Przedsiębiorcy, zawierając różne umowy, nie muszą mieć pełnego przekonania, że będą w stanie je wykonać. Pomimo braku takiej pewności, często wskutek presji drugiej strony, kontrakty są zawierane. Aby zabezpieczyć się w takich sytuacjach, można skorzystać ?z istniejących rozwiązań.
Jednym z nich jest umowa przedwstępna, w której przedsiębiorcy dopiero zobowiązują się, że w przyszłości podpiszą umowę przyrzeczoną, ale pod pewnymi warunkami. Inne rozwiązanie polega na włączeniu do właściwej już umowy prawa odstąpienia od niej.
Można zastrzec więc, że jednej lub obu stronom przysługuje w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy, które wykonywane jest przez złożenie oświadczenia drugiej stronie. Na przykład w kontrakcie można zawrzeć klauzulę, że jedna ze stron ma prawo w ciągu dwóch miesięcy od dnia jego podpisania złożyć oświadczenie ?o odstąpieniu od umowy.
Dla celów dowodowych najlepiej, aby takie oświadczenie miało formę pisemną. Na marginesie warto pamiętać, że jeżeli do zawarcia umowy jest potrzebna jakaś forma szczególna (np. aktu notarialnego), to również do oświadczenia związanego z odstąpieniem od niej taka sama forma jest wymagana. Jakie jeszcze warunki powinny spełnić strony?
Przede wszystkim muszą doprecyzować termin do złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Musi być on określony jako zdarzenie przyszłe i pewne. Najlepiej ?w takim przypadku wskazać konkretną datę. Jeżeli termin ten zostanie wskazany inaczej (na przykład dwa miesiące ?od dnia uzyskania przez jedną ze stron kredytu, w sytuacji gdy tego kredytu jeszcze nie uzyskano) – to zawarte w umowie prawo odstąpienia będzie łatwe do zakwestionowania.
Jeżeli prawo odstąpienia zostanie wykonane przez uprawnionego przedsiębiorcę, to umowa będzie uważana za niezawartą. W takim przypadku wszystko, co strony sobie świadczyły przy okazji wykonania umowy, podlega zwrotowi w stanie niezmienionym (chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu). Jeżeli miały miejsce jakieś świadczenia oraz usługi, to należy się za nie odpowiednie wynagrodzenie. To samo dotyczy zwykłego korzystania z udostępnionych w ramach wykonania umowy rzeczy.
Prawo odstąpienia może dotyczyć różnych umów, ?w tym tych o charakterze ciągłym (np. umowy najmu). ?W takich przypadkach przyjmuje się w orzecznictwie, że odstąpienie od umowy dotyczy stanu liczonego od złożenia oświadczenia o odstąpieniu, czyli gdy umowa najmu trwała już wcześniej i był płacony czynsz, to odstąpienie od umowy skutków płacenia czynszu już nie modyfikuje.
Przy okazji określania prawa odstąpienia można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługuje prawo odstąpienia za zapłatą określonej kwoty. Odstąpienie będzie wówczas skuteczne, gdy razem z jego złożeniem uiszczona zostanie określona kwota. Zapłata odstępnego nie wiąże się z odpowiedzialnością strony za niewywiązanie się ?z postanowień umowy.
Maciej J. Nowak, radca prawny
