy przewiduje wstrzymanie początku i biegu okresu przedawnienia. Ponadto ustawodawca dopuścił przypadki, w których – z mocy prawa – wstrzymuje się zakończenie tego terminu. Wymienia je art. 294 kodeksu pracy i jest to zamknięta lista.
Szef bez ochrony
Przepis ten wyłącza możliwość zakończenia przedawnienia, gdy biegnie ono wobec osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych. Odnosi się on także do takiej, u której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, a nie upłynęły dwa lata od daty ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego bądź od ustania przyczyny jego wyznaczenia (ewentualnie rok, jeżeli tyle wynosi czas przedawnienia).
Regulacja ta dotyczy jednak wyłącznie roszczeń przysługujących chronionej osobie, a nie skierowanych przeciwko niej. Obejmuje ponadto okoliczności, w których utrata lub ograniczenie zdolności do czynności prawnych nastąpiły po rozpoczęciu, ale przed upływem okresu przedawnienia.
Brak pełnej zdolności do czynności prawnych w rozumieniu tego przepisu oznacza, że pracownik lub zatrudniający niebędący jednostką organizacyjną nie ma tej zdolności wcale bądź ma ją w ograniczonym zakresie. Treść tej regulacji jest więc tożsama z art. 122 kodeksu cywilnego.
Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły 13 lat oraz ubezwłasnowolnione całkowicie. Tak stanowi art. 12 kodeksu cywilnego.
Małoletni lub narkoman
Ograniczoną zdolność mają małoletni, którzy ukończyli 13 rok życia a także osoby ubezwłasnowolnione częściowo (art. 15 k.c.).
Trzynastolatek może być ubezwłasnowolniony całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem (art. 13 k.c.).
Już sam stan uzasadniający ubezwłasnowolnienie całkowite przesądza o wydłużeniu okresu dochodzenia roszczeń
Pełnoletniego natomiast można ubezwłasnowolnić częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innych zaburzeń psychicznych, również pijaństwa lub narkomanii, jeżeli jego stan nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc w prowadzeniu jego spraw (art. 16 k.c.).
To jednoznacznie wskazuje, że art. 294 k.p. odnosi się do:
• małoletnich niepodlegających władzy rodzicielskiej oraz tych, dla których nie ustanowiono opiekuna,
• ubezwłasnowolnionych całkowicie niepodlegających władzy rodzicielskiej a także tych, dla których nie wyznaczono opiekuna,
• ubezwłasnowolnionych częściowo, dla których nie ustanowiono kuratora,
• znajdujących się w stanie uzasadniającym ubezwłasnowolnienie całkowite, wobec których nie orzeczono ubezwłasnowolnienia.
Co mówi kodeks pracy w Art. 294
Przedawnienie względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, nie może skończyć się wcześniej niż z upływem 2 lat od dnia ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od dnia ustania przyczyny jego ustanowienia.
Jeżeli termin przedawnienia wynosi 1 rok, jego bieg liczy się od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia.
Co na to sąd
W postanowieniu z 22 stycznia 2009 (II PK 242/08) Sąd Najwyższy stwierdził, że „podstawy do całkowitego ubezwłasnowolnienia osoby pokrzywdzonej czynem niedozwolonym należą do ustaleń faktycznych, a kryteria lub przesłanki całkowitego ubezwłasnowolnienia mają przede wszystkim podłoże medyczne w rozumieniu art. 13 § 1 k.c.
Sprawa istnienia podstawy do całkowitego ubezwłasnowolnienia zależy od zbadania konkretnej osoby w konkretnych okolicznościach, co należy do ustaleń faktycznych i nie kwalifikuje się jako istotne zagadnienie prawne w zakresie skutków wynikających z a rt. 294 k.p. bądź art. 118 w związku z art. 122 § 3 k.c.”.
Podkreślić też należy, że skoro do obrony przed skutkami upływu terminu na dochodzenie roszczeń powołani są przedstawiciele ustawowi, to przedawnienie skierowane przeciwko osobom z art. 294 k.p. biegnie na zasadach ogólnych.
Gdy jednak reprezentanci nie zostali ustanowieni, przedawnienie zawiesza się w ostatnim jego dniu i trwa do upływu dwóch lat od daty ich ustanowienia bądź od ustania przyczyny ich wyznaczenia. Pamiętajmy przy tym, że zgodnie z art. 291 § 1 k.p. roszczenia ze stosunku pracy przedawniają się z upływem trzech lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne.
Przykład 1
Pani Olimpia zamierzała wystąpić przeciwko swojemu byłemu pracodawcy o wypłatę wynagrodzenia za luty 2008. W połowie czerwca 2010, przed skierowaniem sprawy do sądu, została jednak ubezwłasnowolniona częściowo. W tym samym dniu ustanowiono dla niej kuratora.
Do końca lutego 2011 kurator nie wytoczył powództwa o wypłatę pani Olimpii zaległego uposażenia (zgodnie z angażem wypłata miała następować w ostatnim dniu miesiąca).
1 marca 2011 jej roszczenie przedawniło się. Kurator powinien bowiem pilnować terminu, w ciągu którego dopuszczalne było dochodzenie należności dla podopiecznej.
Przykład 2
Pani Martyna zatrudniona była w zakładzie fryzjerskim pani Roksany, która zalegała jej z wypłatą pensji za kwiecień i maj 2008.
W lutym 2011 u pani Martyny zdiagnozowano schizofrenię, a 5 czerwca ubezwłasnowolniono ją całkowicie, równocześnie ustanawiając dla niej opiekuna. W tej sytuacji przedawnienie wobec pani Martyny nastąpi nie wcześniej niż 6 czerwca 2013.
Ważne!
Jeżeli termin przedawnienia świadczenia uprawnionego wynosi rok, jego bieg nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu. Biegnie ono od nowa, w pełnej długości dopiero od chwili ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia ustania podstawy jego wyznaczenia.
Przykład 3
Pan Janusz, zatrudniony w warsztacie samochodowym pana Tomasza, z końcem czerwca 2010 rozwiązał umowę o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia. Pan Tomasz uznał, że rozstanie w trybie natychmiastowym było nieuzasadnione. 20 maja 2011, przed wytoczeniem powództwa o odszkodowanie, został on częściowo ubezwłasnowolniony.
Wtedy też ustanowiono dla niego kuratora.
Roczny okres przedawnienia roszczenia pana Tomasza biegnie zatem od nowa dopiero od 20 maja 2011. Kurator może więc domagać się od pana Janusza wypłaty odszkodowania do 20 maja 2012. Po tej dacie były pracownik będzie mógł skutecznie podnieść przeciwko panu Tomaszowi zarzut przedawnienia.
Ważne!
To, że osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego nawiązać stosunek pracy oraz dokonywać – związanych z nim – czynności prawnych, nie wyłącza stosowania art. 294 k.p.
Autorka jest adwokatem, prowadzi kancelarię w Płocku