Zbliżają się ciepłe miesiące, a wraz z nimi prace sezonowe. Często powierza się je na podstawie umów cywilnoprawnych. Należy wtedy pamiętać, że zatrudnieni niebędący pracownikami mają prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Oznacza to pełne przyzwolenie dla Państwowej Inspekcji Pracy do kontrolowania tych warunków

Nie tylko pracodawca

Pracodawca oraz przedsiębiorca niebędący pracodawcą (czyli taki, który nie zatrudnia osób na podstawie umowy o pracę) ma obowiązek zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy osobom wykonującym ją na innej podstawie niż stosunek pracy. Powinność ta obciąża także szefa wobec osób prowadzących w zakładzie lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą, czyli samozatrudnionych (art. 304 k.p.). Pracodawca musi też zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki zajęć odbywanych na terenie zakładu przez studentów i uczniów niebędących jego pracownikami.

Zapewnienie odpowiednich warunków związanych z BHP to bezwzględny obowiązek pracodawcy. Ciąży na nim niezależnie od kondycji finansowej zakładu. Bez znaczenia jest też kwestia możliwości technicznych, ponieważ pracodawca (a także przedsiębiorca zatrudniający tylko na podstawie kodeksu cywilnego) powinien tak zorganizować zakład, aby możliwe było spełnienie wszystkich wymogów w zakresie BHP (zob. wyrok WSA w Olsztynie z 4 czerwca 2008 r., II SA/ Ol 239/08).

Powyższe reguły uzupełnia art. 283 § 1 k.p. Zgodnie z nim osoba odpowiedzialna za stan bezpieczeństwa i higieny pracy albo kierująca pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, która nie przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł. Do zadań PIP należy bowiem nadzór i kontrola zapewnienia przez pracodawcę lub przedsiębiorcę niebędącego pracodawcą bezpiecznych i higienicznych warunków pracy osobom wykonującym ją w wyznaczonym miejscu na innej podstawie niż stosunek pracy lub na rachunek własnej działalności gospodarczej (art. 10 ust. 2 pkt 1 ustawy z 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy, tekst jedn. DzU z 2012 r., poz. 404 ze zm.). W praktyce grzywną zostaje ukarany pracodawca/ przedsiębiorca – osoba fizyczna, osoba zarządzająca zakładem pracy albo osoba odpowiadająca za BHP w firmie.

Kolejność działań

Niestety, nie ma przepisów, które precyzowałyby zasady szkoleń i badań osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych oraz samozatrudnionych. Wart uwagi jest wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 18 listopada 2009 r. (II SA/Po 440/09) ze skargi przedsiębiorcy prowadzącego działalność gospodarczą na decyzję okręgowego inspektora pracy. Sąd stwierdził w nim, że nakazy dotyczące skierowania na wstępne badania lekarskie, poddania szkoleniu wstępnemu ogólnemu i na stanowisku pracy z zakresu BHP można nałożyć jedynie na pracodawcę zatrudniającego etatowców. Zdaniem sądu inspektor prowadzący kontrolę najpierw powinien wykazać, że wykonujący pracę w rzeczywistości jest pracownikiem, a dopiero później dopuszczalne jest badanie, czy posiada on wstępne badania lekarskie oraz czy został odpowiednio przeszkolony w zakresie BHP.

—Ewa Drzewiecka

Zleceniobiorca też ma obowiązki

Wykonujący pracę mają obowiązek w zakresie ustalonym przez pracodawcę lub inny podmiot organizujący pracę przestrzegać zasad BHP (art. 3041 k.p.), w tym:

- znać przepisy i zasady BHP, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

- wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,

- dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy,

- stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,

- poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

- niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

- współdziałać z pracodawcą i przełożonym w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.