Za bezpieczeństwo produktów, które oferowane są konsumentom, odpowiadają ich producenci lub importerzy. Wynika to z przepisów ustawy o ogólnym bezpieczeństwie produktów (DzU z 2003 r. nr 229, poz. 2275 ze zm.). Zgodnie z jej art. 10 producent jest zobowiązany wprowadzać na rynek wyłącznie produkty bezpieczne.

Najważniejsze definicje

Jednak definicja producenta na potrzeby tych przepisów jest bardzo szeroka. Obejmuje bowiem zarówno przedsiębiorcę prowadzącego działalność polegającą na wytwarzaniu produktu, ale i każdą inną osobę, która występuje jako wytwórca, umieszczając na produkcie bądź do niego dołączając swoje nazwisko, nazwę, znak towarowy bądź inne odróżniające oznaczenie, a także osobę, która naprawia lub regeneruje produkt.

Ponadto za producenta uznaje się także przedstawiciela wytwórcy, a jeżeli taki nie został przez niego ustanowiony – importera produktu. To jednak też jeszcze nie wszystkie osoby, które mogą zostać uznane za producenta. Za bezpieczeństwo produktów może odpowiadać także każdy inny przedsiębiorca, który uczestniczy na dowolnym etapie procesu dostarczania lub udostępniania produktu, o ile jego działanie może wpływać na właściwości produktu związane z jego bezpieczeństwem.

Z kolei produkty bezpieczne to takie, które w zwykłych lub w innych, dających się w sposób uzasadniony przewidzieć, warunkach używania, z uwzględnieniem czasu korzystania z produktu, a także, w zależności od rodzaju produktu, sposobu uruchomienia oraz wymogów instalacji i konserwacji, nie stwarzają żadnego zagrożenia dla konsumentów lub stwarzają znikome zagrożenie, dające się pogodzić z ich zwykłym używaniem i uwzględniają wysoki poziom wymagań dotyczących ochrony zdrowia i życia ludzkiego. Towar, który nie spełnia wymogów tej definicji, nie jest produktem bezpiecznym.

Co decyduje

Oczywiście do stwierdzenia, że produkt nie jest bezpieczny, nie wystarcza sama możliwość osiągnięcia wyższego poziomu bezpieczeństwa lub dostępność innych produktów stwarzających mniejsze zagrożenie dla konsumentów. Natomiast przy ocenie tej uwzględnia się:

- cechy produktu, w tym jego skład, opakowanie, instrukcję montażu i uruchomienia, a także, biorąc pod uwagę rodzaj produktu, instrukcję jego instalacji i konserwacji,

- oddziaływanie na inne produkty, jeżeli można w sposób uzasadniony przewidzieć, że będzie on używany łącznie z innymi produktami,

- wygląd produktu, jego oznakowanie, ostrzeżenia i instrukcje dotyczące jego użytkowania i postępowania z produktem zużytym oraz wszelkie inne udostępniane konsumentowi wskazówki lub informacje dotyczące towaru,

- kategorie konsumentów narażonych na niebezpieczeństwo w związku z używaniem produktu, w szczególności dzieci i osoby starsze.

Istnieje wiele produktów, które mogą stwarzać potencjalne zagrożenie. Wystarczy wskazać np. na wszelkie urządzenia elektryczne. Jednak nie oznacza to, że będą produktami niebezpiecznymi. Wszystko zależy od jakości ich wykonania, sposobu montażu i postępowania z nimi. Dlatego właśnie tak wiele elementów jest branych pod uwagę przy ocenie tego, czy produkt jest bezpieczny, czy taki nie jest. I dlatego też w myśl cytowanego już art. 10 ustawy producent wprowadzający produkt na rynek polski jest zobowiązany dostarczyć konsumentowi informacje w języku polskim:

- umożliwiające mu ocenę zagrożeń związanych z produktem w czasie zwykłego lub możliwego do przewidzenia czasu jego używania, jeżeli takie zagrożenia nie są, przy braku odpowiedniego ostrzeżenia, natychmiast zauwa-żalne,

- dotyczące możliwości przeciwdziałania tym zagrożeniom.

Po stwierdzeniu błędu

Biorąc to wszystko pod uwagę, skala zagrożeń, jakie stwarza produkt, i to, co te zagrożenia wywołuje, może być bardzo różna. W związku z tym ich eliminacja bądź ograniczenie też może być dokonane różnymi środkami. Przede wszystkim to sam producent, mając świadomość, że produkt jest niebezpieczny, powinien go wyeliminować.

W tym celu może np. wstrzymać sprzedaż, doprecyzować informacje zawarte na produkcie lub jego opakowaniu, odnoszące się do tego, w jaki sposób należy z nim postępować. Ewentualnie przesłać (upowszechnić w inny sposób) takie uzupełnione informacje konsumentom, tak aby postępując zgodnie z zaleceniami, nie narażali się oni na niebezpieczeństwo. Może wezwać do oddania produktów do bezpłatnej naprawy lub dokonania w nich poprawek, które niebezpieczeństwo wyeliminują.

Uwaga!

Samodzielne podjęcie powyższych działań nie zwalnia producenta albo dystrybutora towarów z obowiązku poinformowania organu nadzoru, którym jest w tym przypadku Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, o wystąpieniu zagrożenia.

Z informacją do urzędu

Instytucję tę należy poinformować o tym, że produkt wprowadzony na rynek nie jest bezpieczny, niezwłocznie po uzyskaniu danych na ten temat. Mogą być one wynikiem własnych obserwacji producenta lub dystrybutora, bądź wynikać ze skarg samych konsumentów.

Powiadomienie takie powinno zawierać co najmniej:

- informacje umożliwiające dokładną identyfikację produktu lub jego partii,

- opis zagrożenia stwarzanego przez produkt,

- informacje mogące służyć ustaleniu przebiegu obrotu produktem,

- opis działań podjętych w celu zapobieżenia zagrożeniom związanym z produktem.

Jeżeli okaże się, że produkt rzeczywiście stwarza zagrożenie dla użytkowników, ostateczna decyzja, co należy zrobić i jakie działania przedsięwziąć, należy do UOKiK. I tak w przypadku stwierdzenia, że produkt może stwarzać zagrożenie w określonych warunkach, instytucja ta może w drodze decyzji:

- żądać oznakowania produktu odpowiednimi, wyraźnie i zrozumiale sformułowanymi ostrzeżeniami o zagrożeniach, jakie produkt może stwarzać,

- uzależnić wprowadzenie produktu na rynek od wcześniejszego spełnienia ogólnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa.

Z kolei w przypadku stwierdzenia, że produkt może stwarzać zagrożenie dla określonych kategorii konsumentów, UOKiK może nakazać ostrzeżenie tych osób lub powiadomienie opinii publicznej o zagrożeniu.

W takim wypadku w decyzji nakazującej powyższe zachowanie określa się termin i formę ostrzeżenia lub powiadomienia. I wreszcie w przypadku stwierdzenia, że produkt jest niebezpieczny, organ ten może, co do produktów, które nie zostały jeszcze wprowadzone na rynek:

- nakazać eliminację zagrożeń,

- zakazać wprowadzenia produktu na rynek.

Natomiast w przypadku towarów, które już trafiły do sprzedaży, UOKiK nakazuje:

- wyeliminowanie zagrożeń,

- natychmiastowe wycofanie produktu z rynku,

- ostrzeżenie konsumentów, określając termin i formę ostrzeżeń,

- wycofanie produktu od konsumentów i jego zniszczenie.

Gdy nie da się inaczej

Wycofanie produktu z rynku lub wycofanie produktu od konsumentów to najsilniejsze środki mające zapewnić bezpieczeństwo konsumentom. Celem ich stosowania jest wyłącznie odwrócenie niebezpieczeństwa oraz zapewnienie ochrony zdrowia i życia użytkowników. Jako najsilniejsze, instrumenty te powinny być stosowane tylko wówczas, gdy zagrożenie, jakie ze sobą niesie użytkowanie produktu, jest poważne z punktu widzenia zdrowia i życia konsumentów oraz gdy inne działania byłyby niewystarczające dla zapobieżenia poważnym zagrożeniom powodowanym przez towar.

Co to oznacza dla producenta i konsumentów?

Mianowicie w myśl art. 24 ust. 5 wycofanie produktu z rynku polega na odebraniu przez producenta wszystkich egzemplarzy produktu od sprzedawców oraz zakazaniu prezentowania i oferowania przez nich takiego produktu.

W praktyce chodzi więc o odebranie wszystkich towarów, które już trafiły do sklepów lub magazynów i uniemożliwienie ich sprzedaży ostatecznym odbiorcom. Z kolei w przypadku wycofania produktów od konsumentów z nakazem ich zniszczenia producent jest obowiązany odebrać towar dostarczony przez konsumenta i zwrócić kwotę, za jaką produkt został nabyty, bez względu na stopień jego zużycia.

Nie ma więc znaczenia to, czy produkt był używany przez konsumenta, czy nie i z jaką intensywnością. Dla tego ostatniego oznacza to powstanie roszczenia o odkupienie produktu za kwotę, za jaką towar został nabyty. Roszczenie to przysługuje konsumentowi wobec:

- dystrybutora (sprzedawcy), od którego konsument kupił towar, o ile posiada odpowiedni dowód jego zakupu (umowa, paragon fiskalny, faktura VAT),

- producenta produktu, jeżeli nie ma on odpowiedniego dowodu zakupu. -

Nowe i używane

Produkt na potrzeby ustawy o ogólnym bezpieczeństwie produktów oznacza rzecz ruchomą nową lub używaną, jak i naprawianą lub regenerowaną przeznaczoną do użytku konsumentów lub co do której istnieje prawdopodobieństwo, że może być przez nich używana, nawet jeżeli nie była dla nich przeznaczona i dostarczoną lub udostępnioną przez producenta lub dystrybutora, w tym również w ramach świadczenia usługi. Nie ma przy tym znaczenia, czy to dostarczenie lub udostępnienie odbyło się odpłatnie, czy nieodpłatnie.

Natomiast za produkt nie będzie uznana rzecz używana dostarczona jako antyk albo jako rzecz wymagająca naprawy lub regeneracji przed użyciem, o ile sprzedawca (producent, dystrybutor) powiadomił konsumenta o takich właściwościach tego towaru. Do takich rzeczy przepisy ustawy nie będą miały zastosowania. W pozostałych przypadkach, jak wynika z powyższej definicji (art. 3 ustawy), nie ma znaczenia, czy produkt dostarczony na rynek był nowy czy używany.

Tak więc przepisom dotyczącym bezpieczeństwa produktu podlegają zarówno nowe ubrania kupowane w markowym sklepie, jak i ubrania używane kupowane w lumpeksie, podobnie jak zabawki, książki, sprzęt AGD i RTV, meble czy samochody.

Kary pieniężne

Wycofanie produktu z rynku lub obowiązek dokonania jego naprawy albo dodatkowego poinformowania opinii publicznej o zagrożeniach i sposobach ich eliminacji wiążą się dla producenta z kosztami.

Nie da się ich uniknąć. Jeżeli przedsiębiorca chciałby się uchylić od wykonania decyzji UOKiK, nakazującej któreś z tych zachowań, naraża się na dodatkową karę. Za takie postępowania urząd może bowiem nałożyć karę pieniężną w wysokości do 100 tys. zł.

Statystyka

W całym ubiegłym roku do Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wpłynęły 123 dobrowolne powiadomienia od przedsiębiorców o tym, że wprowadzone przez nich do obrotu produkty nie spełniają wymogów bezpieczeństwa.

Najwięcej (99) pochodziło z branży motoryzacyjnej, pozostałe dotyczyły m.in. urządzeń elektrycznych i produktów dziecięcych.