Znajomość rynku danej branży, wysoce specjalistyczna wiedza, dostęp do planów biznesowych lub innych szczególnie ważnych dla firmy informacji mogą przesądzać o specjalnej wartości niektórych pracowników dla firmy, ale także i dla jej konkurentów. Atuty pracownika w postaci jego doświadczenia i wiedzy, które zostały zdobyte u konkretnego pracodawcy, mogą być jednocześnie zagrożeniem dla niego. Polega ono na potencjalnym ryzyku ich wykorzystania przez pracownika w celu podjęcia przez niego działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy, która może stanowić zagrożenie dla jego interesów.
Dlatego popularność zdobyło zawieranie przez pracodawców ze swoimi pracownikami umów o zakazie konkurencji, obejmujących zarówno okres zatrudnienia, jak i czas po ustaniu stosunku pracy.
O ile zawieranie takich umów z szeregowymi pracownikami nie budzi większych kontrowersji od strony formalnej, o tyle zawieranie ich ?z członkami zarządów poddane jest szczególnym wymogom formalnym, które są niezwykle istotne dla oceny ich ważności.
Z uwagi na to, że członkowie zarządu to z założenia osoby mające najszerszy dostęp do informacji o działalności spółki, warto zadbać o to, aby umowy o zakazie konkurencji zawierane z nimi nie były obarczone wadami, które mogą przesądzić o ich nieważności albo bezskuteczności.
Dwa kodeksy...
Członkowie zarządu zatrudnieni na podstawie umów ?o pracę są szczególną kategorią pracowników. Łączą ich z firmą dwa rodzaje więzi: pracownicza oparta na przepisach prawa pracy oraz korporacyjna oparta na przepisach prawa handlowego. Z tego względu członkowie zarządu mogą podlegać zakazowi konkurencji z dwóch tytułów: przepisów kodeksu pracy oraz przepisów kodeksu spółek handlowych.
O ile na gruncie przepisów kodeksu pracy obowiązują ich takie same zasady jak szeregowych pracowników, czyli teoretycznie bez zawarcia dodatkowych umów nie wiąże ich zakaz konkurencji, o tyle w praktyce na podstawie przepisów kodeksu spółek handlowych mają do nich zastosowanie zasady szczególne, niezależne od tych wynikających z kodeksu pracy.
I tak na podstawie art. 211 ?§ 1 kodeksu spółek handlowych członek zarządu spółki ?z ograniczoną odpowiedzialnością nie może bez zgody spółki zajmować się interesami konkurencyjnymi ani też uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki osobowej lub jako członek organu spółki kapitałowej bądź uczestniczyć w innej konkurencyjnej osobie prawnej jako członek organu. Zakaz ten obejmuje także udział w konkurencyjnej spółce kapitałowej w przypadku posiadania przez członka zarządu co najmniej 10 proc. udziałów lub akcji tej spółki albo prawa do powołania co najmniej jednego członka zarządu. Analogiczny zakaz, na podstawie art. 380 § 1 k.s.h. obowiązuje członków zarządu spółki akcyjnej.
Powyższe zakazy konkurencji obowiązują tak długo, jak długo dane osoby pełnią funkcje członków zarządu spółki ?z ograniczoną odpowiedzialnością bądź spółki akcyjnej. Obowiązywanie tego ustawowego zakazu konkurencji nie wyklucza zawierania z członkami zarządu umów o zakazie konkurencji na podstawie przepisów kodeksu pracy.
...dwie sytuacje
Kodeks pracy rozróżnia:
- ?umowy o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy oraz
- ?umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy.
Ponieważ wraz z momentem wygaśnięcia mandatu członka zarządu zakaz konkurencji wynikający z przepisów kodeksu spółek handlowych przestaje obowiązywać, warto rozważyć dodatkowe zabezpieczenie interesów spółki. Wobec wygaśnięcia wraz ?z zakończeniem sprawowania funkcji członka zarządu przez pracownika ochrony interesów spółki wynikającej ?z przepisów kodeksu spółek handlowych, zasadne może się okazać zawarcie z pracownikiem umowy o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy. Umowa taka, zawarta przy nawiązywaniu stosunku pracy lub w czasie jego trwania, będzie zabezpieczała interesy spółki na wypadek, gdyby mandat danego członka zarządu wygasł albo gdyby członek zarządu został odwołany z zarządu, a mimo to nadal pozostawał pracownikiem spółki.
Ponadto wobec tego, iż często zdarza się, że wraz z wygaśnięciem mandatu bądź odwołaniem z funkcji rozwiązuje się także umowę o pracę z byłym członkiem zarządu, niezwykle istotne z punktu widzenia interesów spółki może być uprzednie zabezpieczenie interesów spółki na przyszłość. Jest to możliwe poprzez zawarcie ?z pracownikiem członkiem zarządu umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, która zabezpieczy interesy spółki na pewien czas po odwołaniu członka zarządu i po rozwiązaniu z nim umowy o pracę.
Zawieranie tego typu umów nie jest wprawdzie konieczne, ale biorąc pod uwagę bezpieczeństwo spółki i ryzyko utraty zdobytej przez spółkę pozycji rynkowej, zawarcie ?z członkami zarządu umów ?o zakazie konkurencji jest warte rozważenia.
W jakiej formie zawrzeć umowę o zakazie konkurencji z członkiem zarządu?
Przede wszystkim umowy ?o zakazie konkurencji, zarówno w czasie trwania stosunku pracy, jak i po ustaniu zatrudnienia, muszą być zawarte w formie pisemnej. W przeciwnym razie będą nieważne. Wymóg ten dotyczy umów zawieranych ze wszystkimi pracownikami, w tym z członkami zarządu.
Zdaniem autorki:
Karolina ?Sznajder, radca prawny associate PricewaterhouseCoopers Legal Szurmińska-Jaworska sp.k.
W praktyce skuteczne kwestionowanie ważności umowy ?o zakazie konkurencji zawartej przez przedstawiciela rady ?nadzorczej z członkiem zarządu byłoby możliwe w przypadku ?braku kolegialnego ustalenia przez radę nadzorczą istotnych warunków umowy lub zawarcia takiej umowy przez przedstawiciela rady nadzorczej wbrew określonym przez radę nadzorczą ?wytycznym.
Warto pamiętać, że przestrzeganie zasad zawierania umów o zakazie konkurencji z członkami zarządu spółek kapitałowych umożliwia skuteczne zabezpieczanie interesów spółki i może przyczynić się ?do skutecznej obrony jej konkurencyjnej pozycji na rynku.
