Odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o. za jej zobowiązania

- Kiedy może być prowadzone postępowanie egzekucyjne wobec członków zarządu spółki z o.o.

Artykuł. 299 § 1 kodeksu spółek handlowych umożliwia wszczęcie i przeprowadzenie postępowania egzekucyjnego przeciwko członkom zarządu spółki z o.o. pod warunkiem, że egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna.

Na początku wierzyciel musi rozważyć, który z członków zarządu ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spółki. Otóż odpowiedzialność członków zarządu jest solidarna. Tak więc każdy z nich powinien liczyć się z tym, że to do niego może zostać skierowane postępowanie egzekucyjne. Wierzyciel ma prawo wyboru w egzekwowaniu swojej wierzytelności. Może on skierować egzekucję do majątku osobistego wszystkich członków, jak i do każdego z nich z osobna.

W ostatnich latach pojawiły się rozbieżności co do ustalenia kręgu członków zarządu ponoszących odpowiedzialność na podstawie art. 299 k.s.h. Wiele głosów opowiadało się za stwierdzeniem, że członek zarządu ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spółki, jeżeli jest wpisany do rejestru jako członek organu zarządzającego.

Wątpliwości rozwiał Sąd Najwyższy w wyroku z 28 września 1999 r., II CKN 608/98, w którym uznał, że: „O odpowiedzialności wynikającej z art. 298 k.h. (obecnie: art. 299 k.s.h.) nie może decydować wyłącznie fakt wpisania bądź wykreślenia członka zarządu z rejestru, z tej przyczyny, że ten wpis ma charakter deklaratoryjny i nie decyduje o byciu lub niebyciu członkiem organu spółki.

W rezultacie należy przyjąć, że odpowiedzialność określona w art. 299 k.s.h., przy spełnieniu ustawowych przesłanek, dotyczy osób rzeczywiście pełniących, na podstawie prawidłowego powołania, funkcję członka zarządu". Zatem do ponoszenia odpowiedzialności na podstawie art. 299 k.s.h. może zostać pociągnięta osoba faktycznie pełniąca funkcję członka zarządu w okresie, w którym doszło do powstania zobowiązania.

Zatem nie budzi już wątpliwości chwila zwolnienia z odpowiedzialności członka zarządu rezygnującego z pełnionej funkcji. „Przesłankami odpowiedzialności przewidzianej w art. 299 § 1 k.s.h. są więc istnienie określonego zobowiązania spółki z o.o. w czasie, w którym dana osoba była członkiem zarządu spółki (a więc niepowstałego później), oraz bezskuteczność egzekucji tego zobowiązania przeciwko spółce czy to w czasie pozostawania przez tę osobę członkiem zarządu, czy to już po jej odwołaniu z zarządu (...)

Dla przyjęcia odpowiedzialności na podstawie art. 299 § 1 k.s.h. istotne jest, by zobowiązanie spółki istniało już w okresie, w którym osoba mająca ponosić odpowiedzialność pełniła funkcję członka zarządu (wyrok SN z 2 lutego 2007 r., IV CSK 370/06, niepubl.; wyrok SN z 11 lutego 2010 r., I CSK 269/09, niepubl.; uchwała SN z dnia 28 lutego 2008 r., III CZP 143/07, OSNC 2009/3/38).

Jeśli więc nawet skład zarządu spółki z o.o. zmieniał się, to odpowiedzialność na podstawie art. 299 § 1 k.s.h. ponoszą osoby będące członkami zarządu w czasie istnienia zobowiązania, którego egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna

(wyrok SN z dnia 25 września 2003 r., V CSK 198/02, niepubl.)."

Dodatkowo, w wyroku z dnia 8 grudnia 2010r., sygnatura sprawy: V CSK 172/10, Sąd Najwyższy uznał, że brak ujawnienia we właściwym rejestrze faktu odwołania członka zarządu zwalnia go od odpowiedzialności wynikającej z art. 299 Kodeksu spółek handlowych. Analogicznie należy interpretować zatem złożenie przez członka zarządu rezygnacji z pełnienia przez niego funkcji, albowiem liczy się moment faktycznego zaprzestania sprawowania wspomnianej funkcji, nie zaś wpis w rejestrze, który ma wyłącznie charakter deklaratoryjny.

Pociągnięcie członków zarządu do odpowiedzialności na podstawie art. 299 k.s.h. wymaga wytoczenia powództwa przeciwko członkowi zarządu. Nie jest zatem dopuszczalne nadanie klauzuli wykonalności wobec członka zarządu na podstawie przepisu art. 788 § 1 kodeksu postępowania cywilnego.

- Co oznacza w praktyce bezskuteczność egzekucji z majątku spółki?

Bezwzględną przesłanką pociągnięcia członka zarządu do odpowiedzialności za zobowiązania spółki stanowi bezskutecznie przeprowadzona egzekucja z majątku spółki. Oznacza to, że na podstawie wydanego wcześniej tytułu wykonawczego przeciwko spółce w wyniku przeprowadzonej egzekucji skierowanej do składników majątku spółki, nie udało się osiągnąć zaspokojenia wierzyciela.

Koniecznym zatem warunkiem wytoczenia przeciwko członkom zarządu powództwa w trybie art. 299 Kodeksu spółek handlowych jest posiadanie przez wierzyciela tytułu wykonawczego przeciwko spółce.

Stanowisko to zostało wypracowane wyrokiem Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z 2012-01-26, I PK 78/11, w którym czytamy: „Podsumowaniem linii orzecznictwa w kwestii wykładni 299 § 1 KSH (298 § 1 KH) stała się uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 7 listopada 2008 r. III CZP 72/08 (...), w której uzasadnieniu podkreślono, że według art. 299 § 1 k.s.h., przesłanką subsydiarnej odpowiedzialności odszkodowawczej członka zarządu jest bezskuteczność egzekucji wobec spółki. W ten sposób słusznie zakłada się (...), że zobowiązanie spółki wobec wierzyciela zostało uprzednio pomiędzy tymi stronami osądzone i tylko taka sytuacja umożliwia późniejsze „okazanie się", że egzekucja przeciwko spółce jest bezskuteczna. Dlatego wierzyciel pozywający członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością powinien legitymować się co najmniej tytułem egzekucyjnym przeciwko spółce, który musi przybrać postać prawomocnego orzeczenia zasądzającego świadczenie w sprawie wszczętej przeciwko spółce (Sąd Najwyższy w wyroku z 21 października 2003 r., I CK 160/02 oraz w uchwale z 15 czerwca 1999 r., III CZP 10/99).

Tak więc odpowiedzialność członka zarządu spółki powstaje dopiero wówczas, gdy wierzyciel nie może uzyskać w trybie przymusowym zaspokojenia z majątku spółki. Stan bezskuteczności egzekucji w stosunku do spółki jest tym zdarzeniem prawnym, które wywołuje skutek w postaci powstania odpowiedzialności członka zarządu. Bezskuteczność egzekucji wobec spółki – jako przesłanka odpowiedzialności członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za jej zobowiązania – może być wykazana za pomocą różnych środków dowodowych i nie jest konieczne jej formalne stwierdzenie w postępowaniu egzekucyjnym.

Nie zmienia to jednak samej zasady wynikającej z art. 299 k.s.h., że przed dochodzeniem roszczeń od członków zarządu spółki konieczne jest uzyskanie tytułu egzekucyjnego przeciwko spółce i podjęcie próby uzyskania przymusowego zaspokojenia od spółki.

- W jakich sytuacjach członek zarządu spółki z o.o. może uchylić się od odpowiedzialności za zobowiązania spółki?

Wierzyciel, przed wytoczeniem powództwa w trybie art. 299 § 1 k.s.h., winien zbadać istnienie chociażby jednej z przesłanek zwalniających z odpowiedzialności określonych w art. 299 § 2 k.s.h.

Zaistnienie jednej z nich zwalnia członka zarządu z odpowiedzialności za zobowiązania spółki, jeżeli:

- we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe,

- niezgłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nie nastąpiło z winy członka zarządu,

- pomimo niezgłoszenia upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody.

Ciężar udowodnienia okoliczności wyłączających odpowiedzialność członka zarządu spoczywa na pozwanym. Należy mieć na uwadze, że złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki powinno zostać złożone w terminie 14 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości spółki.

W związku z tym pozwany członek zarządu, chcąc uwolnić się od odpowiedzialności za zobowiązania spółki, winien wykazać, że złożył stosowny wniosek w ustawowym terminie. Podstawę ogłoszenia upadłości spółki z o.o. stanowi jej niewypłacalność. Istnienie stanu niewypłacalności spółki nakłada na członków zarządu obowiązek złożenia do sądu wniosku o ogłoszenie upadłości podmiotu.

Członek zarządu broniąc się przed pociągnięciem go do ponoszenia odpowiedzialności z art. 299 § 1 k.s.h. nie ma obowiązku wykazywania, że to on złożył wniosek o ogłoszenie upadłości. Wystarczy, że wykaże, że wniosek został skierowany do sądu w ustawowym terminie i zostały podjęte czynności procesowe konieczne do prowadzenia wszczętego już postępowania upadłościowego.

Nawiązując do drugiej przesłanki wyłączającej odpowiedzialność, a więc braku winy po stronie osoby odpowiedzialnej, członek zarządu wnosząc o oddalenie w stosunku do niego wniesionego powództwa sądowego w trybie art. 299 k.s.h. powinien wykazać np., że został pozbawiony wbrew swej woli, wglądu i informacji w przedmiocie stanu finansów spółki.

Ostatnią z przesłanek umożliwiającą zwolnienie członka zarządu od odpowiedzialności jest wykazanie, że pomimo braku złożenia we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, ewentualnie postępowania układowego, wierzyciel nie poniósł z tego tytułu szkody.

„RZECZPOSPOLITA" RADZI

Każdy kto nosi się z zamiarem wszczęcia postępowania sądowego na podstawie art. 299 § 1 k.s.h., winien w pierwszej kolejności rozważyć zaistnienie przesłanek zwalniających z odpowiedzialności czlonków zarządu spółki, tak aby po wniesieniu powództwa nie narazić się na jego oddalenie, a w konsekwencji poniesienie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, zasądzonych na rzecz strony przeciwnej.

—Magdalena Janik, radca prawny, kancelaria Sadkowski i Wspólnicy