Badania profilaktyczne – okresowe oraz kontrolne, powinny być przeprowadzane w godzinach pracy. Ta zasada nie zawsze ma jednak zastosowanie. Nie można bowiem wykluczyć takiej organizacji pracy, że poddanie się badaniom profilaktycznym w czasie, w którym zatrudniony powinien pracować, nie jest możliwe.
Badania lekarskie zaliczają się do szczególnych środków profilaktycznych. Pozwalają bowiem zapobiegać, przynajmniej teoretycznie, świadczeniu pracy przez osoby, które nie powinny jej wykonywać. W ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej można wyróżnić badania: wstępne, okresowe, kontrolne oraz końcowe.
Zrealizowanie badań wstępnych i uzyskanie orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na danym stanowisku w warunkach opisanych w skierowaniu na badania nie oznacza, że zatrudniony przez cały okres aktywności zawodowej będzie miał kwalifikacje zdrowotne do wykonywania pracy. Weryfikacji stanu zdrowia służą badania okresowe oraz kontrolne. Badania okresowe powtarzane są cyklicznie – ich częstotliwość zależy od rodzaju i warunków świadczonej pracy. Badaniom kontrolnym podlegają zaś osoby przed dopuszczeniem do pracy w sytuacji, gdy z powodu choroby przebywały na zwolnieniu lekarskim dłużej niż 30 dni. Ich celem jest ustalenie, czy pracownik odzyskał zdolność do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.
Badania profilaktyczne przeprowadza się na podstawie skierowania wystawionego przez pracodawcę. Stanowi ono jednocześnie polecenie służbowe zobowiązujące pracownika do poddania się takim badaniom. Wręczając podwładnemu skierowanie na badania lekarskie pracodawca może mu pozostawić wybór co do terminu (konkretnego dnia), w jakim uda się na badanie. Termin ten musi jednak przypadać przed upływem ważności dotychczasowego zaświadczenia lekarskiego. Równie dobrze jednak pracodawca, uwzględniając potrzeby organizacyjne, ma prawo wyznaczyć podwładnemu konkretny dzień na wizytę lekarską.
Zasadą jest, że zarówno badania okresowe jak i kontrolne są przeprowadzane w godzinach pracy. Wprawdzie przepis posługuje się określeniem „w miarę możliwości", ale obowiązkiem pracodawcy jest dołożenie starań, aby badania można było zrealizować w czasie, gdy pracownik powinien wykonywać obowiązki służbowe. Zatem w przypadku, gdy dana osoba świadczy pracę w godzinach od 6 do 14, a przychodnia medycyny pracy działa od 8 do 18, skierowanie jej na badania po godzinach pracy stanowi naruszenie obowiązku kierowania pracownika na badania lekarskie w pierwszej kolejności w godzinach pracy.
Nie zawsze jednak pracodawca może skierować pracownika na badania w czasie pracy. Taką furtkę daje mu właśnie zastosowany w przepisie zwrot „w miarę możliwości". Ich brak może wynikać z niedopasowania godzin pracy podwładnego z czasem funkcjonowania placówki medycyny pracy. W przypadku np. osób pracujących w nocy trudno przyjąć, że mogą one wykonać badania w godzinach pracy. Oczywiście wskazany przepis nie daje pracownikowi roszczenia, aby na jego potrzeby badania zostały przeprowadzone poza godzinami pracy placówki medycyny pracy.
Brak możliwości zrealizowania badań w tracie pracy może mieć miejsce również przy pracy zmianowej, jeśli brak pracownika spowodowany koniecznością udania się na badania lekarskie spowodowałby dezorganizację pracy. Taką sytuację należy jednak traktować w kategoriach absolutnego wyjątku, nawet uwzględniając charakter zmianowej organizacji pracy. Przy pracy zmianowej pracodawca powinien bowiem zatrudniać taką liczbę pracowników, aby możliwe było udzielanie urlopów oraz zapewnienie obsady stanowisk na wypadek urlopów na żądanie czy zwolnień lekarskich.
Autor jest prawnikiem, ekspertem prawa pracy
