Jednym z najdalej idących przywilejów pracowników zrzeszonych w związkach zawodowych jest szczególna ochrona trwałości ich stosunku pracy. Co do zasady pracodawca musi mieć zgodę zarządu zakładowej organizacji związkowej na niektóre działania podejmowane wobec:

- imiennie wskazanego uchwałą zarządu jego członka lub

- innego pracownika zrzeszonego w danej zakładowej organizacji związkowej, upoważnionego do jej reprezentowania wobec pracodawcy (albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności z zakresu prawa pracy).

Zgoda jest wymagana, aby tej osobie wypowiedzieć umowę, rozwiązać z nią stosunek pracy albo zmienić warunki pracy czy płacy na jej niekorzyść.

Taka ochrona przysługuje wyłącznie pracownikom spełniającym wskazane kryteria, co do których wydano stosowną uchwałę, określającą te osoby imiennie. Przy czym podlega ona ograniczeniom czasowym. Obowiązuje bowiem przez czas wskazany w uchwale oraz następujący po nim okres odpowiadający jeszcze połowie czasu z tej uchwały, ale nie dłużej niż przez rok.

Właściwa liczba

Ograniczona jest też liczba pracowników mogących z tej ochrony skorzystać, a limit dla zakładowych organizacji reprezentatywnych może być obliczany według różnych metod.

Wariant 1. Metoda parytetowa

Skutkuje ona objęciem ochroną imiennie wskazanych pracowników w liczbie nie większej niż liczba osób stanowiących kadrę kierowniczą zakładu. Do kadry kierowniczej zalicza się zaś:

- kierujących jednoosobowo zakładem pracy i ich zastępców,

- członków kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy, a także inne osoby wyznaczone do dokonywania za pracodawcę czynności z zakresu prawa pracy.

Wariant 2. Metoda progresywna

Drugim sposobem obliczania wspomnianego limitu jest metoda progresywna. Według niej liczba pracowników mogących podlegać ochronie warunkowana jest ilością pracowników zrzeszonych w danym związku zawodowym.

Z kolejnych dwóch metod obliczania liczby chronionych członków mogą skorzystać reprezentatywne organizacje międzyzakładowe.

Wariant 3. Powiększona podstawa

Reprezentatywna organizacja międzyzakładowa może wskazywać chronionych pracowników, postępując następująco:

Krok 1. Ustala ich liczbę metodą parytetową lub progresywną w jednym zakładzie pracy wskazanym przez nią spośród zakładów objętych jej działaniem, w którym ta organizacja zrzesza pracowników w liczbie wymaganej do uzyskania statusu reprezentatywnej.

Krok 2. Powiększa ten wynik o liczbę pozostałych zakładów pracy objętych swoim działaniem, w których jest zatrudnionych co najmniej dziesięciu pracowników będących jej członkami.

Wariant 4. Bez reprezentatywności

Limity są odmienne dla organizacji związkowych niespełniających wymogu reprezentatywności, które są uprawnione do imiennego wskazania w drodze uchwały tylko jednego pracownika mającego podlegać ochronie.

Wolna wola

Wybór metody obliczania limitu zależy wyłącznie od woli organizacji związkowej, lecz naruszenie limitu powoduje bezskuteczność udzielonej ochrony. Natomiast wskazanie pracowników objętych tą ochroną to jej uprawnienie, a nie obowiązek. Nieskorzystanie z tej możliwości, czyli niewskazanie osób chronionych (bądź wskazanie bezskuteczne wskutek wadliwości), powoduje, że omawianą ochroną (do czasu dokonania prawidłowego wskazania) objęty jest wyłącznie przewodniczący zakładowej organizacji związkowej bądź przewodniczący komitetu założycielskiego.

Jednocześnie ochrona ta przysługuje pracownikowi pełniącemu z wyboru funkcję związkową poza zakładową organizacją związkową, korzystającemu u pracodawcy z urlopu bezpłatnego lub zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy. Trwa ona w czasie tego urlopu lub zwolnienia i jeszcze przez rok po upływie tego okresu.

Ważny jest cel

Karolina Sasanowicz, prawnik w Kancelarii Ostrowski i Wspólnicy sp.k.

Sąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał, że omawiana ochrona ma na celu zapewnienie działaczom związkowym swobody wykonywania zadań dla związku przy braku zagrożenia rozwiązaniem stosunku pracy (np. wyrok z 22 grudnia 1998 r., I PKN 509/98). Wykorzystanie tej ochrony wbrew jej przeznaczeniu może w pewnych okolicznościach zostać uznane za nadużycie prawa.

Zarówno doktryna, jak i judykatura sugerują jednak wyjątkowy charakter takiego rozwiązania (zob. wyrok SN z 4 lutego 2015 r., III PK 68/14), którego ocena mieści się w zakresie dyskrecjonalnej władzy sędziowskiej (tak SN w wyroku z 13 marca 2014 r., I PK 204/13). Co więcej, w wyroku z 2 października 2002 r. (I PKN 549/01) SN stwierdził, że wybór do władz związku zawodowego po podjęciu przez pracodawcę działań ukierunkowanych na zwolnienie danego pracownika nie przesądza o nadużyciu prawa do szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy.

Troje wyróżnionych

Z prawa do ochrony mogą skorzystać również trzej członkowie zrzeszeni w zakładowej organizacji związkowej, imiennie wskazani uchwałą komitetu założycielskiego tej organizacji. Ochrona przysługuje przez sześć miesięcy od utworzenia komitetu założycielskiego, pod warunkiem że chronieni działacze podjęli działania zmierzające do wykonania obowiązku rejestracji związku zawodowego. Podkreślił to Sąd Najwyższy w wyroku z 13 lutego 1997 r. (I PKN 4/97). -