Obowiązek zapewnienia pracownikom bezpiecznych warunków pracy wynika z konstytucji. W zakresie prawa pracy gwarancje te normuje kodeks pracy, który m.in. definiuje pojęcie ochrony pracy. Wskazuje, że jest to zespół norm prawnych ustanowionych w celu:

- ochrony pracownika przed utratą życia lub zdrowia w związku z wykonywaną pracą lub

- zmniejszenia niekorzystnego wpływu środowiska pracy na jego stan zdrowia zarówno w sensie fizycznym, jak i psychicznym.

Zagadnienia bhp w firmie reguluje dział X k.p. Nakłada on na pracodawcę odpowiedzialność za bezpieczeństwo i higienę pracy w zakładzie i to bez względu na zakres obowiązków pracowników w ramach bhp, w tym osób kierujących zatrudnionymi. Zobowiązuje również do zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków wobec:

- osób fizycznych wykonujących pracę w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na innej podstawie niż stosunek pracy,

- jednostek organizujących prace wykonywane przez osoby fizyczne w ramach prac społecznie użytecznych,

- stażystów oraz studentów i uczniów odbywających praktyki i zajęcia na terenie firmy.

Obowiązkiem pracodawcy jest też stosowanie środków niezbędnych do zapewnienia ochrony życia i zdrowia osobom postronnym mającym dostęp do miejsc, w których prowadzone są prace związane z działalnością zakładu.

Kompleksowy nadzór

Zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy zaczyna się od spełnienia wymagań w stosunku do całego terenu zakładu pracy, w tym w szczególności obiektów budowlanych i pomieszczeń pracy. Art. 213 i 214 k.p. zobowiązują pracodawcę do zapewnienia, aby:

- budowa lub przebudowa obiektu budowlanego, w którym przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bhp,

- obiekt budowlany, w którym znajdują się pomieszczenia pracy, spełniał wymagania dotyczące bhp,

- pomieszczenia pracy były odpowiednie do rodzaju wykonywanych prac i liczby zatrudnionych osób,

- obiekty budowlane i znajdujące się w nich pomieszczenia pracy, a także tereny i urządzenia z nimi związane, były utrzymane w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy.

Szczegóły w tym zakresie zawierają takie akty prawne, jak rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bhp, ustawa Prawo budowlane i rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, a także ustawa o ochronie przeciwpożarowej i rozporządzenie w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów.

Bez wybojów i śliskich nawierzchni

Nawierzchnia dróg, placów manewrowych, postojowych i składowych, dojazdów pożarowych, chodników i przejść powinna być równa i twarda lub utwardzona. Musi też posiadać nośność odpowiednią do obciążenia wynikającego ze stosowanych środków transportowych oraz przemieszczanych i składowanych materiałów.

Drogi komunikacyjne i transportowe, drogi dla pieszych i dojazdy pożarowe trzeba oznakować zgodnie z przepisami ustawy o ruchu drogowym (kodeksu drogowego). Nie mogą one prowadzić przez miejsca, w których występują zagrożenia. Trzeba je ponadto utrzymywać w stanie, który nie stwarza zagrożeń dla użytkowników.

Konieczne jest zatem dobranie i zainstalowanie znaków pionowych i poziomych (malowanych na jezdniach), takich jak np. zakaz wjazdu, zakaz parkowania, obowiązujący kierunek jazdy, przejście dla pieszych, droga zamknięta, miejsce postojowe, ograniczenie prędkości. Znaki powinny być zainstalowane na stałe (np. zakaz postoju czy ograniczenia prędkości), ale mogą to również być znaki przenośne stawiane tylko w czasie prac remontowych czy nawet załadunkowych.

Z reguły na drogach i placach zakładowych stosuje się ograniczenia prędkości pojazdów do 10-20 km/godz. Natomiast w miejscach niebezpiecznych, takich jak zwężenia, okolice wyjazdów z obiektów budowlanych, czy miejsca załadunku – do 5km/godz. Dodatkowo wszystkie miejsca niebezpieczne powinny być oznakowane i oświetlone w porze nocnej, a w razie potrzeby – wygrodzone, np. biało-czerwoną taśmą.

Potencjalne pułapki

Otwory i zagłębienia powinny być zamknięte odpowiednimi pokrywami, a jeżeli jest to niemożliwe – właściwie ogrodzone i oznakowane. Miejsca niebezpieczne na przejściach zagrażające potknięciem się, upadkiem lub uderzeniem (np. stopnie) trzeba pomalować barwami bezpieczeństwa, tj. w czarno-żółte pasy.

Na drogach – w miejscach, w których mogą niespodziewanie wtargnąć piesi (w szczególności przed bramami, drzwiami i przejściami), należy ustawić barierki lub zastosować inne skuteczne środki ochronne.

Dróg, przejść i dojazdów pożarowych nie wolno zastawiać materiałami, środkami transportu, sprzętem ani innymi przedmiotami. Na skrzyżowaniach dróg powinna być dobra widoczność, a w sytuacji braku możliwości jej zapewnienia należy stosować lustra, znak „stop" czy sygnalizację świetlną. Wszystkie miejsca na terenie zakładu pracy, w których mogą przebywać pracownicy, muszą być oświetlone w porze nocnej światłem elektrycznym.

W zakładzie pracy powinny być opracowane i funkcjonować zasady ruchu na drogach wewnątrzzakładowych – regulamin transportu wewnątrzzakładowego. Ma on określać zasady korzystania, poruszania się po drogach wewnątrz i na zewnątrz obiektów zakładu.

Opracowując regulamin należy korzystać z przepisów prawa o ruchu drogowym i uwzględniać warunki lokalne, tzn. rodzaj środków transportu, szerokość dróg, widoczność w dzień i w nocy, natężenie ruchu kołowego i pieszego. W zasadach ruchu wewnątrzzakładowego trzeba w szczególności określić maksymalne prędkości jazdy środkami transportu.

Obowiązkiem pracodawcy jest utrzymanie dróg i placów wewnątrzzakładowych w należytym stanie technicznym, który zapewnia bezpieczne ich użytkowanie przez pieszych i pojazdy, np. przez likwidację zapadlisk i ubytków nawierzchni.

W zgodzie z wiedzą i techniką

Budynki i inne obiekty budowlane, w których znajdują się pomieszczenia pracy, powinny być projektowane i budowane zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, prawa budowlanego oraz ochrony przeciwpożarowej. Innymi słowy – muszą być zbudowane i utrzymywane zgodnie z wymaganiami określonymi w przepisach techniczno-budowlanych.

W szczególności trzeba zadbać o spełnienie wymagań dotyczących bezpieczeństwa: konstrukcji, pożarowego, użytkowania, a także odpowiednich warunków higienicznych i zdrowotnych oraz ochrony środowiska, ochrony przed hałasem i drganiami, oszczędności energii i odpowiedniej izolacyjności cieplnej ścian i innych przegród.

Dotyczy to wszystkich obiektów budowlanych zakładu pracy, do których zalicza się w szczególności budynki, w których znajdują się pomieszczenia pracy i urządzenia technicznego wyposażenia zakładu (np. rozdzielnie elektryczne, pompownie), a także magazyny oraz estakady, na których ułożone są rurociągi lub po których poruszają się suwnice.

W każdym obiekcie trzeba też zapewnić warunki użytkowe zgodne z jego przeznaczeniem. Chodzi o zaopatrzenie w wodę, energię elektryczną i cieplną oraz – w zależności od potrzeb – w gazy, paliwa, przy założeniu efektywnego wykorzystania tych czynników.

Zakład pracy powinien być wyposażony w instalacje do usuwania ścieków produkcyjnych i komunalnych oraz wody opadowej. Musi też mieć zorganizowany system zbierania i usuwania odpadów produkcyjnych i komunalnych wraz z ich segregacją.

Budynki zakładu muszą być odpowiednio dostosowane do rodzaju prowadzonej działalności oraz liczby zatrudnionych pracowników, tak by zapewnić im warunki bezpieczeństwa i higieny pracy. Jeżeli z obiektu korzystać mają również osoby niepełnosprawne (w szczególności poruszające się na wózkach inwalidzkich), to trzeba go dostosować do potrzeb i możliwości tych osób. Wymóg ten dotyczy w szczególności obiektów użyteczności publicznej.

Trzeba też pamiętać o tym, by zapewnione było poszanowanie występujących w obszarze obiektu uzasadnionych interesów osób trzecich, np. dostęp do drogi publicznej i chodnika.

Sprawna komunikacja

Jeśli w budynku znajdują się drogi, trzeba je wyraźnie wyznaczyć za pomocą ciągłych pasów o dobrze widocznej barwie (z uwzględnieniem barwy podłoża; najlepiej żółtej lub białej). Rozmieszczając pasy wyznaczające drogi trzeba uwzględnić bezpieczną odległość między pojazdami i jakąkolwiek przeszkodą, która może znajdować się w pobliżu oraz między pieszymi i pojazdami.

Te wymagania dotyczą również stałych dróg na zewnątrz budynków, jeśli nie są one otoczone odpowiednimi barierami lub chodnikami.

Minimalne odległości, jakie trzeba uwzględnić planując rozmieszczenia pasów >patrz tabelka i rysunek.

Skuteczna ucieczka

Oddzielną kategorią dróg w zakładzie są drogi ewakuacyjne, które powinny być oznakowane znakami bezpieczeństwa określającymi kierunek ewakuacji. Oznakowanie musi być widoczne nawet przy braku oświetlenia podstawowego. Stąd stosuje się znaki podświetlane od zewnątrz czy od wewnątrz (z zasilania awaryjnego) albo znaki o barwach fosforescencyjnych.

Miejsca w zakładzie pracy, do których pracownicy mają dostęp podczas pracy, a w których istnieje ryzyko kolizji z przeszkodami, środkami transportu, upadku lub spadania przedmiotów, powinny być oznakowane skośnymi pasami – na przemian żółtymi i czarnymi lub czerwonymi i białymi. Pasy te powinny być narysowane pod kątem około 45°, a ich szarość powinna mieć zbliżone wymiary. Wymiary oznaczenia powinny być odpowiednie do rozmiaru przeszkody lub niebezpiecznego miejsca.

Przykład

W zakładzie pracy znajdują się miejsca ruchu wózków z napędem silnikowym wewnątrz obiektów. Można je oznakować na jeden z dwóch sposobów. Albo piktogramem: ostrzeżenie przed urządzeniami do transportu poziomego – jest to trójkąt o żółtym polu z rysunkiem wózka podnośnikowego.

Wystarczający będzie również ogólny znak ostrzegawczy – tj. trójkąt o żółtym polu z rysunkiem wykrzyknika, wraz tabliczką – droga transportowa i ze znakiem ograniczenia prędkości do np. 5 km/godz. (a w miejscach szczególnie niebezpiecznych nawet do 3 km/godz.).

Niewiedza nie tłumaczy

Każdy pracodawca powinien pamiętać o tym, że:

- naruszenie praw pracowników wynikających z przepisów lub zasad bhp pracy może rodzić odpowiedzialność karną lub wykroczeniową,

- nieznajomość przepisów nie zwalnia z odpowiedzialności za ich przestrzeganie.

W szczególności art. 283 k.p. mówi o tym, że kto wbrew obowiązkowi nie zapewnia, aby budowa lub przebudowa obiektu budowlanego albo jego części, w których przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, podlega karze grzywny.

STAN TECHNICZNY POD KONTROLĄ

Nie wystarczy wybudować obiekt zgodnie z wymaganiami przepisów budowlanych, przeciwpożarowych, ochrony środowiska i bhp. Koniecznością jest utrzymywanie go w stałej sprawności technicznej. Dlatego użytkownik ma obowiązek przeprowadzania okresowych przeglądów budynków i obiektów budowlanych oraz bieżącego usuwania wszelkich stwierdzonych uszkodzeń.

W pierwszej kolejności musi zająć się tymi, które zagrażają bezpieczeństwu pracowników czy osób trzecich. Szczególnym obowiązkiem, który pojawia się w okresie zimowym, jest usuwanie nawisów śniegu, sopli lodowych czy oczyszczanie połaci dachów z zalegającego śniegu. Lekceważenie tej powinności może być przyczyną wypadku, nawet śmiertelnego.

Swoje kontrolne działania nad stanem budynku użytkownik powinien rejestrować w „książce obiektu budowlanego".