Tzw. siła wyższa (vis maior) to okoliczności nadzwyczajne, niezależne od człowieka, niedające się przewidzieć, którym ponadto nie można było zapobiec nawet przy zachowaniu należytej staranności.
Może się zdarzyć, że taka nieprzewidziana sytuacja uniemożliwi uprawnionemu dochodzenie świadczenia przed sądem lub innym organem powołanym do rozstrzygania sporów.
Ważne definicje
Gdy taka przeszkoda się pojawi, przez cały czas jej trwania bieg przedawnienia roszczenia – z mocy prawa (art. 293 kodeksu pracy) – nie rozpocznie się, a rozpoczęty ulegnie zawieszeniu.
Przykład 1
31 marca 2011 upłynął termin wypłaty na rzecz pani Klary wynagrodzenia za ten miesiąc. Natomiast 15 kwietnia miejscowość zamieszkiwaną przez nią nawiedziła powódź. Nie działała poczta. Nie można było też w żaden sposób opuścić miasta. Usuwanie skutków klęski trwało do 15 maja. Następnego dnia otwarto pocztę. Ruch przywrócono 18 maja.
Jeżeli zatem pracodawca pani Klary nie uiścił należności, przedawnienie rozpocznie swój bieg 16 maja 2011 (kiedy możliwe było skierowanie pozwu do właściwego sądu listem poleconym), a nie 1 kwietnia, kiedy roszczenie stało się wymagalne.
Przykład 2
30 maja 2011 rozwiązał się angaż pani Klaudii. Nabyła ona wówczas równocześnie prawo żądania wypłaty ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany w 2011 r. urlop wypoczynkowy. 3 czerwca w elektrowni, położonej w miejscu zamieszkania pani Klaudii, doszło do wybuchu, który zniszczył część budynków, w tym pocztę. Do 12 czerwca nie można było opuścić miasta ani do niego wjechać.
Przedawnienie zaczęło zatem biec 31 maja br. z przerwą na okres od 3 do 12 czerwca (kiedy doszło do wybuchu, a następnie usuwano jego skutki) i będzie biegło dalej od 13 czerwca, bo wtedy przywrócono komunikację.
Pojęcie „bieg przedawnienia nie rozpoczyna się” oznacza, że okoliczność objęta przejawem siły wyższej nastąpiła przed dniem, w którym świadczenie stało się wymagalne. Wstrzymanie rozpoczęcia okresu przedawnienia trwa do ustania przeszkody. Z kolei zawieszenie biegu okresu przedawnienia to wstrzymanie biegnącego już czasu przedawnienia do chwili ustania vis maior, po której biegnie ono dalej, a nie na nowo.
W wyroku z 18 grudnia 2002 (I PK 12/02) Sąd Najwyższy uznał, że pozostawanie w mocy przepisów ograniczających uprawnienia pracowników, uznanych następnie przez Trybunał Konstytucyjny za sprzeczne z konstytucją, nie stanowi okoliczności powodującej zawieszenie biegu przedawnienia roszczenia.
Związek przyczynowy
Aby jednak taki rezultat nastąpił (czyli bieg terminu przedawnienia nie rozpoczął się, a rozpoczęty uległ zawieszeniu), musi wystąpić związek przyczynowy między działaniem siły wyższej i wykluczeniem ewentualności zgłoszenia żądania.
Przykład 3
7 kwietnia 2010 upływał termin na wniesienie przez panią Martynę odwołania od niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę. Tego dnia na siedzibę sądu (właściwego do dochodzenia przywrócenia do pracy, ewentualnie odszkodowania) spadł samolot. W wyniku katastrofy gmach został całkowicie zniszczony. Otwarto go dopiero 1 czerwca 2011. Zatem od tej daty rozpocznie swój bieg termin przedawnienia roszczeń pani Martyny.
Wypadek lotniczy stanowi bowiem nadzwyczajne zdarzenie zewnętrzne, którego nie można było przewidzieć ani mu zapobiec. Związek przyczynowy między działaniem siły wyższej i niemożnością złożenia przez pracownicę odwołania został więc zachowany.
Oceny, czy zachodzi przesłanka objęta pojęciem siły wyższej, nie można rozpatrywać w oderwaniu od elementów podmiotowych dotyczących uprawnionego. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy 26 sierpnia 1992 (I PRN 36/92).
Przykład 4
Pan Wiktor (dawny pracodawca pani Emilii) zamierzał wystąpić przeciwko niej o odszkodowanie za nieuzasadnione rozwiązanie przez nią 13 lipca 2010 umowy o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia.
10 czerwca 2011 wobec pana Wiktora zapadł prawomocny wyrok skazujący go na trzy lata pozbawienia wolności. 1 lipca 2011 trafił do więzienia, a 14 lipca wystąpił przeciwko ekspracownicy z powództwem o naprawienie szkody za rozstanie bez okresu wymówienia.
Pani Emilia podniosła jednak zarzut przedawnienia. W odpowiedzi na ten argument pan Wiktor stwierdził, że pobyt w zakładzie karnym to przesłanka zawieszająca bieg przedawnienia. Niestety, nie ma racji.
Odbywanie kary pozbawienia wolności nie stanowi bowiem okoliczności niezależnej od człowieka ani niedającej się przewidzieć. Jego pozew sąd więc oddali, bo roszczenie zatrudniającego przedawniło się z upływem roku od chwili, w której powziął informację o nieuzasadnionym rozstaniu się w trybie natychmiastowym.
Z orzecznictwa Sądu Najwyższego
Jakich okoliczności nie przewidzi człowiek
- Obowiązywanie przepisów ograniczających uprawnienia pracowników, uznanych następnie przez Trybunał Konstytucyjny za sprzeczne z konstytucją, nie może być traktowane jako siła wyższa w rozumieniu art. 293 k.p. (wyrok z 18 grudnia 2002, I PKN 12/02).
- Pobyt za granicą w miejscu, w którym z uwagi na toczącą się wojnę wstrzymana zostaje komunikacja oraz możliwość korespondencji z krajem ojczystym, jest zdarzeniem mającym znamiona siły wyższej w rozumieniu art. 293 k.p. (wyrok z 26 sierpnia 1992, I PRN 36/92).
- Siłą wyższą w rozumieniu art. 293 k.p. nie jest choroba ani pobyt w areszcie lub zakładzie karnym, ani wyjazd za granicę (wyrok z 30 kwietnia 1960, III CR783/59).
Autorka jest adwokatem, prowadzi własną kancelarię w Płocku
Zobacz więcej w serwisie:
»
»
Pracodawca i pracownik w sądzie
»
