Dopóki wspólnicy spółki cywilnej regularnie wypełniają ciążące na nich zobowiązania i regulują płatności względem kontrahentów, konstrukcja spółki cywilnej wydaje się atrakcyjną formą współpracy małych przedsiębiorców. Najwięcej problemów pojawia się jednak, gdy wspólnicy spółki stają się niewypłacalni, ponieważ ich majątek nie wystarcza na zaspokojenie zobowiązań względem wierzycieli. Wspólnicy zaczynają wówczas rozważać możliwość złożenia do sądu wniosku o ogłoszenie upadłości, często mylnie sądząc, że wniosek powinien dotyczyć upadłości spółki. Tymczasem w przypadku spółki cywilnej mamy do czynienia z upadłością jej wspólników.
Ogłoszenie upadłości jednego wspólnika skutkuje rozwiązaniem spółki cywilnej, niezależnie od liczby wspólników
Kto odpowiada ?za zobowiązania
W odróżnieniu od spółek prawa handlowego spółka cywilna jest umową uregulowaną w kodeksie cywilnym. Umowę spółki cywilnej zawierają wspólnicy – osoby fizyczne będące przedsiębiorcami. Spółka cywilna nie posiada podmiotowości prawnej, co oznacza, że podmiotami prawa są tylko i wyłącznie jej wspólnicy. To wspólnicy są stronami zawieranych umów i wyłącznie oni ponoszą odpowiedzialność za zaciągane zobowiązania.
Konsekwencją braku podmiotowości oraz zdolności prawnej spółki cywilnej jest brak zdolności upadłościowej. Nie jest zatem możliwe ogłoszenie upadłości spółki cywilnej. Zdolność upadłościową mają natomiast jej wspólnicy. Wynika to z tego, że spółka cywilna nie posiada własnego majątku, zaś wszelkie nabywane prawa i zaciągane zobowiązania wchodzą w skład wspólnego majątku wspólników.
Który sąd jest właściwy
Wspólnik spółki cywilnej, który stał się niewypłacalny, powinien złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do jej ogłoszenia. Ustalenie sądu, do którego należy złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości, może okazać się skomplikowane. Wniosek wnosi się bowiem do wydziału gospodarczego sądu rejonowego właściwego dla zakładu głównego przedsiębiorstwa dłużnika. Co do zasady będzie to siedziba spółki cywilnej. W przypadku gdy wspólnik prowadzi kilka zakładów położonych na obszarach właściwości różnych sądów i trudno ustalić, który z nich jest zakładem głównym, właściwy jest każdy z tych sądów. Oznacza to, że wybór sądu, do którego składa się wniosek o ogłoszenie upadłości, należy do podmiotu składającego go. Dopiero w sytuacji, w której wspólnik nie prowadzi w Polsce przedsiębiorstwa, właściwy jest sąd jego miejsca zamieszkania albo siedziby, a w przypadku ich braku, sąd, w którego obszarze znajduje się majątek wspólnika.
Co w masie upadłości
Z dniem ogłoszenia upadłości majątek wspólnika staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli. W jej skład wchodzi majątek należący do upadłego zarówno w dniu ogłoszenia upadłości, jak i nabyty w toku postępowania. Celem postępowania upadłościowego jest bowiem zaspokojenie wierzycieli w możliwie jak najwyższym stopniu. Oznacza to, że wszelkie postanowienia umowne, których stroną jest upadły, uniemożliwiające albo utrudniające osiągnięcie celu są bezskuteczne w stosunku do masy upadłości. Taka regulacja ma na celu ochronę interesów wierzycieli i zagwarantowanie im zwrotu dochodzonych należności. Nieważne są postanowienia umowy zastrzegające na wypadek ogłoszenia upadłości zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego, którego stroną jest upadły.
Skutkiem będzie rozwiązanie
Co istotne, ogłoszenie upadłości chociażby jednego ze wspólników skutkuje rozwiązaniem spółki cywilnej, niezależnie od ilości wspólników. Niedopuszczalne jest podjęcie przez pozostałych wspólników decyzji o dalszym istnieniu spółki, z wyłączeniem wspólnika, którego upadłość ogłoszono. W razie rozwiązania spółki wierzyciele będą mogli dochodzić swoich należności poprzez zgłoszenie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym. Postępowań tych może być kilka w zależności od liczby wspólników, którzy zgłosili wniosek o ogłoszenie upadłości. Należy mieć na uwadze, że w przypadku ogłoszenia upadłości wszystkich wspólników spółki cywilnej sąd może zdecydować o łącznym rozpoznaniu spraw upadłościowych prowadzonych wobec nich. Dla każdego z upadłych wspólników sporządza się jednak osobne listy wierzytelności.
Joanna ?Boroń, prawnik w kancelarii ?KSP Legal & Tax Advice ?w Katowicach
Warto podkreślić, że wspólnik spółki cywilnej nie ponosi odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości. Sankcje z tego tytułu w postaci grzywny, kary ograniczenia wolności lub kary pozbawienia wolności do roku wprowadzono tylko dla członków zarządu lub likwidatorów spółek handlowych. Wspólnik spółki cywilnej, który nie złożył wniosku o ogłoszenie upadłości, może zatem wyzbywać się swojego majątku, przez co stanie się całkowicie niewypłacalny, a zaspokojenie interesów wierzycieli stanie się praktycznie niemożliwe. W związku z tym wierzyciele sami zgłaszają wniosek o upadłość nieuczciwych kontrahentów. Opłata od wniosku wynosi 1 tys. zł. Może się ona wydawać wysoka, jednak w przypadku znacznego zadłużenia dochodzenie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym może okazać się tańsze niż w postępowaniu sądowym, gdzie należy uiścić opłatę od pozwu w wysokości 5 proc. wartości przedmiotu sporu. Dłużnicy w obawie przed skutkami upadłości regulują dług, zanim jeszcze wniosek wierzyciela zostanie rozpoznany przez sąd, na skutek czego zaspokojony wierzyciel cofa wniosek. Wniosek o ogłoszenie upadłości może być zatem ?w niektórych sytuacjach bardziej skutecznym środkiem dochodzenia należności niż postępowanie sądowe.
