Znowelizowany 25 kwietnia 2008 r. kodeks spółek handlowych, który wszedł w życie 20 czerwca, stworzył możliwość transgranicznego łączenia się spółek. Dzięki nowym przepisom polska spółka kapitałowa lub też komandytowo-akcyjna może się połączyć ze spółką zagraniczną z obszaru Unii Europejskiej (przy czym spółka komandytowo-akcyjna nie może być spółką przejmującą lub nowo zawiązaną).
Najwyraźniej nowe przepisy, których uchwalenie oznaczało implementację dyrektywy 2005/56/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 16 października 2005 r., nie tylko szybko spotkały się z zainteresowaniem w obrocie gospodarczym, ale pozwalają też stosunkowo szybko przeprowadzić połączenie transgraniczne. Już 3 października 2008 r. warszawski sąd rejestrowy zdążył orzec o zgodności z prawem pierwszego takiego połączenia, a w postanowieniu z 23 stycznia 2009 r. dokonał wykreślenia z rejestru przejętej spółki.
Mając na uwadze znaczenie, jakie możliwość transgranicznego łączenia się spółek odegrać może w obrocie, warto prześledzić krok po kroku elementy procedury połączeniowej. Procedura ta, jakkolwiek nowa w polskim systemie prawnym, w swoich zasadniczych stadiach odpowiada znanej procedurze łączenia się spółek polskich, choć brak tu trybu uproszczonego, przewidzianego dla łączenia spółek krajowych.
Pierwszym etapem w tej procedurze jest ustalenie wspólnego planu połączenia. Szczegółowy otwarty wykaz składników tego planu określa art. 516
3
(wszystkie podawane dalej przepisy oznaczają k.s.h.). W planie takim, oprócz podstawowych informacji o połączeniu, uwzględnić należy również prawdopodobny wpływ połączenia na stan zatrudnienia w spółce oraz warunki wykonywania praw wierzycieli.
Tak skonstruowany i uzgodniony plan połączenia powinien zostać ogłoszony w Monitorze Sądowym i Gospodarczym nie później niż miesiąc przed planowaną datą podjęcia uchwały o połączeniu (art. 516
4
).
Na zarządach łączących się spółek, a w wypadku spółki komandytowo-akcyjnej – na komplementariuszu, spoczywa obowiązek sporządzenia pisemnego sprawozdania uzasadniającego połączenie. Sprawozdanie takie powinno określać co najmniej podstawy prawne oraz uzasadnienie ekonomiczne połączenia, jego skutki oraz stosunek wymiany udziałów lub akcji (art. 516
5
).
Plan połączenia podlega, zgodnie z art. 502, badaniu przez biegłego rewidenta.
W odróżnieniu od połączenia między spółkami prawa polskiego w przypadku połączenia transgranicznego łączące się spółki mogą wystąpić z wnioskiem do sądu polskiego lub zagranicznego o wyznaczenie wspólnego biegłego w celu zbadania planu połączenia. Opinia i badanie w ogóle nie są konieczne, jeśli wszyscy wspólnicy łączących się spółek zgodzą się na to (art. 516
6
§ 2 i 3).
Kolejnym obowiązkiem spoczywającym na zarządzie lub komplementariuszu łączących się spółek jest dwukrotne zawiadomienie wspólników o zamiarze połączenia wraz z podaniem informacji o publikacji planu połączenia.
Tak jak w wypadku połączenia spółek polskich pierwsze zawiadomienie powinno być dokonane nie później niż miesiąc przed planowanym dniem powzięcia uchwały o połączeniu, a drugie – w odstępie nie krótszym niż dwa tygodnie od daty pierwszego zawiadomienia (art. 504).
Celem zawiadomienia wspólników o zamiarze połączenia oraz ogłaszania planu połączenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym jest umożliwienie wspólnikom i wierzycielom spółki wykonanie przyznanych im przez k. s. h. uprawnień. I tak wspólnicy mają prawo przeglądać jeszcze przed dniem podjęcia uchwały o połączeniu dokumenty w postaci planu połączenia, sprawozdania zarządu uzasadniającego połączenie (art. 516
7
), a wierzyciele spółki krajowej w terminie miesiąca od ogłoszenia planu połączenia mają prawo żądać przed sądem zabezpieczenia swoich roszczeń, przy czym ich wnioski nie wstrzymują postępowania połączeniowego przed sądem rejestrowym (art. 516
10
§ 2, 3 i 4).
Jeśli spółką przejmującą jest spółka zagraniczna, to zgodnie z art. 516
10
majątki łączących się spółek nie muszą być zarządzane oddzielnie, który to obowiązek dla połączenia krajowego przewidują art. 495 i art. 496.
Procedura transgranicznego łączenia się spółek może się wydłużyć, gdy łączące się spółki zatrudniają pracowników lub też pracowników zatrudniają ich spółki zależne. Przy czym definicji spółki zależnej szukać należy w art. 4 ustawy o europejskich radach zakładowych, gdzie między innymi przewidziano, że o spółce zależnej nie mówimy, gdy podmiotem sprawującym nad nim kontrolę jest przedsiębiorca, którego wyłącznym przedmiotem działalności jest nabywanie pakietów akcji lub udziałów w innych przedsiębiorstwach oraz zarządzanie tymi pakietami i obracanie nimi w celu wypracowania zysku bez bezpośredniego lub pośredniego angażowania się w zarządzanie tymi przedsiębiorstwami.
Uprawnienia pracowników w sposób szczegółowy uregulowane zostały w przepisach ustawy z 25 kwietnia 2008 r. o uczestnictwie pracowników w spółce powstałej w wyniku transgranicznego połączenia spółek. Sposobem takiego uczestnictwa jest wpływ na kształt rady nadzorczej w spółce powstałej w wyniku połączenia.
Transgraniczne łączenie się spółek wymaga podjęcia uchwały (oraz zgody komplementariusza – w wypadku spółki komandytowo-akcyjnej). Uchwała taka podlega oczywiście zaskarżeniu w trybie ogólnym, z uwzględnieniem jednak zmian przewidzianych w art. 516
17
i art. 509.
Najistotniejszą odmiennością w tym zakresie jest wyłączenie po dniu połączenia (czyli dniu wpisania do rejestru połączenia spółek) możliwości uchylenia lub stwierdzenia nieważności uchwały o połączeniu.
Istotną regulacją jest możliwość skutecznego zrzeczenia się przez wszystkich uprawnionych prawa zaskarżenia uchwały o połączeniu, co pozwala sądowi na stwierdzenie zgodności połączenia transgranicznego z prawem polskim, zanim jeszcze minął termin do zaskarżenia uchwały o połączeniu, a co za tym idzie – realne przyspieszenie procedury połączeniowej (art. 516
12
§ 2 pkt 9).
Po wykonaniu opisanych czynności przez organy spółki polskiej zarząd tej spółki (a w spółce komandytowo – akcyjnej – jej komplementariusz) składa do sądu rejestrowego wniosek o wydanie zaświadczenia o zgodności z prawem polskim połączenia transgranicznego w zakresie procedury podlegającej temu prawu. Gdy przejmowana jest spółka polska, zaświadczenie to jest następnie przedkładane organowi właściwemu według siedziby spółki przejmującej. Jest to warunek kontynuowania i ukończenia procedury łączeniowej.
Do dziś nie powstał jeszcze stosowny formularz wniosku o wydanie zaświadczenia.
W postępowaniu o wydanie zaświadczenia sąd rejestrowy bada jedynie ten fragment procedury połączeniowej, który toczy się na podstawie przepisów polskiego prawa. Tak więc nie będzie podlegała badaniu pod względem zgodności z prawem polskim uchwała o połączeniu podjęta przez organ spółki zagranicznej czy też sprawozdanie zarządu spółki zagranicznej lub okoliczność zawiadomienia o zamiarze połączenia wspólników tej spółki. Te i inne elementy transgranicznej procedury połączeniowej podlegać będą badaniu przez organ państwa członkowskiego właściwy dla spółki przejmującej. Uzyskane przed sądem polskim zaświadczenie będzie stanowiło dowód prawidłowego przeprowadzenia procedury na terenie Polski.
Następnie sąd, notariusz lub inny organ właściwy dla siedziby spółki przejmującej (co pośrednio wynika z art. 516
13
oraz z pkt 7 preambuły do dyrektywy) przeprowadzi kontrolę „zgodności połączenia transgranicznego z prawem w odniesieniu do tej części procedury, która dotyczy ukończenia połączenia transgranicznego; (…) powyższy organ w szczególności zapewnia, że łączące się spółki zatwierdziły wspólny plan połączenia na takich samych warunkach (…)” (art. 11 dyrektywy).
Z art. 12 dyrektywy wynika, że to prawo państwa, którego jurysdykcji podlega spółka powstająca w wyniku połączenia transgranicznego, określi datę, w której połączenie takie stanie się skuteczne. Kiedy jednak polska spółka przejmowana zostanie wykreślona z rejestru?
Otóż wydaje się, że zastosowanie powinien w tym wypadku znaleźć przepis art. 493, zgodnie z którym skutek w postaci wykreślenia z urzędu spółki przejmowanej z rejestru powinien wywołać wpis połączenia w rejestrze spółki przejmującej. Jak z kolei wynika z art. 13 dyrektywy, o wpisie takiego połączenia polski sąd rejestrowy powinien zostać niezwłocznie zawiadomiony przez rejestr właściwy dla dokonaniu wpisu spółki powstającej w wyniku połączenia.
W praktyce jednak dla organów i podmiotów polskich niezaprzeczalnym potwierdzeniem zakończenia procedury będzie postanowienie polskiego sądu o wykreśleniu spółki przejętej z rejestru. Choć podejście to jest niezgodne z literalnym brzmieniem art. 493, jest mało prawdopodobne, by osoby trzecie chciały opierać się jedynie na dokumentach zagranicznych.
