Nowelizacja kodeksu pracy dotycząca zmienionych przywilejów rodzicielskich weszła w życie 17 czerwca 2013 r. (ustawa z 28 maja 2013 r. o zmianie ustawy kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw, DzU z 2013 r. poz. 675). Chodzi przede wszystkim o urlop rodzicielski, przysługujący po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego i dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego. Novum jest to, że ojciec dziecka ma prawo wziąć cały urlop rodzicielski, a pod pewnymi warunkami wolno mu też skorzystać z urlopu macierzyńskiego i dodatkowego macierzyńskiego.
Ile musi matka...
Kolejna nowość polegała na tym, że wydłużono okres urlopu macierzyńskiego, który matka ma prawo wykorzystać przed porodem – jest to 6 tygodni. Aby otrzymać zasiłek, powinna przedstawić zaświadczenie o przewidywanej dacie rozwiązania i wniosek o rozpoczęcie korzystania z urlopu. W praktyce tej regulacji używa się bardzo rzadko, gdyż skraca okres przebywania z dzieckiem po porodzie. Przyszłe matki, gdy ich stan nie pozwala na pracę, najczęściej korzystają z zasiłku chorobowego. ZUS nie kwestionuje zwolnień chorobowych wystawionych na drukach ?ZUS ZLA w czasie ciąży.
...ile może ojciec
Łącznie matka musi wybrać po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego (98 dni); resztę może scedować na ojca dziecka. Pracownica musi wtedy złożyć w firmie pisemny wniosek w sprawie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego najpóźniej na 7 dni przed przystąpieniem do pracy. Dołącza do niego zaświadczenie pracodawcy zatrudniającego pracownika – ojca wychowującego dziecko, potwierdzające termin rozpoczęcia przez niego urlopu macierzyńskiego. Musi on przypadać bezpośrednio po dacie rezygnacji z części macierzyńskiego przez pracownicę. W tej sytuacji ojciec staje się beneficjentem zasiłku macierzyńskiego i jego zakład (lub ZUS) powinien ustalić wysokość tego świadczenia.
Działające od ponad pół roku przepisy pozwalają też przejąć ojcu dodatkowy urlop macierzyński. Matka musi wtedy złożyć wniosek o rezygnację z dodatkowego macierzyńskiego w całości lub części w terminie nie krótszym niż 14 dni przed przystąpieniem do pracy. Wtedy ojciec ma prawo złożyć pisemny wniosek o przejęcie dodatkowego urlopu w całości lub części, również w terminie 14 dni przed startem dodatkowego macierzyńskiego albo jego części.
Liczone w tygodniach
Okresy dodatkowego urlopu macierzyńskiego ustala się w tygodniach. Jego najkrótsza część może trwać tydzień lub jego wielokrotność, a udzielany jest albo w całości, albo w dwóch ratach przypadających bezpośrednio jedna po drugiej.
Maksymalnie na jedno dziecko urodzone przy jednym porodzie można wziąć 6 tygodni tego wolnego. Jeżeli przy porodzie urodziło się dwoje lub więcej dzieci, to dodatkowy urlop przysługuje przez 8 tygodni.
Przykład
Pani Anna urodziła 20 marca 2013 r. jedno dziecko. Od tego dnia rozpoczęła urlop macierzyński, który skończył się ?6 sierpnia 2013 r. Nie chciała brać dodatkowego macierzyńskiego ?i ustaliła z ojcem dziecka, że przekaże mu to prawo. W tym ?celu 23 lipca (w ostatnim dniu terminu) wystosowała do pracodawcy pismo, że rezygnuje z dodatkowego macierzyńskiego. Pan Marcin – ojciec dziecka ?– tego samego dnia (mógł nawet dzień później) złożył ?pismo u swojego szefa, że 7 sierpnia 2013 r. rozpocznie dodatkowy urlop macierzyński. Terminy zostały zachowane, więc pracodawcy obojga rodziców musieli się zgodzić.
Pół roku więcej
Po wykorzystaniu dodatkowego macierzyńskiego matce-pracownicy lub ojcu-pracownikowi przysługuje urlop rodzicielski. Wynosi on 26 tygodni bez względu na liczbę dzieci urodzonych przy jednym porodzie. Można go udzielić tylko po wykorzystaniu dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze. Wybiera się go albo w całości, albo maksymalnie w trzech częściach, gdzie najkrótsza ma trwać minimum 8 tygodni.
Co istotne – przy tych urlopach wymagana jest ich ciągłość. Nie można więc wziąć urlopu rodzicielskiego na 8 tygodni, wrócić do pracy i po 2 tygodniach znowu złożyć wniosku o rodzicielski. Urlop trzeba wybrać w częściach bezpośrednio następujących po sobie. Identycznie jest z dodatkowym urlopem macierzyńskim, którego wybranie jest warunkiem otrzymania urlopu rodzicielskiego.
Zupełną nowością jest umożliwienie sprawowania opieki nad dzieckiem mamie ?i tacie w tym samym czasie. Rodzicielski dzieli się wtedy na nich oboje, a łącznie trwa 26 tygodni (182 dni).
Przykład
Pani Magda skończyła dodatkowy macierzyński 10 września 2013 r. Od 11 września rozpoczęła urlop rodzicielski. Złożyła pracodawcy wnioski z właściwym wyprzedzeniem. Określiła, ?że wraz z nią od 11 września ?urlop rodzicielski będzie wybierał przez 8 tygodni (56 dni) ojciec dziecka. Pracodawca udzielił ?jej urlopu macierzyńskiego ?na 18 tygodni, pomniejszając ?pulę o 8 tygodni urlopu rodzicielskiego ojca dziecka.
Przykład
Pani Anna ustaliła z mężem, ?że po podstawowym macierzyńskim jej mąż wykorzysta urlop dodatkowy. ?W tym czasie pani Anna weźmie urlop wypoczynkowy należny ?jej po macierzyńskim i będzie wnioskować o urlop rodzicielski. Pracodawca pani Anny poinformował ją, że taka decyzja oznacza, że nie będzie mogła wybrać rodzicielskiego, gdyż nie zachowa ciągłości korzystania ?z uprawnień urlopowych.
Przerywając którykolwiek z urlopów: macierzyński, dodatkowy macierzyński czy rodzicielski i wracając do pracy, rodzic musi brać pod uwagę, że przepadnie mu możliwość ich kontynuowania.
Należy też uważać na to, na jakie części podzielili ojciec ?i matka urlop rodzicielski. Najmniejszą jego jednostką jest 8 tygodni. Może się zdarzyć, że w wyniku dzielenia pojawi się krótsza część urlopu, której żaden z rodziców nie będzie mógł wykorzystać.
Przykład
Pani Agnieszka z mężem postanowili podzielić się uprawnieniami do urlopu rodzicielskiego. Mąż weźmie ?10 tygodni, a pani Agnieszka ?w tym samym czasie też wykorzysta 10 tygodni. Kobieta stwierdziła, że może jeszcze wziąć 6 tygodni. Niestety, te 6 tygodni przepadnie obojgu rodzicom, ponieważ najkrótszym okresem urlopu rodzicielskiego jest 8 tygodni.
W biznesie i na zleceniu
Nowe uprawnienia rodziców rozciągnięto na osoby pracujące na podstawie umów zlecenia oraz prowadzące działalność gospodarczą. Jeśli w dniu porodu osoby te podlegają dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, mają prawo do zasiłku macierzyńskiego za okresy urlopów ustalone przepisami kodeksu pracy (podstawowego i dodatkowego macierzyńskiego oraz rodzicielskiego).
Także ojciec dziecka będący przedsiębiorcą lub zleceniobiorcą ma prawo – analogicznie jak pracownik – skorzystać z przywilejów rodzicielskich. Stanowi o tym zmieniony ?art. 29a ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. DzU z 2010 r. nr 77, poz. 512 ze zm.).
Przykład
Pani Monika pracuje na zlecenie. Objęta jest dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. ?W czasie tego ubezpieczenia,?5 maja 2013 r., urodziła syna. ?Po wybraniu 140 dni urlopu macierzyńskiego przysługiwały jej 42 dni dodatkowego urlopu macierzyńskiego i 182 dni rodzicielskiego. To prawie rok (364 dni) opieki nad dzieckiem. Jej mąż – ojciec dziecka – prowadzi działalność gospodarczą, od której ?opłaca dobrowolną składkę chorobową. Analogicznie ?jak pracownik może przejąć ?od żony część urlopu macierzyńskiego, dodatkowy macierzyński i urlop rodzicielski.
Pismo na czas
Ustawodawca dał tu wyjątkowy pokaz możliwości, jak skomplikować sprawy. To zapewne skutek sprzeczności, jak pogodzić interesy pracowników i pracodawców. Dla szefów kluczową rolę odgrywa stabilność personelu i jego dyspozycyjność. Dla etatowców natomiast istotne jest podjęcie decyzji o opiece w możliwie najdłuższym czasie.
Tworząc ustawę, ustalono ?dwie drogi wnioskowania o świadczenia.
Pierwsza to złożenie przez pracownicę pisemnego wniosku o udzielenie bezpośrednio po urlopie macierzyńskim dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze (tj. 6 lub 8 tygodni), a bezpośrednio po takim urlopie – urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze określonym ustawą (tj. 26 tygodni). Termin złożenia wniosku to nie później niż 14 dni po porodzie. Nie ma tu komplikacji. Matka bierze pełną pulę urlopów na samym początku. Przez cały okres przysługuje jej zasiłek macierzyński, którego wysokość to 80 proc. podstawy wymiaru.
Drugi sposób to składanie na bieżąco kolejnych wniosków. Ta droga udzielania urlopów powoduje, że pracownik wnosi o kolejne uprawnienie według terminów przewidzianych ?w ustawie >szczegóły w tabeli. ?W tym przypadku pracownik otrzymuje zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego – podstawowego i dodatkowego – w wysokości ?100 proc. podstawy wymiaru. Natomiast zasiłek za urlop rodzicielski wynosi 60 proc. jego podstawy.
Ta sytuacja jest korzystna dla pracownika, ponieważ może „dobierać" kolejne uprawnienia w zależności od sytuacji rodzinnej. Musi jednak pamiętać o terminach, gdyż ich przekroczenie powoduje, że korzystanie z urlopów będzie zależeć od dobrej woli pracodawcy. Jeśli po upływie ustawowego terminu szef nie zgodzi się na urlop, świadczenie przepada.
W niektórych przypadkach, jak przy urodzeniu więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie, nie opłaca się składać jednego wniosku o całą pulę urlopu. Ustawodawca zapomniał bowiem, że w tej sytuacji podstawowy urlop macierzyński i dodatkowy macierzyński są dłuższe. Otrzymując 80 proc. przez cały okres urlopów rodzice dostaną mniej zasiłku, niż wnioskując o kolejne urlopy.
Przykład
Pani Joanna urodziła bliźniaki. ?Od razu zamierzała wybrać całą pulę urlopów i złożyła taki wniosek. Przez 455 dni będzie otrzymywać zasiłek w wysokości 80 proc. podstawy wymiaru, ?która wyniesie 80 zł dziennie. ?Za cały okres pani Joanna ?otrzyma 36 400 zł (455 dni ?x 80 zł).
Gdyby kobieta wykorzystywała urlopy w częściach, otrzymałaby zasiłek za urlop macierzyński ?w wysokości 100 proc. podstawy wymiaru – tj. 21 700 zł ?(217 dni x 100 zł), za dodatkowy macierzyński przez 8 tygodni ?w wysokości 100 proc. podstawy wymiaru – 5600 zł (56 dni ?x 100 zł), a za urlop rodzicielski ?przez 182 dni 60 proc. podstawy wymiaru – tj. 10 920 zł (182 dni x 60 zł). Razem 38 220 zł. ?Jest to więcej o 1820 zł niż przy jednorazowym wykorzystaniu całej puli wolnego.
