Osoba samozatrudniona, czyli prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą, może wybrać korzystne formy opodatkowania. Przede wszystkim osiągnięty dochód jest opodatkowany liniową stawką 19 proc. lub według skali – stawkami 18 i 32 proc. Wybór metody opodatkowania należy do podatnika.

Podstawą opodatkowania jest dochód stanowiący różnicę między osiągniętymi przychodami a kosztami związanymi z działalnością gospodarczą, pod warunkiem że koszty te są właściwie udokumentowane i zaewidencjonowane (ewidencję przychodów i kosztów prowadzi podatnik). Dochód jest pomniejszany o zapłacone składki ubezpieczenia społecznego. Zaliczki na podatek dochodowy są wpłacane miesięcznie lub kwartalnie samodzielnie przez podatnika (prawo wyboru kwartalnej wpłaty zaliczek przysługuje tzw. małym podatnikom).

Dochody z działalności gospodarczej mogą być również pod pewnymi warunkami opodatkowane ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych lub na podstawie tzw. karty podatkowej.

[srodtytul]Składki na ubezpieczenia [/srodtytul]

Osoba prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą może również samodzielnie ustalić podstawę naliczenia składek ubezpieczenia społecznego w granicach ustawowego minimum (60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, obecnie 1781,13 zł). Oznacza to, że podstawą naliczenia składek ZUS nie jest faktycznie uzyskany przychód, lecz zadeklarowana kwota. Dodatkowo nieobowiązkowe jest ubezpieczenie chorobowe. W razie zadeklarowania minimalnej podstawy miesięczne składki ubezpieczenia społecznego (bez składki zdrowotnej) wyniosą obecnie około 500 zł.

Osoby, które po raz pierwszy rozpoczęły prowadzenie działalności gospodarczej, mogą skorzystać przez pierwsze 24 miesiące z możliwości ustalenia podstawy naliczenia składek na ubezpieczenie społeczne od niższej kwoty (nie mniejszej jednak niż 30 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia, obecnie 337,80 zł). W razie skorzystania z tej preferencji miesięczne składki ubezpieczenia społecznego (bez składki zdrowotnej) wyniosą około 100 zł.

Składkę ubezpieczenia zdrowotnego takiej osoby oblicza się od kwoty 75 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w drugim kwartale 2008 r., włącznie z wypłatami z zysku (obecnie 2392,76 zł).

Należy pamiętać, że część składki zdrowotnej odpowiadająca 7,75 proc. podstawy jej ustalenia podlega odliczeniu od podatku.

Składki ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego są opłacane samodzielnie przez prowadzącego działalność gospodarczą.

[srodtytul]Nie każdy ma wybór[/srodtytul]

Przepisy ograniczają możliwość stosowania niektórych rozliczeń. Mogą je stosować osoby, które zarejestrowały działalność gospodarczą. Z działalnością gospodarczą zaś mamy do czynienia według przepisów podatkowych, gdy jest ona prowadzona we własnym imieniu w celach zarobkowych, bez względu na rezultat, w sposób zorganizowany i ciągły. Działalnością gospodarczą nie jest działalność, w której:

- odpowiedzialność wobec osób trzecich ponosi zlecający,

- czynności są wykonywane pod kierownictwem oraz w miejscu i czasie wskazanym przez zlecającego,

- wykonujący czynności nie ponosi ryzyka gospodarczego związanego z prowadzoną działalnością.

W razie uznania przez organy podatkowe, że prowadzona działalność nie stanowi działalności gospodarczej, dochody osiągnięte z niej mogą zostać przekwalifikowane na dochody z innego źródła (np. ze stosunku pracy) i opodatkowane według zasad właściwych dla tego źródła.

[srodtytul]Sprawdź, co z umową[/srodtytul]

Pamiętajmy również, że prawo do rozliczania się według liniowej stawki podatku (19 proc.) jest uzależnione od niewykonywania czynności (usług) na rzecz podmiotu, w którym osoba prowadząca działalność była zatrudniona w danym roku podatkowym lub w poprzednim roku podatkowym. Od podobnego warunku uzależniona jest możliwość korzystania z preferencyjnych zasad ustalania składek ubezpieczenia społecznego od podstawy stanowiącej 30 proc. minimalnego wynagrodzenia.

[srodtytul]Zlecenie i o dzieło[/srodtytul]

[b]Alternatywą dla prowadzenia jednoosobowej działalności gospodarczej może być ustalenie współpracy na podstawie umowy-zlecenia i umowy o dzieło [/b]zawartych z:

- osobą prowadzącą działalność gospodarczą,

- osobą prawną oraz jednostką nieposiadającą osobowości prawnej,

- właścicielem nieruchomości, w której lokale są wynajmowane, lub działającym w jego imieniu zarządcą lub administratorem, jeżeli zlecenie obejmuje czynności wyłącznie dla potrzeb związanych z tą nieruchomością.

W ramach takich umów, podobnie jak przy działalności gospodarczej, zleceniobiorcę (wykonawcę dzieła) charakteryzuje większa niezależność niż przy umowach o pracę (umowa-zlecenie i umowa o dzieło nie są wykonywane pod kierownictwem oraz w miejscu i czasie wskazanym przez zlecającego).

[srodtytul]Koszty, składki i zaliczki [/srodtytul]

Umowa o dzieło i umowa-zlecenie będą traktowane identycznie dla celów podatku dochodowego. Przychody z tych umów stanowią tzw. przychody z działalności wykonywanej osobiście. Są one opodatkowywane według skali podatkowej stawkami 18 i 32 proc. Dochodem jest kwota uzyskanego przychodu pomniejszona o koszty uzyskania. Od dochodu odlicza się również składki ubezpieczenia społecznego w części finansowanej przez podatnika.

Kosztami uzyskania takich przychodów jest 20 proc. uzyskanych przychodów pomniejszonych o składki ubezpieczeń społecznych odliczanych od dochodu (kwota ta jest niezależna od wartości faktycznie poniesionych przez podatnika kosztów) lub w wysokości kosztów faktycznie poniesionych w związku z wykonaniem zlecenia/dzieła, jeśli podatnik dowiedzie, że tak ustalone koszty byłyby wyższe.

Od tak ustalonego dochodu płatnik (tj. zleceniodawca lub zlecający wykonanie dzieła) odprowadza miesięczne zaliczki na podatek dochodowy. Podatnik ma obowiązek złożenia po zakończeniu roku podatkowego rocznej deklaracji na podatek dochodowy.

Wynagrodzenie z umów o dzieło nie jest obciążane składkami ZUS ani składką zdrowotną, chyba że umowa o dzieło jest zawarta z pracodawcą lub jeżeli dzieło jest wykonywane na rzecz pracodawcy.

[srodtytul]Pewne uprawnienia [/srodtytul]

Od wynagrodzenia z umowy-zlecenia składki ZUS potrąca i odprowadza zleceniodawca (z wyjątkiem sytuacji, gdy zleceniobiorcą jest uczeń lub student w wieku do 26 lat – wówczas składki nie są odprowadzane). Inaczej niż przy działalności gospodarczej podstawą naliczenia składek ZUS jest uzyskane wynagrodzenie brutto. Składki ZUS są częściowo finansowane przez zleceniobiorcę, a częściowo przez płatnika.

Przepisy przewidują również możliwość uniknięcia składek ubezpieczenia społecznego przez zleceniobiorcę. Brak obowiązku zapłaty tych składek może wystąpić w przypadku tzw. zbiegu tytułów ubezpieczenia, tj. wtedy, gdy zleceniobiorca posiada już inny tytuł do objęcia ubezpieczeniem społecznym.

Składka zdrowotna wynosi 9 proc. wartości wynagrodzenia zleceniobiorcy pomniejszonej o składki ZUS finansowane przez zleceniobiorcę. Składka zdrowotna w części odpowiadającej 7,75 proc. podlega odliczeniu od podatku dochodowego.

[ramka][b]Kontrakty menedżerskie[/b]

Formą umowy-zlecenia może być również tzw. kontrakt menedżerski. Jest on w zasadzie umową-zleceniem na wykonanie czynności zarządzania przedsiębiorstwem. Stosuje się do niego przepisy kodeksu cywilnego dotyczące zleceń.

Wynagrodzenia z kontraktu menedżerskiego są traktowane dla celów obliczenia składek ZUS oraz składek ubezpieczenia zdrowotnego identycznie jak inne umowy-zlecenia.

Wynagrodzenie z kontraktów menedżerskich jest jednak traktowane dla celów podatku dochodowego od osób fizycznych szczególnie – inaczej niż przy zwykłych umowach-zleceniach koszty uzyskania przychodów można rozpoznać na zasadach właściwych dla umów o pracę (tj. w stałej kwocie za każdy miesiąc, standardowo około 120 zł miesięcznie), a nie w wysokości 20 proc. przychodów lub faktycznie poniesionych kosztów. [/ramka]

Autor jest doradcą podatkowym w DLA Piper