Ustawodawca przewidział w art.  299 § 1  kodeksu spółek handlowych odpowiedzialność solidarną członków zarządu, gdy egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna. Przesłankami solidarnej odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki, przewidzianymi w art. 299 § 1 k.s.h. jest:

Przygotowując powództwo oparte na art. 299 § 1 k.s.h., warto pamiętać, że w myśl wyroku Sądu Najwyższego ?z 26 czerwca 2003 r., V CKN 416/2001: „Ustalenie przewidzianej w art. 298 § 1 kh ?(art. 299 § 1 k.s.h.) przesłanki bezskuteczności egzekucji może nastąpić na podstawie każdego dowodu, z którego wynika, że spółka nie ma majątku pozwalającego na zaspokojenie wierzyciela pozywającego członków zarządu".

Z chwilą otwarcia likwidacji uprawnienie do reprezentowania spółki oraz prowadzenia jej spraw tracą członkowie zarządu – ich mandaty wygasają

Zatem, w myśl art. 299 § 1 k.s.h., jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania.

Należy wskazać, że odpowiedzialność przewidzianą na zasadach art. 299 § 1 k.s.h. ponoszą także likwidatorzy spółki. Wynika to nie tylko ?z art. 280 k.s.h., który nakazuje stosować przepisy dotyczące członków zarządu do likwidatorów, ale również ?z orzecznictwa.

Były wątpliwości...

Wprawdzie Sąd Najwyższy we wcześniejszych orzeczeniach, np. w wyroku z 6 lipca 2007 r., III CSK 2/2007, wyłączał możliwość pociągnięcia likwidatorów do odpowiedzialności na zasadach art. 299 k.s.h., jednak stanowisko to zostało zmienione.

Zgodnie bowiem z uchwałą Sądu Najwyższego z 28 lutego 2008 r., III CZP 143/07: „Odpowiedzialność związaną z bezskutecznością egzekucji określonego zobowiązania wobec spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ponoszą na podstawie art. 299 k.s.h. osoby będące członkami jej zarządu lub likwidatorami w czasie istnienia tego zobowiązania".

... ale teraz jest jasność

Ostatecznie kwestia odpowiedzialności likwidatorów za niewypłacalność spółki będącej w likwidacji została przesądzona po wydaniu przez Sąd Najwyższy uchwały, III CZP 91/09, podjętej przez siedmiu sędziów 28 stycznia 2010 r., zgodnie z którą: „Odpowiedzialność przewidzianą w art. 299 k.s.h. ponosi także likwidator spółki ?z ograniczoną odpowiedzialnością".

Zatem, w razie niewypłacalności spółki będącej w likwidacji można wytoczyć powództwo przeciwko likwidatorom i domagać się zaspokojenia z ich majątków osobistych.

Należy wskazać, że z chwilą otwarcia likwidacji uprawnienie do reprezentowania spółki oraz prowadzenia jej spraw tracą członkowie zarządu, których mandaty wygasają. Są oni zastępowani przez likwidatorów. Zatem niemożliwe jest pozwanie na podstawie art. 299 k.s.h. zarządu i likwidatorów łącznie.

Całym prywatnym majątkiem

Odpowiedzialność likwidatorów za bezskuteczność egzekucji określonego zobowiązania wobec spółki jest osobista. Oznacza to, że odpowiadają oni swoim majątkiem prywatnym za całość zobowiązań spółki. Odpowiedzialność ta ma również charakter subsydiarny, czyli posiłkowy, bowiem wierzyciel zaspokojenia swoich roszczeń w pierwszej kolejności musi dochodzić od spółki, a dopiero wówczas, gdy egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, może wystąpić z żądaniem zaspokojenia swojego roszczenia do jej likwidatorów.

Zakres odpowiedzialności przewidziany w art. 299 k.s.h. jest wyjątkowo szeroki i obejmuje wszystkie należności wobec spółki, co do których egzekucja okazała się bezskuteczna.

Kiedy nic nie grozi

Uwolnienie się od  omawianej odpowiedzialności wymaga wykazania wystąpienia przesłanek określonych w art. 299 § 2 k.s.h., tj. tego, że:

Co oznacza właściwy czas

Co do pierwszej przesłanki umożliwiającej uwolnienie się od odpowiedzialności z art. 299 § 1 k.s.h. nie wystarczy tylko złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego. Obie te czynności muszą nastąpić we właściwym czasie. Ze względu na trudności interpretacyjne warto zapoznać się, jak orzecznictwo zapatruje się na termin „właściwy czas".

Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z 24 września 2008 r., II CSK 142/2008: „Nie może być uznany za »właściwy czas« w rozumieniu art. 299 § 2 k.s.h. moment, gdy majątek spółki nie wystarcza nawet na częściowe zaspokojenie wierzycieli i kosztów postępowania upadłościowego, a więc gdy spółka jest już bankrutem. Właściwym czasem na zgłoszenie wniosku jest zatem moment, w którym wprawdzie wszystkich wierzycieli nie da się już zaspokoić, ale istnieje jeszcze majątek spółki pozwalający na przynajmniej częściowe zaspokojenie wierzycieli w postępowaniu upadłościowym".

Na podstawie wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu ?z 8 stycznia 2014 r., I ACa 1050/2013 należy stwierdzić, że wniosek o ogłoszenie upadłości jest zgłoszony we właściwym czasie wtedy, gdy postąpiono zgodnie z dyspozycją art. 21 ust. 1 Prawo upadłościowego i naprawczego, tj. w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości.

Analizując kwestie cywilnoprawnej odpowiedzialności likwidatorów, należy dodać, że likwidatorzy ponoszą za swoje działania i zaniechania odpowiedzialność na podstawie art. 291 k.s.h.

Zgodnie z tym przepisem członkowie zarządu za podanie (umyślne lub przez niedbalstwo) fałszywych danych w oświadczeniu potwierdzającym wniesienie całości wkładów na pokrycie kapitału zakładowego (art. 167 § 1 pkt 2 k.s.h.) lub oświadczeniu o wniesieniu wkładów na pokrycie podwyższenia kapitału zakładowego (art. 262 § 2 pkt 3 k.s.h.), odpowiadają wobec wierzycieli spółki solidarnie ze spółką przez trzy lata od dnia zarejestrowania spółki lub zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego.

Powszechnie przyjmuje się, że gdy w toku likwidacji spółki dokonywane jest podwyższenie kapitału zakładowego likwidatorzy na podstawie art. 291 k.s.w. mogą być pociągnięci do odpowiedzialności za uchybieni,a których się dopuścili.

Michał Szczodry, aplikant radcowski

Łukasz Bernatowicz, radca prawny ?z Kancelarii Radców Prawnych ?i Doradców Podatkowych Bernatowicz Komorniczak ?i Mazur sp.p.

WNIOSEK

W przypadku niewypłacalności kontrahenta będącego w likwidacji trzeba wziąć pod uwagę możliwość domagania się zapłaty od likwidatorów spółki z ich majątków osobistych.