W przypadku spółki jawnej, która jest spółką osobową zmniejszenie udziału kapitałowego wymaga zgody pozostałych wspólników. Niezbędna jest, co wydaje się oczywiste, również zgoda wspólnika, którego zmniejszenie udziału kapitałowego dotyczy. Wymóg zgody pozostałych wspólników jest niejako równoznaczny z wymogiem jednomyślności.
Zgoda wszystkich
Zatem zgodę na zmniejszenie udziału kapitałowego muszą wyrazić wszyscy wspólnicy, łącznie z tymi, którzy są wyłączeni od prowadzenia spraw spółki. Jeżeli wspólnicy nie postanowią inaczej, bez zgody wspólników wspólnik spółki jawnej nie może pobierać jakichkolwiek środków z majątku spółki, poza realizacją praw wynikających z ustawy w postaci prawa do zysku czy też prawa do odsetek. Zmniejszenie wartości udziału kapitałowego może prowadzić do zwrotu wkładu wniesionego do spółki w naturze lub w inny sposób. Jeśli przeniesienie określonego przedmiotu wkładu wymaga zachowania tzw. formy szczególnej, czyli np. formy aktu notarialnego (jak chociażby w przypadku wkładów w postaci prawa własności nieruchomości), zwrot wkładu będzie wymagał również zachowania takiej samej wymaganej formy. Istotne jest, że co do zasady, zwrot wkładu może nastąpić w każdym czasie. Warto pamiętać, że zmniejszenie udziału kapitałowego i zwrot wkładu wspólnika nie zwalnia wspólnika z zobowiązania zawartego w umowie spółki jawnej do wniesienia do spółki konkretnego wkładu o określonej wartości. Co więcej, nie zmniejsza zakresu tego zobowiązania. Oznacza to, że wspólnik nadal będzie zobowiązany do wniesienia wkładu określonego w umowie spółki, a spółce będzie przysługiwać roszczenie wobec wspólnika o spełnienie tego obowiązku.
Zmiana umowy
Jego spełnienia dochodzić może w postępowaniu sądowym. Trzeba jednak mieć świadomość, że jeśli jest taka wola wspólników, zmniejszeniu udziału kapitałowego danego wspólnika i zwrotowi wkładu może towarzyszyć zmiana postanowień umowy spółki jawnej i zmniejszenie zakresu zobowiązania wspólnika do wniesienia wkładu. Zmieniając umowę spółki, wspólnicy mogą też postanowić, że dany wspólnik zobowiązany będzie do wniesienia innego przedmiotu wkładu niż ten określony w umowie założycielskiej.
Bez całkowitej redukcji
Należy przyjąć, że o ile jest możliwe zmniejszenie udziału kapitałowego wspólnika i zwrot (w stosownym zakresie) jego wkładu, o tyle całkowita redukcja udziału kapitałowego wspólnika i zwrot całego wkładu wspólnika z jednoczesną zmianą umowy spółki polegającą na zwolnieniu danego wspólnika od wniesienia wkładu jest niedopuszczalna. We wszystkich spółkach handlowych, zgodnie z art. 3 ksh, wspólnik musi zobowiązać się do wniesienia wkładu i nie można go zwolnić z tego zobowiązania. Tym samym oznacza to, że jest niedopuszczalne w spółce jawnej dokonanie całkowitego zwrotu wkładu wspólnika i całkowite zwolnienie go od obowiązku wniesienia do spółki wkładu. Z uwagi na fakt nieograniczonej i osobistej odpowiedzialność wspólników spółki jawnej należy uznać, iż zmniejszenie udziału kapitałowego wspólnika i zwrot wkładu nie prowadzi do pokrzywdzenia wierzycieli. Niemniej zmniejszenie udziału kapitałowego skutkuje (co do zasady) zmniejszeniem majątku spółki i może doprowadzić do bezskuteczności egzekucji z majątku spółki, a co za tym idzie uniemożliwia procedurę uzyskania przez wierzyciela zaspokojenia jego wierzytelności. Nie należy zapominać również o tym, że wspólnik nie może potrącać wierzytelności przysługującej mu wobec spółki z wierzytelnością spółki, która przysługuje spółce wobec wspólnika z tytułu wyrządzenia szkody.
—prawnik, kancelaria Adwokacka Arkadiusz Matusiak
