Warto pamiętać, że po pierwsze, przelew wierzytelności nie prowadzi do przejęcia długu (zmiany dłużnika zamawiającego) przez osobę trzecią, bowiem to wybrany zgodnie z przepisami ustawy p.z.p. wykonawca pozostaje w dalszym ciągu zobowiązanym do wykonania zamówienia publicznego.
Sporo argumentów
Jak wskazuje natomiast Sąd Najwyższy w wyroku z 14 lutego 2014 r. (II CSK 271/2013), art. 509 § 2 k.c. nie stanowi podstawy dla przejścia na nabywcę obowiązków oraz innych praw, które ciążą na zbywcy wierzytelności lub przysługują mu w ramach stosunku prawnego, z którego ta wierzytelność wynika.
Po drugie, przelew wierzytelności i zmiana odbiorcy świadczenia zamawiającego w żaden sposób nie wpływa na jakość i terminowość realizacji zamówienia publicznego. Wręcz przeciwnie, analizując projekty, w których taki przelew wierzytelności (szczególnie przyszłych) miał miejsce i w wyniku którego do projektu zostały wprowadzone banki lub inne instytucje finansowe, można stwierdzić, że obecność tych podmiotów w wielu przypadkach gwarantuje płynność finansową projektu i normalizuje stosunki między stronami.
Kodeks cywilny wprowadza instrumenty ochrony dłużnika przed naruszającymi jego interesy skutkami przelewu wierzytelności
Tym samym dopuszczalność przelewu wierzytelności wykonawcy uzasadniona jest również celami ustawy p.z.p. związanymi z zapewnieniem konkurencyjnego dostępu do zamówień możliwie szerokiemu gremium wykonawców (w tym mniejszych podmiotów niedysponujących niezbędnymi środkami finansowymi na sfinansowanie zamówienia po swojej stronie).
Po trzecie, jak wskazują autorzy komentarzy do ustawy p.z.p., postępowanie o zamówienie publiczne zmierza do wyboru optymalnego dłużnika, a nie optymalnego wierzyciela. Po czwarte, dokonanie przelewu wierzytelności nie pogarsza sytuacji prawnej dłużnika (zamawiającego). Kodeks cywilny wprowadza bowiem kilka istotnych instrumentów zapewnienia ochrony dłużnikowi przed mogącymi naruszać jego interesy skutkami przelewu wierzytelności.
Warto nadmienić o obowiązku zawiadomienia dłużnika o przelewie, o skutkach spełnienia świadczenia do rąk zbywcy wierzytelności lub osoby nieuprawnionej, a także o zarzutach przysługujących dłużnikowi wobec nabywcy wierzytelności. Po piąte, ?w uzasadnionych przypadkach zamawiający mogą zawrzeć w projekcie umowy ?w sprawie zamówienia publicznego zastrzeżenie umowne wyłączające możliwość przelewu wierzytelności przez wykonawcę (pactum de non cedendo). W rezultacie bez zgody zamawiającego (dłużnika) niedopuszczalne byłoby zawarcie umowy przelewu wierzytelności przez wykonawcę (wierzyciela). Oznacza to, że w każdym projekcie na etapie sporządzania specyfikacji istotnych warunków zamówienia zamawiający może skorzystać z takiego zastrzeżenia w celu wyłączenia dopuszczalności cesji wierzytelności bez konieczności wywodzenia tego zakazu ?z postanowień ustawowych.
Nieważność umowy
Gdyby wyrażona przez KIO interpretacja art. 7 ust. 3 ustawy p.z.p. okazała się wiodąca, powodowałoby to nieważność zawartych umów przelewu wierzytelności wykonawcy z podmiotami niewybranymi zgodnie z przepisami ustawy p.z.p. i całkowity zakaz zawierania takich umów w reżimie zamówień publicznych.
Podstawą nieważności (całkowitej bezskuteczności) już zawartych umów przelewu wierzytelności byłby art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 7 ust. 3 ustawy p.z.p. Nieważność następowałaby z mocy prawa, co oznacza, że w razie sporu co do ważności danej umowy sąd wydawałby orzeczenie deklaratywne (a nie konstytutywne – kształtujące) stwierdzające nieważność umowy. Co więcej, na taką nieważność mogłaby się powoływać każda osoba zainteresowana w ustaleniu nieważności przelewu wierzytelności zarówno w drodze powództwa, jak i zarzutu procesowego.
Umowa przelewu wierzytelności nie wywoływałaby skutków prawnych od chwili jej dokonania (ex nunc), a strony tej umowy zobowiązane byłyby do zwrócenia sobie wszystkiego tego, co w jej wykonaniu wzajemnie sobie świadczyły. Nieważność umowy miałaby zaś charakter definitywny (brak możliwości konwalidowania zawartych umów przez strony).
Jakie konsekwencje
Nieważność umowy powodowałaby istotne konsekwencje podatkowe i księgowe związane z rozpoznaniem danych płatności, a także mogłaby doprowadzić do zakłócenia płynności finansowej realizowanych projektów, w szczególności w projektach, w których mamy do czynienia z cesją wierzytelności na zabezpieczenie zwrotu udzielonej wykonawcy pożyczki lub otwartej linii kredytowej na sfinansowanie realizacji zamówienia.
Ryzyko uznania stanowiska KIO za wiodące stanowi istotny czynnik ryzyka dla podmiotów uczestniczących w obrocie wierzytelnościami wykonawcy w reżimie zamówień publicznych, w tym w szczególności dla banków lub instytucji finansowych. Do czasu wiążącego przesądzenia tej kwestii należy takie ryzyko rozpoznać przy ocenie ryzyk związanych z daną transakcją (w tym uwzględnić w kalkulacjach kosztowych).
Podmioty uczestniczące w obrocie takimi wierzytelnościami powinny również rozważyć zawieranie dodatkowych umów pomiędzy zbywcą (wykonawcą) a nabywcą wierzytelności, na wypadek uznania umowy przelewu wierzytelności za nieważną. Takie umowy mogłyby przewidywać na wypadek nieważności przelewu wierzytelności na przykład sposób rozliczenia stron, zrzeczenie się roszczeń odszkodowawczych lub zwolnienie nabywcy wierzytelności z odpowiedzialności odszkodowawczej wobec osób powołujących się na nieważność umowy.