Zastrzeżenie własności rzeczy sprzedanej nie zwalnia z PCC

Czy umowa sprzedaży z zastrzeżeniem prawa własności do czasu uiszczenia ceny podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych? – pyta czytelniczka.

Ustawa z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (dalej: ustawa o PCC) posługuje się zamkniętym katalogiem czynności cywilnoprawnych opodatkowanych tym podatkiem (zob. wyrok NSA z 15 lutego 2008 r., II FSK 1737/06). Wśród tych czynności ustawodawca wymienia w art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy o PCC umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych. Umowy sprzedaży rzeczy podlegają więc opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych.

Koniecznie w Polsce

Czynności cywilnoprawne, takie jak sprzedaż rzeczy lub praw majątkowych, zgodnie z art. 1 ust. 4 ustawy o PCC podlegają opodatkowaniu, jeżeli ich przedmiotem są:

1) rzeczy znajdujące się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub prawa majątkowe wykonywane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

2) rzeczy znajdujące się za granicą lub prawa majątkowe wykonywane za granicą, w przypadku gdy nabywca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i czynność cywilnoprawna została wykonana na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Oznacza to, że jeżeli przedmiotem sprzedaży są rzeczy znajdujące się w Polsce, to umowa taka zawsze podlega opodatkowaniu PCC, bez względu na miejsce jej zawarcia i status stron. Jeżeli natomiast sprzedawane byłyby rzeczy znajdujące się za granicą, to umowa sprzedaży podlega opodatkowaniu PCC tylko wtedy, gdy nabywca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Polski i w Polsce została zawarta umowa sprzedaży.

Pismo z datą pewną

Jeżeli sprzedawca zastrzegł sobie własność sprzedanej rzeczy ruchomej aż do uiszczenia ceny, to poczytuje się w razie wątpliwości, że przeniesienie własności rzeczy nastąpiło pod warunkiem zawieszającym (art. 589 kodeksu cywilnego).

Jeżeli przy tym rzecz zostaje kupującemu wydana, to zastrzeżenie własności powinno być stwierdzone pismem. Jest ono skuteczne względem wierzycieli kupującego, jeżeli pismo ma datę pewną (art. 590 § 1 kodeksu cywilnego), tzn. gdy data jest urzędowo poświadczona lub stwierdzona w jakimkolwiek dokumencie urzędowym.

Nie ma różnicy

Zawarcie umowy z zastrzeżeniem prawa własności traktowane jest tak, jak zawarcie umowy bezwarunkowej. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą zawarcia umowy sprzedaży, tj. z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej stosownie do art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy o PCC.

Podstawą opodatkowania przy umowie sprzedaży jest wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego (art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o PCC). Umowa z zastrzeżeniem własności dotyczy rzeczy ruchomych. Od umowy sprzedaży rzeczy ruchomych stawka PCC wynosi 2 proc. (zob. art. 7 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy o PCC). Podatnicy są obowiązani, bez wezwania organu podatkowego, złożyć deklarację w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC-3) oraz obliczyć i wpłacić podatek w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego, z wyłączeniem przypadków, gdy podatek jest pobierany przez płatnika (zob. art. 10 ust. 1 ustawy o PCC).

Przykład

Pani Jadwiga (nieprowadząca działalności gospodarczej i niebędąca podatnikiem VAT) sprzedała zabytkowy kredens (antyk) panu Romanowi. Umowa sprzedaży została zawarta w zwykłej formie pisemnej 20 marca 2015 r. Z uwagi na to, że nabywca otrzymał 40-dniowy termin płatności, pani Jadwiga zastrzegła sobie własność sprzedanej rzeczy ruchomej aż do uiszczenia ceny. Obowiązek podatkowy powstał z chwilą zawarcia umowy sprzedaży (20 marca 2015 r.), a termin otrzymania zapłaty nie ma żadnego znaczenia dla powstania obowiązku podatkowego. Obowiązany do zapłaty podatku jest nabywca (pan Roman). Pan Roman powinien w terminie do 3 kwietnia 2015 r. złożyć w urzędzie skarbowym deklarację PCC-3 i wpłacić podatek w wysokości stanowiącej iloczyn wartości rynkowej nabytego kredensu i 2 proc. stawki podatku.

Można odzyskać

Niespełnienie się warunku zawieszającego uprawnia do ubiegania się o zwrot podatku zgodnie z art. 11 ust. 1 pkt 2 ustawy o PCC.

Jak wynika z art. 589 k.c., jeżeli sprzedawca zastrzegł sobie własność sprzedanej rzeczy ruchomej aż do uiszczenia ceny, to poczytuje się w razie wątpliwości, że przeniesienie własności rzeczy nastąpiło pod warunkiem zawieszającym. Jeśli zatem wolą stron było, aby przeniesienie własności rzeczy ruchomej w wyniku zawartej umowy sprzedaży z zastrzeżeniem własności nastąpiło pod warunkiem zawieszającym (zawarta umowa nie stanowi inaczej), to w sytuacji gdyby warunek zawieszający przeniesienie własności się nie spełnił (cena nie została uiszczona sprzedawcy w terminie) i przeniesienie własności nie doszło do skutku, nabywca może wystąpić o zwrot zapłaconego PCC od tej umowy sprzedaży.

Podatek z zastrzeżeniem art. 11 ust. 2 ustawy o PCC podlega zwrotowi, jeżeli nie spełnił się warunek zawieszający, od którego uzależniono wykonanie czynności cywilnoprawnej (art. 11 ust. 1 pkt 2 ustawy o PCC).

Podatek nie podlega zwrotowi po upływie pięciu lat od końca roku, w którym został zapłacony (art. 11 ust. 2 ustawy o PCC). Artykuł 10 ust. 2 ustawy o PCC zawiera zatem ograniczenie czasowe zwrotu podatku (wyrok NSA z 16 stycznia 2008 r., II FSK 1568/06/). Przyjmuje się, że ten pięcioletni termin nie dotyczy faktycznego zwrotu przez organ podatkowy, lecz prawa podatnika do wystąpienia z wnioskiem o zwrot.

Przykład

Załóżmy, że znany nam z poprzedniego przykładu pan Roman nie uiścił ceny w przewidzianym terminie 40 dni (tj. do 29 kwietnia 2015 r.). mowa sprzedaży (przeniesienie własności zabytkowego kredensu) nie doszła do skutku. Pan Roman jest uprawniony do wystąpienia z wnioskiem do urzędu skarbowego o zwrot PCC zapłaconego od tej umowy sprzedaży. Zakładając, że zapłacił on podatek do 3 kwietnia 2015 r., najpóźniej może wystąpić z takim wnioskiem do końca 2020 r.

W ramach działalności z VAT

Umowa sprzedaży z zastrzeżeniem własności rzeczy ruchomej może być także zawarta przez podatnika VAT w ramach jego działalności. Na podstawie art. 2 pkt 4 ustawy o PCC umowa sprzedaży rzeczy ruchomej z zastrzeżeniem własności, jako podlegająca VAT lub zwolniona z VAT, nie jest objęta PCC. Zgodnie z art. 2 pkt 4 ustawy o PCC nie podlegają bowiem podatkowi czynności cywilnoprawne, inne niż umowa spółki i jej zmiany, jeżeli przynajmniej jedna ze stron tej czynności jest:

a) opodatkowana podatkiem od towarów i usług,

b) zwolniona z podatku od towarów i usług, z wyjątkiem:

- umów sprzedaży i zamiany, których przedmiotem jest nieruchomość lub jej część, albo prawo użytkowania wieczystego, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej lub prawo do miejsca postojowego w garażu wielostanowiskowym lub udział w tych prawach,

- umowy sprzedaży udziałów i akcji w spółkach handlowych.

Sprzedaż z zastrzeżeniem własności dotyczy tylko rzeczy ruchomych. Dla zastosowania tego wyłączenia nie ma więc znaczenia, czy którakolwiek ze stron transakcji będzie opodatkowana VAT albo zwolniona, jeśli sprzedaż lub zamiana będzie dotyczyć nieruchomości.

Przykład

Firma A (podatnik VAT czynny) zajmuje się m.in. handlem dziełami sztuki (stawka 23 proc.). W przypadku części sprzedanych dzieł sztuki firma A zastrzega w umowie własność sprzedanej rzeczy ruchomej (dzieła sztuki) aż do uiszczenia ceny. Taka umowa sprzedaży dzieła sztuki, tj. z zastrzeżeniem własności sprzedanego dzieła sztuki aż do uiszczenia ceny, nie podlega opodatkowaniu PCC, gdyż sprzedaż dzieła sztuki jest opodatkowana VAT.

Autor jest doradcą podatkowym

Sprzedaż jest uregulowana w kodeksie cywilnym

Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę (art. 535 kodeksu cywilnego). Przepisy o sprzedaży rzeczy stosuje się odpowiednio do sprzedaży energii oraz do sprzedaży praw (art. 555 k.c.). Rzeczami w rozumieniu kodeksu są tylko przedmioty materialne (art. 45 k.c.).Rzeczami są zatem materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym wyodrębnione (naturalnie lub sztucznie) w sposób pozwalający na traktowanie jako dobra samoistnego w stosunkach społeczno-gospodarczych. ?

Zdarzenie przyszłe i niepewne

Warunek jest zastrzeżeniem, mocą którego strona dokonująca czynności prawnej uzależnia powstanie lub ustanie skutku prawnego od zdarzenia przyszłego i niepewnego. Warunek jest uregulowany w art. 89 – 94 kodeksu cywilnego.

Zgodnie z art. 89 k.c., z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie albo wynikających z właściwości czynności prawnej, powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej można uzależnić od zdarzenia przyszłego i niepewnego (warunek). Warunki dzieli się m.in. na zawieszające i rozwiązujące, zależnie od tego, czy w razie ziszczenia się warunku skutek prawny ma powstać (warunek zawieszający), czy ustać (warunek rozwiązujący).

Do zwrotu zapłaconego PCC uprawnia jedynie ziszczenie się warunku zawieszającego. Ziszczenie lub nieziszczenie się warunku rozwiązującego nie uprawnia do ubiegania się o zwrotu zapłaconego PCC.