Decydując się na zatrudnienie młodocianego, szef musi przestrzegać bardziej rygorystycznych zasad dotyczących planowania jego czasu pracy. Dzięki nim ustawodawca chroni zdrowie małoletnich zatrudnionych, zapewniając im warunki do odpoczynku i regeneracji sił, umożliwiając jednocześnie dokształcenie się i prawidłowy rozwój psychofizyczny.
Zasady angażowania młodocianych różnią się w zależności od tego, jaką formę pracodawca wybierze. Może zdecydować się na zatrudnienie na umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego lub przy wykonywaniu prac lekkich. Od podjętej decyzji będzie zależał wachlarz ograniczeń w zasadach planowania czasu pracy młodocianemu. Ponadto część z nich obowiązuje niezależnie od rodzaju zawartej umowy.
Do celów zatrudnienia młodocianym jest osoba, która ukończyła 16 lat, lecz nie przekroczyła 18. roku życia (art. 190 § 1 k.p.). Aby jednak podjąć pracę, musi ona ukończyć przynajmniej gimnazjum oraz przedstawić świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża jej zdrowiu. W drodze wyjątku dopuszcza się też zaangażowanie osób w wieku do 16 lat. Ale w stosunku do nich powszechnie obowiązujące młodocianych normy czasu pracy zostają dodatkowo obniżone.
Uwaga!
Niebagatelny wpływ na sposób planowania aktywności młodocianego ma plan jego zajęć lekcyjnych. Taki pracownik ma bowiem obowiązek dokształcać się aż do ukończenia 18. roku życia. Pracodawca ma z kolei umożliwić mu jego realizację, zwalniając nieletniego od pracy na czas potrzebny do udziału w zajęciach szkoleniowych w związku z edukacją (art. 197–198 k.p.).
Co więcej, gdyby pracownik nie ukończył przygotowania zawodowego przed osiągnięciem 18 lat, obowiązek dokształcania może zostać przedłużony do czasu ukończenia przygotowania zawodowego. Jedynie wyjątkowo dopuszczalne jest zwolnienie młodocianego z wymogu dokształcania się.
Wreszcie sposób planowania czasu pracy młodego pracownika determinowany jest przez formę zatrudnienia.
Przygotowanie zawodowe
Młodocianego, który nie ma jeszcze kwalifikacji zawodowych, wolno zatrudnić wyłącznie w celu przygotowania zawodowego (art. 191 § 2 k.p.). W tym wypadku możliwe jest też przyjęcie osób młodszych, czyli takich, które nie ukończyły jeszcze 16 lat (art. 191 § 5 k.p. w związku z rozporządzeniem MPiPS z 5 grudnia 2002 r. w sprawie przypadków, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, osób niemających 16 lat, które ukończyły gimnazjum, oraz osób niemających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum, DzU nr 214, poz. 1808 ze zm.). Ten podział wiekowy na klasycznych młodocianych (tj. w wieku 16–18 lat) i młodszych (poniżej 16 lat) ma istotne znaczenie dla ich norm czasu pracy.
Trzeba wliczyć naukę
Czas pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może przekraczać sześciu godzin na dobę. Jeśli ma zaś on ukończone 16 lat, nie wolno mu pracować więcej niż osiem godzin dziennie. Do jego czasu pracy wlicza się jednak czas nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych i to bez względu na to, czy odbywa się ona w godzinach pracy, czy nie (art. 202 § 1–3 k.p.). W efekcie, planując grafik młodocianego, szef sięga do jego planu nauczania, aby od obowiązującego pracownika limitu dobowego odjąć godziny zajęć szkolnych przewidzianych na poszczególne dni.
Dłuższa pauza i odpoczynek
Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy młodocianego jest dłuższy niż 4,5 godziny, szef musi wprowadzić przerwę trwającą nieprzerwanie 30 minut, wliczaną do czasu pracy (art. 202 ?§ 3
1
k.p.). W odniesieniu do przykładu 1 młodociany ma tygodniowo prawo do dwóch przerw udzielanych we wtorki ?i piątki. Jednocześnie taki pracownik ma w każdym tygodniu zagwarantowane prawo do co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku, który powinien obejmować niedzielę ?(art. 203 § 3 k.p.). To o 13 godzin więcej niż u pracowników, którzy ukończyli 18. rok życia.
Bez aktywności nocą i w nadgodzinach
Obok ograniczenia dobowej normy czasu pracy ochrona zdrowia młodocianych obejmuje zakaz planowania i polecania im zadań w porze nocnej oraz polecania realizacji pracy w godzinach nadliczbowych (art. 203 § 1 k.p.).
U młodocianego pora nocna obejmuje co do zasady osiem godzin i trwa od 22.00 do 6.00 (art. 203 § 1
1
k.p.). Wyjątek od niej dotyczy młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, młodocianych niemających 16 lat niezależnie od tego, czy są po gimnazjum, czy nie, oraz młodocianych niemających kwalifikacji zawodowych wymaganych do odbycia przygotowania zawodowego. Pora nocna obowiązująca te grupy ulega bowiem przedłużeniu do dziesięciu godzin. U nich trwa od 20.00 do 6.00 (art. 203 ?§ 1
1
k.p.).
Przerwa w pracy obejmuje porę nocną
Niezależnie od długości pory nocnej obowiązującej ?konkretnego młodocianego pracownicy ci mają ?zagwarantowane, że przerwa w ich pracy, obejmująca ?porę nocną, powinna trwać nieprzerwanie nie mniej ?niż 14 godzin (art. 203 § 2 k.p.). W efekcie minimalny odpoczynek dobowy młodocianego jest o trzy godziny ?dłuższy niż okres należny osobom, które ukończyły 18 lat.
Przy pracach lekkich
Jeśli młodociany ma już kwalifikacje do wykonywania danego rodzaju pracy, wówczas podstawą jego zatrudnienia może być umowa o pracę przy wykonywaniu lekkich prac (art. 200
1
§ 1 k.p. w zw. z art. 191 § 2 k.p.). W tym wypadku wymogi co do czasu pracy takiej osoby są nieco złagodzone.
Ustalając wymiar i rozkład czasu pracy młodocianego zatrudnionego przy lekkiej pracy, szef musi przede wszystkim uwzględnić tygodniową liczbę godzin nauki wynikającą zarówno z programu nauczania, jak i z rozkładu jego zajęć szkolnych. Na tym jednak nie koniec – przed nawiązaniem stosunku pracy musi ponadto uzyskać od młodocianego oświadczenie o zatrudnieniu albo niepozostawaniu w zatrudnieniu na rzecz innego pracodawcy (art. 200
2
§ 1 i 4 k.p.). Ma to istotne znaczenie praktyczne, gdyż wymiar czasu pracy przy wykonywaniu prac lekkich obowiązuje także, gdy młodociany pozostaje w zatrudnieniu na rzecz więcej niż jednego pracodawcy.
Określając normy czasu pracy młodocianych zaangażowanych przy wykonywaniu prac lekkich, ustawodawca rozgraniczył okres odbywania zajęć szkolnych od okresu ferii i letnich wakacji, wskazując odrębnie dla każdego ?z nich obowiązujące normy czasu pracy.
Więcej zadań w wakacje, mniej w roku szkolnym
W okresie odbywania zajęć szkolnych tygodniowy czas pracy nie może przekroczyć 12 godzin, a w dniach, w których młodociany się uczy, dobowy wymiar jego czasu pracy nie może przekroczyć dwóch godzin. Z kolei w okresie ferii szkolnych wymiar czasu pracy młodocianego nie może przekroczyć siedmiu godzin na dobę i 35 godzin w tygodniu.
Normy te ulegają skróceniu wobec młodocianych, którzy nie ukończyli jeszcze 16 lat – ich dobowa aktywność zawodowa nie może przekroczyć sześciu godzin (art. 200
2
§ 2 i 3 k.p.). W efekcie stosowania tego ograniczenia w ferie zimowe i letnie wakacje osoby młodociane, które nie ukończyły jeszcze 16 lat, przepracują tygodniowo nie więcej niż 30 godzin.
Ponadwymiarowe działania zabronione
Tygodniowe normy czasu pracy obowiązujące młodocianych zatrudnionych przy wykonywaniu prac lekkich mają charakter sztywny, a nie przeciętny. Tym samym więc wykluczono możliwość polecania im pracy nadliczbowej czy nawet stosowania tzw. nierównomiernego rozkładu czasu pracy, polegającego na kumulowaniu większej niż 35 lub 30 liczby godzin pracy w niektórych tygodniach i równoważenia ich w innych tygodniach wakacji. Z drugiej zaś strony zaplanowanie lub polecenie młodocianemu większej liczby godzin pracy w tygodniu wymagałoby przedłużenia dobowego wymiaru czasu pracy powyżej siedmiu lub sześciu godzin, co też jest niedopuszczalne.
Wobec jednoznacznej treści przepisów pracodawcę wiąże więc bezwzględny zakaz zatrudniania młodocianych w godzinach nadliczbowych wykluczający w praktyce taką możliwość.
Przykład 3
Przy wykonywaniu prac lekkich pracodawca zatrudnia 17-letniego młodocianego, który chodzi do wieczorowej szkoły zawodowej. ?W sierpniu 2014 r. do firmy wpłynęło duże zamówienie, a jego realizacja wymagała zaangażowania wszystkich sił roboczych. Szef zaproponował podwładnemu, aby przez dwa tygodnie pracował przez osiem godzin dziennie i sześć dni w tygodniu, na co młodociany się zgodził. Taka intensyfikacja pracy miała być zrównoważona udzieleniem pracownikowi większej liczby dni wolnych od pracy w tygodniach następujących po zrealizowaniu zamówienia. Działanie to naruszy jednak przepisy o zatrudnianiu młodocianych, co stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika zagrożone karą grzywny (art. 281 pkt 5 k.p.).
Autorzy są prawnikami, byłymi pracownikami PIP, ?obecnie wspólnikami w firmie ?Pogotowie Kadrowe sp.j.
