Prawo do rocznego zasiłku macierzyńskiego może nabyć każdy, kto objęty jest ubezpieczeniem chorobowym. Ale ?z urlopu macierzyńskiego – podstawowego i dodatkowego, a także z urlopu rodzicielskiego może skorzystać tylko osoba zatrudniona na umowę o pracę.

Rodzice mogą dzielić się tymi uprawnieniami. Pół biedy, gdy oboje są pracownikami. Gorzej, gdy mają różne tytuły do ubezpieczeń społecznych – np. matka jest etatowcem, a ojciec zleceniobiorcą.

Dwa etaty

O problemach z urlopami dla rodziców na etatach pisaliśmy już nie raz. Jeśli oboje mają pracowniczy tytuł do ubezpieczenia, ważny jest tryb, w jakim korzystają ?z uprawnień.

Najwięcej swobody w wymianie nad kołyską zagwarantuje jednorazowy wniosek matki dziecka złożony w ciągu 14 dni od porodu o wykorzystaniu w całości wszystkich urlopów w pełnym wymiarze. Jest to tzw. wniosek o roczny urlop rodzicielski złożony ?w trybie art. 1791 k.p.

Rodzice, którzy zdecydują się wybierać uprawnienia „na raty", mogą się wymieniać w opiece na mniej elastycznych zasadach. Zmiana opiekuna musi objąć cały okres urlopu dodatkowego (6 lub 8 tyg. ?w zależności od tego, czy urodziło się jedno dziecko czy bliźniaki) albo cały rodzicielski. Nie ma możliwości wymiany w trakcie tych urlopów.

Angaż z biznesem

Rodzice swobodnie nie wymienią się opieką, gdy jedno ?z nich jest pracownikiem, ?a drugie zleceniobiorcą lub przedsiębiorcą.

Jeśli matka na etacie, która korzysta z uprawnień w trybie art. 1791 k.p., zechce wrócić do pracy na dodatkowym macierzyńskim czy rodzicielskim, to ojciec biznesmen przejmujący opiekę nad dzieckiem dostanie za ten czas zasiłek macierzyński. Jednak pracownica nie będzie już miała możliwości ponownie wymienić się z nim w opiece nad maluchem.

Z czego to wynika? Z tego, że ciągłość wybierania urlopu zostanie zaburzona. Prawo do zasiłku macierzyńskiego nie jest bowiem tożsame z prawem do urlopu macierzyńskiego.

W tym przypadku możliwa jest jednak jednoczesna opieka matki i ojca przez okres urlopu rodzicielskiego w konfiguracji: 13 tyg. urlopu rodzicielskiego dla matki + 13 tyg. zasiłku macierzyńskiego za czas urlopu rodzicielskiego dla ojca-biznesmena.

Natomiast w sytuacji, gdy to matka prowadzi własną firmę, wymiana opiekuna w ogóle nie jest możliwa. Jeśli kobieta przystąpiła do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, to oczywiście uzyska prawo do zasiłkowych wypłat. Dopełniając odpowiednich formalności w ZUS, zapewni sobie zasiłek macierzyński nawet na rok – tj. na czas odpowiadający pracowniczemu podstawowemu urlopowi macierzyńskiemu (20 tyg.), dodatkowemu urlopowi macierzyńskiemu (6 tyg.) i urlopowi rodzicielskiemu (26 tyg.). W tym przypadku ojciec dziecka będący pracownikiem nie ma możliwości przejąć jakiejkolwiek części płatnego okresu opieki nad dzieckiem. Skoro bowiem matka nie nabyła prawa do urlopu po urodzeniu dziecka – bo nie jest pracownikiem – nie ma podstaw, aby stosować kodeksowe zasady przekazania tej opieki drugiemu rodzicowi. Warunkiem udzielenia np. urlopu rodzicielskiego jest bowiem wcześniejsze korzystanie z podstawowego urlopu macierzyńskiego, a bezpośrednio po nim – z dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze. Urlop rodzicielski stanowi więc kontynuację tych wcześniejszych.

Ojciec dziecka, będący pracownikiem, może się w tej sytuacji ubiegać wyłącznie ?o dwutygodniowy urlop ojcowski i zasiłek za ten okres.

Dwie firmy lub zlecenia

Z przepisów wynika, że najmniej problemów przy swobodnej opiece nad potomkiem powinni mieć rodzice, z których żaden nie jest pracownikiem. Jeśli oboje płacą składkę chorobową (np. jedno z działalności, a drugie ze zlecenia), to poza pierwszymi 14 tygodniami zasiłku macierzyńskiego po porodzie – bezwzględnie zarezerwowanymi dla matki dziecka, mogą wymienić się w opiece w każdej chwili.

Wniosek o wypłatę zasiłku za czas odpowiadający okresowi dodatkowego urlopu macierzyńskiego należy złożyć w ZUS najpóźniej ostatniego dnia pobierania świadczenia za czas podstawowego urlopu macierzyńskiego. Analogicznie jest z wnioskiem o zasiłek za okres urlopu rodzicielskiego – wystarczy złożyć go ?z jednodniowym wyprzedzeniem przed datą nabycia do niego prawa.

Oznacza to, że nieetatowi rodzice mogą wymienić się ?w opiece nad dzieckiem nawet w ostatniej chwili. Zleceniobiorców ani osób prowadzących własny biznes nie dotyczą bowiem kodeksowe terminy dotyczące składania poszczególnych podań.

Z prośbą o wyjaśnienie zasad dzielenia się uprawnieniami rodzicielskimi przez ubezpieczonych niebędących pracownikami, redakcja wystąpiła do ZUS.

Świadczenie dla rodziców bez umowy

Przedsiębiorcy i zleceniobiorcy mają prawo do świadczeń ?po urodzeniu dziecka, jeśli w dniu porodu objęci są ?ubezpieczeniem chorobowym. Przysługuje im wtedy ?zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami ?kodeksu pracy jako urlop: macierzyński – podstawowy ?i dodatkowy oraz urlop rodzicielski.

Jeśli samozatrudniona mama chce wybrać tzw. ?przedporodowy zasiłek macierzyński, to ma do tego ?prawo maksymalnie przez sześć tygodni przed spodziewaną datą porodu. Jeśli nie chce z tego skorzystać, zasiłek ?dostanie od dnia narodzin dziecka.

Do zasiłku może uzyskać prawo także ubezpieczony dobrowolnie ojciec dziecka. Art. 29 ust. 4a ustawy ?z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych ?z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub ?macierzyństwa (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 159) przewiduje, że wymiana w opiece i prawie do zasiłku macierzyńskiego może nastąpić po wykorzystaniu ?przez matkę zasiłku za okres co najmniej 14 tygodni. Warunkiem do przejęcia świadczenia jest to, aby ojciec przerwał działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

Jeśli matka ma scedować na ojca-biznesmena opiekę ?w okresie pobierania zasiłku za czas dodatkowego ?urlopu macierzyńskiego/urlopu rodzicielskiego, ?to musi on złożyć w ZUS wniosek o świadczenie ?przed dniem rozpoczęcia korzystania z tego ?świadczenia.

Patrycja ?Zawirska, radca prawny, kieruje ?Zespołem Prawa Pracy?w K&L Gates Jamka sp.k.

Prawo do zasiłku macierzyńskiego za czas urlopu reguluje ustawa zasiłkowa. Natomiast zasady korzystania z tego urlopu określa ?– w sposób pełny – kodeks pracy. Przepisy art. 1792 – 1795 k.p. konsekwentnie posługują się pojęciem pracownik-ojciec. Wyklucza ?to przyznanie tych samych uprawnień ojcu prowadzącemu ?działalność gospodarczą lub wykonującemu pracę na umowie-zleceniu. Ponadto art. 1821a § 2 k.p. wskazuje, że urlopu rodzicielskiego można udzielić albo jednorazowo, albo nie więcej niż w trzech częściach. Części te muszą następować bezpośrednio jedna po drugiej, a żadna z nich nie może trwać krócej niż osiem tygodni. ?Jeśli więc pracownica rezygnuje z części swojego urlopu rodzicielskiego na rzecz ojca, który nie jest pracownikiem, to musi się liczyć ?z tym, że bezpowrotnie straci prawo do tego urlopu. Nie zostanie bowiem spełniony wymóg bezpośredniości.