Nadal bardzo często wiele wątpliwości budzi w praktyce reprezentacja spółek kapitałowych w umowach z członkami zarządu. W szczególności dotyczy to reprezentacji spółki przez pełnomocnika.
W stosunku do reprezentacji spółki kapitałowej przez zarząd w umowach zawieranych między spółką a członkami tego organu funkcjonują ogólnie przyjęte zasady dotyczące takiej reprezentacji.
Właściwa reprezentacja
W umowie między spółką z o.o. a członkiem zarządu oraz w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników (art. 210 kodeksu spółek handlowych). W przypadku spółki akcyjnej – rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą walnego zgromadzenia (art. 379 k.s.h.).
Przy czym chodzi tutaj o wszystkie umowy zawierane przez spółkę z członkami zarządu, zarówno wynikające ze stosunku spółki, jak i umowy we wszystkich innych sprawach.
Zatem reprezentacja spółki przez zarząd, tj. przez członków zarządu spółki w umowach zawieranych między spółką z jednej strony i członkiem zarządu z drugiej strony jest wykluczona. Ma na celu wyeliminowanie istniejącego wówczas konfliktu interesów między członkiem zarządu (osobą fizyczną) z jednej strony oraz spółką z o.o. (osobą prawną, przedsiębiorcą) z drugiej strony.
Przykład
W umowie spółki pod firmą Vivaldi sp. z o.o. postanowiono, że komisji rewizyjnej przysługuje uprawnienie do reprezentacji spółki przy zawiązywaniu umów o pracę z członkami zarządu spółki. Umowa spółki nie może zawierać innego rozstrzygnięcia niż reprezentację spółki przez radę nadzorczą lub pełnomocnika powołanego uchwałą zgromadzenia wspólników.
W konsekwencji umowa o pracę zawarta przez komisję rewizyjną z członkami zarządu jest z mocy art. 58 kodeksu cywilnego nieważna.
Podobnie umowa spółki nie może stanowić, że spółkę reprezentują pozostali członkowie zarządu w umowach spółki z danym członkiem zarządu. Dlatego zawarcie umowy o pracę z członkiem zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, przy braku reprezentacji spółki przez radę nadzorczą lub pełnomocnika powołanego uchwałą wspólników, powoduje bezwzględną nieważność umowy także w spółkach wieloosobowych.
Powoływanie przez uprawnionych
Warto zaznaczyć, że uprawnienie do powołania pełnomocnika nie może być przeniesione ani na podstawie umowy spółki, ani na podstawie uchwały zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia) na inny organ bądź inny podmiot.
Dlatego zgromadzenie wspólników (walne zgromadzenie) nie może przekazać innej osobie lub organowi spółki swojej kompetencji w zakresie wyznaczania pełnomocników do zawarcia umowy przez spółkę z członkiem zarządu.
Przy czym reprezentacja spółki akcyjnej przez specjalnie w tym celu powołanego pełnomocnika nie jest konieczna w każdym przypadku, bo spółka akcyjna w przeciwieństwie do spółki z o.o. ma zawsze radę nadzorczą. Jednak wybór pełnomocnika walnego zgromadzenia ma często na celu potrzebę podkreślenia znaczenia transakcji dla spółki zawieranej z członkiem zarządu.
W praktyce przyjmuje się, że powołanie przez wspólników spółki z o.o. pełnomocnika zgromadzenia wspólników do sprawy reprezentacji spółki w umowie z członkiem zarządu nie wyklucza możliwości reprezentacji spółki przez radę nadzorczą.
Nawet gdyby uchwała wspólników powołująca pełnomocnika tylko jemu przypisała prawo do zawierania umów w imieniu spółki z członkiem zarządu, rady nadzorczej nie można pozbawić możliwości reprezentacji spółki. Natomiast w spółce akcyjnej powołanie przez walne zgromadzenie spółki pełnomocnika do podpisania w imieniu spółki umowy z członkiem zarządu wyklucza kompetencję rady nadzorczej do reprezentacji spółki w tej sprawie.
Jednak wyraźnie należy zaznaczyć, że jakiekolwiek ustalenia przyznające pierwszeństwo radzie nadzorczej bądź pełnomocnikowi w reprezentowaniu spółki przy zawieraniu umów z członkami zarządu nie odgrywają żadnego znaczenia i doniosłości prawnej, bez względu na to czy zostały one dokonane w umowie (statucie) spółki czy w uchwale zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia).
Rodzajowy czy szczególny
Pełnomocnik ustanowiony przez zgromadzenie wspólników (walne zgromadzenie) do zawarcia umowy z członkiem zarządu jest przedstawicielem spółki, a nie jej organu. Przy czym pełnomocnictwo takie w spółce akcyjnej powinno być udzielane każdorazowo w związku z podpisaniem konkretnej umowy bądź prowadzeniem konkretnego sporu.
Przedmiotowe pełnomocnictwo nie może bowiem mieć charakteru stałego w spółce akcyjnej, gdzie istnienie rady nadzorczej jest obligatoryjne. Natomiast w przypadku spółki z o.o. niemającej rady nadzorczej jako stałego organu przyjmuje się również, że zgromadzenie wspólników ze względów praktycznych może udzielać „stałego pełnomocnictwa” do reprezentowania spółki w umowach czy w sporach z członkiem zarządu.
W ramach takiego stałego pełnomocnictwa dla wyrażenia możliwości podejmowania wielokrotnych czynności prawnych przez pełnomocnika należy wskazać rodzaj tych czynności. Taki rodzajowy pełnomocnik, reprezentując spółkę niemającą rady nadzorczej w umowach z członkami zarządu, będzie również np. umocowany w ramach reprezentacji biernej do przyjmowania oświadczeń woli członka zarządu o rezygnacji z pełnionej funkcji.
Jeden członek zarządu, jeden wspólnik
Możliwa jest natomiast reprezentacja spółki z o.o. przez jedynego członka zarządu będącego zarazem wspólnikiem, w sytuacji gdy zawiera on umowę ze swoją jednoosobową spółką (art. 210 § 2 k.s.h.). Analogicznie w przypadku spółki akcyjnej dopuszczalna jest reprezentacja spółki przez członka zarządu będącego akcjonariuszem, w sytuacji gdy zawiera on umowę ze swoją jednoosobową spółką (art. 379 § 2 k.s.h.).
Taka czynność „samego ze sobą” a ściślej jednoosobowego wspólnika spółki z o.o. (jednoosobowego akcjonariusza spółki akcyjnej), który jest jedynym członkiem jej zarządu, z tą spółką jest dozwolona, jeżeli umowę sporządzono w formie aktu notarialnego.
Jest to jednak czynność prawna dwóch różnych podmiotów, tj. osoby prawnej – przedsiębiorcy (spółki z o.o., spółki akcyjnej), i osoby fizycznej, którą jest jednocześnie jedyny wspólnik (akcjonariusz) i jedyny zarządca tej spółki. W spółce akcyjnej istnieje obligatoryjna rada nadzorcza (art. 381 k.s.h.), co stwarza możliwość, aby spółkę z jedynym zarządcą będącym zarazem jedynym akcjonariuszem reprezentowała rada nadzorcza. Nie jest to jednak konieczne.
Przykład
Członkiem jednoosobowego zarządu spółki Filadelfia sp. z o.o. jest jedyny wspólnik Wiktor S., który twierdzi, że nie może podpisać umowy kupna-sprzedaży samochodu spółki, działając równocześnie w imieniu spółki jako właściciel samochodu i w imieniu własnym jako nabywca samochodu. Wiktor S. chce powołać radę nadzorczą, która będzie reprezentować spółkę przy zawarciu tej umowy.
Jednak ani rada nadzorcza, ani pełnomocnik powołany uchwałą wspólnika nie musi reprezentować Filadelfii w umowie, którą spółka ta zawiera z osobą będącą członkiem zarządu jako z jej kontrahentem, lecz może ją reprezentować ten członek zarządu – Wiktor S.
Skoro jedyny wspólnik decyduje się jednoosobowo zarządzać spółką, to nie ma żadnych powodów, aby specjalnie powoływał on radę nadzorczą, w której i tak (art. 214 § 1 k.s.h.) nie może sam zasiadać, a w związku z tym „zatrudniał" inne osoby, skoro rada powinna się składać co najmniej z trzech osób (art. 215 § 1 k.s.h.).
Podobnie powołanie przez takiego wspólnika działającego jako zgromadzenie wspólników spółki jej pełnomocnika do zawarcia z nim umowy (w tym umowy o pracę) jest działaniem zbliżonym do pozorowanego (np. powołanie sprzątaczki na pełnomocnika).
Natomiast w przypadku gdy w jednoosobowej spółce z o.o. (spółce akcyjnej) jest zarząd wieloosobowy, wówczas do czynności prawnej członka zarządu a zarazem jednoosobowego wspólnika (akcjonariusza) ze spółką konieczna jest reprezentacja spółki przez radę nadzorczą lub pełnomocnika powołanego uchwałą zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia).
Czytaj też:
Zobacz:
» Firma » Spółki » Zarząd spółki
» Spółki » Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
» Firma » Umowy gospodarcze » Pełnomocnictwo i prokura
