Mimo wielu uprawnień pracowniczych przypisanych do umowy o pracę nakładczą jest to rodzaj kontraktu cywilnego. Na jego podstawie chałupnik (wykonawca) wykonuje w domu dla zatrudniającego (nakładcy) pewne produkty, konserwuje je czy przetwarza.
Chodzi np. o składanie długopisów, sklejanie kopert, prasowanie czy pakowanie rajstop. Kwestię zatrudniania takich osób reguluje [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=71181]rozporządzenie Rady Ministrów z 31 grudnia 1975 r. w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą (DzU z 1976 r. nr 3, poz. 19 ze zm.)[/link].
Umowę o pracę nakładczą strony powinny zawrzeć na piśmie, określając:
- rodzaj umowy o pracę nakładczą (na okres próbny, na czas określony, na czas nieokreślony, na czas wykonania określonej pracy),
- podstawowe warunki wykonywania umowy (głównie rodzaj pracy i termin jej rozpoczęcia),
- zasady wynagradzania.
W umowie muszą też określić minimalną ilość pracy chałupnika w miesiącu, tak aby zapewniała uzyskanie minimum:
- 50 proc. najniższego wynagrodzenia, czyli 380 zł (760 zł x 50 proc.),
- jeśli praca nakładcza stanowi jedyne lub główne źródło utrzymania wykonawcy – 100 proc. najniższego wynagrodzenia, czyli 760 zł.
Chałupnikowi przysługuje wiele uprawnień pracowniczych, np. urlop wypoczynkowy, ochrona wynagrodzenia, elementy wzmożonych gwarancji zatrudnienia, urlop macierzyński, wynagrodzenie chorobowe, profilaktyczna opieka zdrowotna.
Niemniej jednak nie ma on statusu pracownika, ale nie jest też zleceniobiorcą. Tym ostatnim nie jest przede wszystkim dlatego, że chałupnikowi w realizacji obowiązków może pomagać ktoś inny, np. członek rodziny, a nakładca nie sprawuje praktycznie żadnej kontroli nad bieżącym ich wykonywaniem.
[ramka][b]Zobacz[/b]
-[link=http://grafik.rp.pl/grafika2/494606] Zbiegi tytułów do ubezpieczeń chałupnika bez ustalonego prawa do emerytury lub renty[/link]
- [link=http://grafik.rp.pl/grafika2/494596]Zbiegi tytułów do ubezpieczeń chałupnika z prawem do emerytury lub renty[/link][/ramka]
[srodtytul]Z DOBROWOLNYM CHOROBOWYM ALE BEZ WYPADKOWEGO[/srodtytul]
[b]Za osobę świadczącą pracę nakładczą nie odprowadzamy wszystkich składek, dlatego możemy zaoszczędzić. Jeśli nie jest to jedyne jej źródło zarobków, nasze obciążenia jeszcze spadną[/b]
Schemat ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego chałupnika wygląda inaczej, gdy utrzymuje się wyłącznie z umowy o pracę nakładczą, a inaczej, jeśli ma inne źródło zarobkowania. Niżej charakteryzujemy obie wersje.
[srodtytul]ANGAŻ I NIC WIĘCEJ[/srodtytul]
Osoba zatrudniona jedynie na podstawie umowy o pracę chałupniczą podlega obligatoryjnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz zdrowotnemu, dobrowolnie chorobowemu, a wypadkowe w ogóle nie wchodzi w grę.
Wynika tak z art. 6 ust. 1 pkt 2, art. 11 ust. 2 i art. 12 ust. 2 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=C6C1BD00D1EC5330CCC22B56D3F47608?id=333804]ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.; dalej ustawa systemowa)[/link] oraz z art. 66 ust. 1 pkt d [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=282315]ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych (DzU z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm.[/link]; dalej ustawa zdrowotna).
Na ogólnych zasadach opłacamy też za taką osobę składki na Fundusz Pracy (FP) i na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP).
Zgodnie z art. 13 pkt 2 ustawy systemowej obowiązek ubezpieczeń istnieje od daty wskazanej w umowie o pracę nakładczą jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania bądź wygaśnięcia tej umowy.
[srodtytul]Emerytalne po połowie, ale nie rentowe[/srodtytul]
Składkę emerytalną finansują po połowie (po 9,76 proc. podstawy wymiaru) chałupnik i nakładca. Uczestniczenie w pokrywaniu składki rentowej zmienia się na niekorzyść nakładcy, który pokrywa jej lwią część, bo 4,5 proc. podstawy wymiaru, a resztę – 1,5 proc. podstawy – pobiera ze środków wykonawcy.
Podstawą wymiaru tych składek jest przychód w rozumieniu art. 12 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?n=1&id=346580]ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2010 r. nr 51, poz. 307 ze zm.; dalej ustawa o PIT)[/link]. Nie cały przychód.
Wyłączamy wynagrodzenie za czas choroby, zasiłki oraz należności wymienione w [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=DBFD11FCD0A2ACFB94FF5E42D4F7EBD8?id=77617]rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU nr 161, poz. 1106 ze zm.)[/link].
Przychód (po dokonaniu wyłączeń), sumowany narastająco od początku roku, nie może przekroczyć rocznej podstawy wymiaru tych składek, ustalonej jako 30-krotność prognozowanego wynagrodzenia, a więc w 2010 r. kwoty 94 380 zł, zwanej powszechnie limitem 30-krotności.
[srodtytul]Pozostałe finansuje wykonawca [/srodtytul]
Składka chorobowa wynosi 2,45 proc. podstawy wymiaru. Całą potrącamy ze środków chałupnika. Naliczamy ją od przychodów stanowiących podstawę wymiaru składek emerytalnej i rentowych, tyle że podstawa wymiaru dobrowolnej składki chorobowej:
- nie może przekroczyć miesięcznie 250 proc. przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim kwartale (za marzec, kwiecień i maj 2010 r. miesięczna podstawa nie może być wyższa niż 8109 zł, a za czerwiec – sierpień 8290, 95 zł),
- nie jest ograniczona w roku do 30-krotności prognozowanego wynagrodzenia (art. 20 ustawy systemowej).
Składka zdrowotna to 9 proc. podstawy wymiaru. Pełną również pokrywa wykonawca z własnych środków, ale jej większość – na poziomie 7,75 proc. podstawy wymiaru – potrącamy z zaliczki podatkowej naliczonej od jego dochodów za dany miesiąc, a pozostałość (1,25 proc. podstawy wymiaru) z wynagrodzenia osoby wykonującej pracę nakładczą.
Jeżeli składka zdrowotna ustalona za dany miesiąc okazuje się wyższa od zaliczki na podatek dochodowy, składkę obniżamy do wysokości zaliczki. Potwierdzają to art. 83 ust. 1 ustawy zdrowotnej i art. 41 ust. 1a w związku z art. 27b ustawy o PIT.
W raporcie imiennym ZUS RCA, składanym za chałupnika za dany miesiąc, podajemy wówczas faktyczną podstawę wymiaru składki i kwotę składki zdrowotnej w wysokości zaliczki (gdy zaliczka wyniosła 0 zł, taką liczbę wpisujemy w ZUS RCA jako kwotę składki zdrowotnej). Do urzędu skarbowego nie odprowadzamy natomiast ani grosza.
Podstawę wymiaru składki zdrowotnej chałupnika stanowi przychód w pojęciu ustawy o PIT, pomniejszony o składki na ubezpieczenia społeczne finansowane ze środków wykonawcy, czyli zwykle o 13,71 proc. podstawy wymiaru. Do podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne nie stosujemy limitu 30-krotności, co wynika z art. 85 ust. 1 ustawy zdrowotnej.
[srodtytul]Opłata na FP[/srodtytul]
Nakładca odprowadza składki na FP (2,45 proc. podstawy wymiaru), jeśli przychód chałupnika w przeliczeniu na miesiąc jest co najmniej równy kwocie minimalnego wynagrodzenia, czyli w 2010 r. 1317 zł. Obowiązek taki mają nakładcy o statusie osoby fizycznej lub prawnej, gdy oprócz chałupnika angażują choćby jednego pracownika.
Zasada ta została ustanowiona w art. 104 ust. 1 pkt 1 lit. b) [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=30DC0CEBA0CDFF29D6646F409DECD8BB?id=269029]ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (DzU z 2008 r. nr 69, poz. 415 ze zm.[/link]; dalej ustawa o promocji zatrudnienia). Wyjątkiem jest chałupnik będący jednostką organizacyjną, który musi uiszczać składki na FP za wykonawcę bez względu na to, czy ma pracowników, nawet gdy jego załogę tworzą tylko osoby na umowach o pracę nakładczą.
Składkę na FP nakładca nalicza od podstawy wymiaru obowiązkowych składek emerytalnej i rentowych wynoszącej w przeliczeniu na miesiąc przynajmniej minimalne wynagrodzenie 1317 zł, bez stosowania limitu 30-krotności. Nie musi jej szacować ani odprowadzać za chałupników, którzy ukończyli 55 lat – kobieta, lub 60 lat – mężczyzna (art. 104b ust. 2 ustawy o promocji zatrudnienia).
[srodtytul]Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych[/srodtytul]
Za chałupnika, objętego z racji wykonywania pracy nakładczej obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi, nakładca opłaca również składki na FGŚP, pod warunkiem że jest przedsiębiorcą.
Wynika tak z art. 9 i 10 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=183265]ustawy z 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych (DzU nr 158, poz. 1121 ze zm.[/link]; dalej ustawa o ochronie roszczeń pracowniczych). Zgodnie z art. 29 ust. 1 tej ustawy podstawą wymiaru składki na FGŚP jest podstawa wymiaru obligatoryjnych składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, bez stosowania limitu 30-krotności.
Składkę na FGŚP należy opłacać nawet wtedy, gdy chałupnik ma przychód niższy niż minimalne wynagrodzenie przy-sługujące pełnoetatowcom, a więc niższy od 1317 zł.
W niektórych sytuacjach obowiązuje zwolnienie z obowiązku opłacania składek na FGŚP. Składek tych nie należy opłacać za chałupnika:
- będącego małżonkiem zleceniodawcy, dzieckiem zleceniodawcy lub jego małżonka albo dzieckiem przysposobionym, rodzicem, macochą, ojczymem, osobą przysposabiającą, rodzeństwem, wnukiem, dziadkiem, zięciem, synową, bratową, szwagierką, szwagrem, osobą pracującą zarobkowo w gospodarstwie domowym (art. 10 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych),
- który ukończył 55 lat – kobieta, lub 60 lat – mężczyzna (art. 9b ust. 2 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych).
[srodtytul]DORABIANIE ZMIENIA SYTUACJĘ[/srodtytul]
Sprawa diametralnie się zmienia, gdy chałupnik podejmuje, oprócz pracy nakładczej, inne zatrudnienie i uzyskuje w związku z tym inne tytuły do ubezpieczeń społecznych. Mamy wówczas do czynienia z tzw. zbiegiem tytułów do ubezpieczeń, który rozwiązujemy na podstawie reguł kolizyjnych z art. 9 ustawy systemowej i z art. 82 ustawy zdrowotnej.
Schemat zbiegu tytułów do ubezpieczeń przedstawia się inaczej dla chałupnika z ustalonym prawem do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, a inaczej bez tego prawa. Obie sytuacje ilustrują tabele.
W razie zbiegu kilku tytułów do ubezpieczeń chałupnika składkę na FP opłacamy za niego wtedy, gdy łączny przychód z tych tytułów osiąga co najmniej kwotę pełnego minimalnego wynagrodzenia. Na podstawie art. 104 ust. 3 i 4 ustawy o promocji zatrudnienia chałupnik ma w tych okolicznościach obowiązek poinformowania każdego z płatników o tym, że razem uzyskuje przychód z różnych źródeł podlegających obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym równy przynajmniej minimalnej płacy.
Składki na FGŚP za dorabiającego wykonawcę opłaca się według ogólnych, opisanych wcześniej reguł.
[srodtytul]ZALICZKA NALEŻNA JAK PRACOWNIKA[/srodtytul]
[b]Wynagrodzenie chałupnika kwalifikujemy pod względem fiskalnym jako przychód ze stosunku pracy i rozliczamy tak samo jak pensję osoby mającej etat[/b]
Przychodem osoby wykonującej pracę nakładczą są wszelkie wypłaty pieniężne i wartość pieniężna świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty bez względu na źródło ich finansowania.
W świetle art. 12 ust. 5 ustawy o PIT z przychodu tego wykluczamy jednak wartości surowców i materiałów pomocniczych dostarczonych przez chałupników oraz zwrotu poniesionych przez nich kosztów transportu, zużytej energii, opału, konserwacji maszyn i urządzeń itp., pod warunkiem że nakładca wypłaca te kwoty w wyodrębnionej pozycji.
[srodtytul]Koszty uzyskania przychodu ryczałtowe[/srodtytul]
Z przychodu chałupnika nakładca odejmuje co miesiąc takie same zryczałtowane, kwotowe koszty uzyskania, jakie z wynagrodzeń i świadczeń należnych zatrudnionemu (art. 22 ust. 2 ustawy podatkowej) - patrz tabela „[link=http://rzeczpospolita.pl/pliki/dobrafirma/pdf/Koszty.pdf]Koszty uzyskania przychodu chałupnika[/link]”.
Podwyższone koszty uzyskania przychodów bardzo rzadko stosujemy do chałupników, bo pracę wykonują oni w domu i nie dojeżdżają do miejsca pracy.
Jeśli faktycznie ponoszone przez pracownika koszty na dojazd do pracy autobusem, koleją, promem lub komunikacją miejską są wyższe od podanych zryczałtowanych kosztów uzyskania przychodów, w rozliczeniu rocznym może on przyjąć koszty faktyczne udokumentowane, ale wyłącznie biletami imiennymi okresowymi. Prawo takie przewiduje art. 22 ust. 11 ustawy o PIT, z którego wykonawcy chałupnicy też nie skorzystają, nie dojeżdżają bowiem do pracy.
[srodtytul]Można złożyć oświadczenie PIT-2[/srodtytul]
Po odjęciu z przychodów chałupnika składek na ubezpieczenia społeczne i kosztów uzyskania przychodów uzyskujemy jego dochód. Do dochodu stosujemy odpowiednią stawkę podatkową:
- 18 proc. miesięcznego dochodu – za wszystkie miesiące roku do tego miesiąca włącznie, kiedy dochód chałupnika z tego samego zakładu liczony od początku roku przekroczył górną granicę pierwszego przedziału skali podatkowej, czyli 85 528 zł,
- 32 proc. miesięcznego dochodu – za miesiące następne.
Chałupnik tak samo jak pracownik ma prawo złożyć nakładcy oświadczenie w sprawie redukowania jego zaliczek o miesięczną kwotę zmniejszającą podatek 46,33 zł (556,02 zł z pierwszego przedziału skali podatkowej :
12 miesięcy). W tym celu przed pierwszą wypłatą w roku kalendarzowym przekazuje nakładcy PIT-2, gdzie oświadcza, że:
- nie otrzymuje emerytury lub renty za pośrednictwem pracodawcy,
- nie osiąga dochodów z tytułu członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub innej spółdzielni zajmującej się produkcją rolną,
- nie osiąga dochodów z działalności gospodarczej i/lub najmu i dzierżawy,
- nie otrzymuje świadczeń pieniężnych od organu zatrudnienia lub od biura terenowego FGŚP,
- ten właśnie zakład jest właściwy do strącania miesięcznej kwoty zmniejszającej podatek.
Oświadczenia PIT-2 nie trzeba ponawiać w następnym roku, jeśli nie zmieniły się dane dotyczące podatnika w nim zawarte. Gdy dane się zmieniły, trzeba go wycofać (poinformować nakładcę o zmianie).
[srodtytul]Wspólnie z mężem lub dziećmi [/srodtytul]
Jeżeli chałupnik złożył oświadczenie, że dochody za dany rok podatkowy zamierza rozliczyć wspólnie z małżonkiem lub dzieckiem i że jego dochody:
- nie przekroczą górnej granicy pierwszego przedziału skali podatkowej (85 528 zł), a małżonek lub dziecko nie mają żadnych dochodów z wyjątkiem renty rodzinnej – nakładca potrąca co miesiąc zaliczkę w wysokości 18 proc. dochodu obniżoną o miesięczną kwotę zmniejszającą podatek 46,33 zł,
- przekroczą górną granicę pierwszego przedziału skali podatkowej (85 528 zł), a małżonek lub dziecko nie mają żadnych dochodów z wyjątkiem renty rodzinnej albo małżonek ma dochody mieszczące się w pierwszym przedziale skali podatkowej – nakładca potrąca co miesiąc zaliczkę w wysokości 18 proc. dochodu (bez obniżania o miesięczną kwotę zmniejszającą podatek).
[ramka][b]Zobacz[/b]
- [link=http://rzeczpospolita.pl/pliki/dobrafirma/pdf/obliczenia.pdf]Obliczenia krok po kroku[/link] [/ramka]