Zbycie udziałów w niemieckiej spółce z ograniczoną odpowiedzialnością (dalej GmbH) wymaga zachowania formy notarialnej. Nie jest konieczne, aby oferta i jej przyjęcie znalazły się w jednym akcie notarialnym, przy czym w przypadku rozdzielenia tych czynności oba dokumenty muszą spełniać przepisaną formę notarialną.

Zobowiązanie do przeniesienia własności udziałów, złożone w osobnym akcie notarialnym, musi być jednoznaczne. Początkowo twierdzono, że nabycie udziałów może być dokonane jedynie przed niemieckim notariuszem, gdyż na niemieckich notariuszach spoczywa szczególny obowiązek sporządzenia i dostarczenia do rejestru handlowego nowej listy wspólników.

Forma transakcji

Obecnie przyjmuje się jednak, że oświadczenia można złożyć również przed zagranicznym notariuszem, o ile urząd ten ma porównywalny do niemieckiego charakter. Tym samym transakcje nabycia udziałów GmbH można przeprowadzić np. w Polsce. W przypadku dokonania czynności przez pełnomocnika dokument pełnomocnictwa nie wymaga formy szczególnej.

Opisany powyżej wymóg zachowania formy aktu notarialnego nie dotyczy przypadków szczególnych, jak nabycie udziałów na podstawie ugody sądowej lub dziedziczenia. Jeżeli forma notarialna oferty nie zostanie zachowana, to brak ten będzie można uzupełnić poprzez przedłożenie prawidłowo zawartej umowy końcowej. W przypadku niezachowania formy aktu notarialnego i braku jej uzupełnienia nabycie udziałów jest nieważne.

Jednoznaczne opisanie

W umowie strony muszą w sposób jednoznaczny wyrazić wolę przeniesienia własności udziałów oraz określić przedmiot umowy, tj. dokładnie opisać udziały podlegające przeniesieniu. Umowa może dotyczyć nie tylko udziałów już istniejących, ale również udziałów przyszłych. Jednak w takim przypadku skutek w postaci nabycia własności nastąpi dopiero z chwilą wpisania udziałów do rejestru (wpisania spółki lub zarejestrowania podwyższenia kapitału).

Obok kwestii związanych z przeniesieniem własności udziałów, ceny za udziały i ewentualnych warunków nabycia umowa może zawierać dodatkowe postanowienia, np. regulować szczegółowo gwarancję, przebieg transakcji lub klauzule waloryzacyjne. Zasady i tryb warunkowego nabycia udziałów wspólnicy mogą ustalić już w samej umowie spółki. W takim przypadku nabycie udziałów nastąpi dopiero z chwilą ziszczenia się warunku opisanego w umowie.

Aktualna lista wspólników

W przypadku zmiany w składzie wspólników lub w ilości posiadanych przez dotychczasowych wspólników udziałów dla spółki wiążąca jest lista wspólników wpisana do rejestru handlowego. Wpis na listę wspólników nie jest zatem przesłanką skuteczności dokonanej czynności prawnej – nabycia udziałów, a ma jedynie zapewnić transparentność obrotu prawnego.

Należy zaznaczyć, że niemieccy notariusze są zobligowani, po dokonaniu czynności prawnej skutkującej przejściem własności udziałów, do złożenia w rejestrze handlowym aktualnej listy wspólników. Obowiązek taki nie jest znany polskim notariuszom, dlatego w przypadku dokonania czynności przed polskim notariuszem nowy wspólnik powinien zadbać o przedłożenie nowej listy do właściwego rejestru handlowego. Przy czym zgodnie z ustawą złożenie nowej listy wspólników należy do kompetencji zarządu spółki. Do momentu wpisu nowego wspólnika spółka ma obowiązek traktować dotychczasowego wspólnika jak uprawnionego z udziału.

Konsekwencje powyższego są w szczególności dotkliwe w odniesieniu do prawa do dywidendy. Ponadto nowy wspólnik nie będzie mógł w pełni wykonywać prawa głosu. Wiele problemów może zatem rodzić zamiar niezwłocznego odwołania i powołania nowych członków zarządu.

W okresie od zbycia udziału do ujawnienia wspólnika w rejestrze handlowym na podstawie nowej listy obowiązki wobec spółki spoczywają na dotychczasowym wspólniku. Zaznaczyć należy, że co do zasady wpis dokonywany jest niezwłocznie, ale w przypadku nabycia udziałów pod warunkiem lub przed zagranicznym notariuszem okres ten może się wydłużać.

Niestety w takich przypadkach dochodzi do wielu komplikacji, w szczególności, jeżeli w tym okresie wspólnik umrze. Z chwilą wpisania na listę nowy wspólnik odpowiada łącznie z dotychczasowym za niewniesione wkłady. Z uwagi na powyższe na etapie badania rentowności inwestycji bardzo ważne jest dokładne ustalenie zakresu wpłat uiszczonych na udziały GmbH.

Wraz z udziałem przechodzą na nabywcę wszystkie prawa z nim związane, w tym w szczególności do niewypłaconych dywidend. Zasadą jest, że wspólnik ma prawo do niewypłaconych dywidend, co do których podejmuje on jako wspólnik uchwały.

Jakie mogą być ograniczenia

Przed podjęciem decyzji o nabyciu udziałów GmbH konieczna jest dokładna analiza umowy spółki, gdyż ta może zawierać ograniczenia w zbywalności udziałów bądź zupełnie wyłączyć taką możliwość.

Przesłanki muszą być uregulowane w sposób precyzyjny, gdyż ich ewentualne niewypełnienie wpływa na skuteczność dokonanej czynności. Dopuszczalne zatem będzie ustanowienie na rzecz konkretnych osób prawa pierwokupu lub uzależnienie skuteczności zbycia od zgody zgromadzenia wspólników, zarządu bądź rady nadzorczej.

Ponadto dopuszczalne jest ustanowienie wymogu udzielenia zgody przez konkretną osobę, np. jednego ze wspólników lub osobę trzecią bądź też przez zarząd, który w relacjach wewnętrznych będzie działał na podstawie uchwały zgromadzenia wspólników. Zgoda taka może zostać udzielona uprzednio lub następczo.

Dotyczy to wszelkich przypadków, również tych, w których umowa spółki przewiduje zgodę uprzednią. Udzielona zgoda co do zasady nie może zostać cofnięta, ale już wyrażony przed dokonaniem czynności sprzeciw – tak. Ograniczenia w zbywalności mogą dotyczyć tylko części udziałów GmbH (np. udziałów jednego ze wspólników), a pewne rodzaje czynności mogą być zupełnie zwolnione ze spełnienia umownych wymogów (np. zbycie udziałów na rzecz dotychczasowego wspólnika). Nabycie udziału może zostać połączone z nałożeniem na nowego wspólnika pewnych obowiązków.

Ponadto w umowie wspólnicy mogą określić cechy osoby, która może stać się kandydatem na nabywcę udziałów. Jeżeli zapisy umowy co do tych obowiązków lub warunków nabycia udziałów okażą się niejasne, to zgromadzenie wspólników może podjąć w tym przedmiocie uchwałę.

W przypadku gdy wspólnik nie dopełni obowiązków określonych w umowie spółki, czynność prawna będzie nieskuteczna z wyjątkiem nabycia udziałów w jednoosobowych spółkach kapitałowych, gdyż tu ograniczenia wydają się bezcelowe.

Braki mogą zostać uzupełnione, przy czym konieczna jest zgoda wszystkich podmiotów (czyli w przypadku uzupełnienia wymogu uzyskania zgody w postaci uchwały zgromadzenia wspólników nie wystarczy większość uregulowana w umowie spółki, niezbędna jest jednomyślność). Należy również pamiętać, że jeżeli zbywca nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, konieczna jest dodatkowa zgoda. Oczywiście powyższe ograniczenia i wymogi umowne nie będą dotyczyły przypadków zbycia udziałów w postępowaniu upadłościowym lub egzekucyjnym.

Ile odpowiedzialności

Podstawą nabycia udziałów jest zazwyczaj umowa sprzedaży. Zgodnie z prawem niemieckim transakcja taka będzie podlegała przepisom o nabyciu praw. Z uwagi na to sprzedawca będzie podlegał odpowiedzialności za wady prawne udziałów. Odpowiedzialność taka zaistnieje, gdy nabywane prawa nie będą istniały w umówionym zakresie lub jeżeli będą one obciążone prawami osób trzecich.

Jeżeli udziały będące przedmiotem zakupu wcale by nie istniały, to sprzedawca odpowiedziałby jak za niewykonanie umowy. Odpowiedzialność zbywcy nie obejmuje wartości zadłużenia udziałów czy też wad rzeczy, które wchodzą w skład przedsiębiorstwa, jeżeli nie została na nie udzielona szczególna gwarancja. O ile nabycie udziałów z ekonomicznego punktu widzenia stanowić będzie nabycie części przedsiębiorstwa, o tyle sprzedawca odpowie na zasadach ogólnych za jego wady.

W przypadku gdy zbywca nie był uprawniony do rozporządzania udziałem, możliwe jest co do zasady skuteczne nabycie udziałów w dobrej wierze. W tym celu zbywca udziałów musi być ujawniony przez okres przynajmniej trzech lat na liście wspólników złożonej w rejestrze. O ile lista ta istniałaby krócej, nabycie udziałów w dobrej wierze uzależnione jest od możliwości przypisania prawdziwemu wspólnikowi odpowiedzialności za zaistniałą niezgodność. Dobra wiara nie chroni nabywcy przed obciążeniami udziałów na rzecz osób trzecich.

Przesłanki nabycia udziału w dobrej wierze

- istnienie udziału,

- ujawnienie na liście wspólników złożonej do rejestru handlowego wspólnika nieistniejącego lub nieprawidłowej ilości udziałów jednego z faktycznych wspólników,

- nabycie udziału wskutek czynności prawnej,

- upływ trzyletniego okresu istnienia wadliwej listy wspólników lub możliwość przypisania odpowiedzialności za błąd prawdziwemu wspólnikowi,

- brak sprzeciwu,

- niewiedza nabywcy o braku uprawnienia do rozporządzania udziałem.

Trzeba też pamiętać, że nabycie udziałów w GmbH wiąże się z obowiązkiem podatkowym na terenie Polski.

Obowiązek podatkowy

Czynności cywilnoprawne podlegają opodatkowaniu, jeżeli ich przedmiotem są rzeczy znajdujące się za granicą lub prawa majątkowe wykonywane za granicą, w przypadku gdy nabywca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i czynność cywilnoprawna została dokonana na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Tym samym jeżeli nabywcą udziałów GmbH byłby podmiot posiadający w Polsce miejsce zamieszkania lub siedzibę i umowa sprzedaży byłaby zawarta w Polsce, to czynność będzie podlegać PCC.

Zgodnie z ustawą stawka podatku wynosi w takim przypadku 1 proc. wartości rynkowej prawa majątkowego, zatem nie zawsze będzie to 1 proc. od umówionej ceny sprzedaży udziałów.

Marta Daćków aplikant radcowski, Kancelaria Prawna Schampera, Dubis, Zając i Wspólnicy sp.k.

Polscy przedsiębiorcy coraz odważniej inwestują na rynkach europejskich. Z uwagi na bliskość geograficzną i wielopoziomowe powiązania gospodarcze interesujące wydaje się inwestowanie w szczególności na terenie Niemiec. Ugruntowana sytuacja gospodarcza i sprawdzony model funkcjonowania niemieckich spółek kapitałowych zapewniają przedsiębiorcom większą pewność planowanego przedsięwzięcia i w istotny sposób wpływają na jego rentowność, gwarantując osiągnięcie większych zysków. Jedną z najprostszych metod inwestycji jest nabycie udziałów w funkcjonującej już spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.

Do takiej transakcji zastosowanie mają niemieckie przepisy, w szczególności ustawa o spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Zgodnie z tą regulacją udziały w GmbH są zbywalne i dziedziczne. Przedmiotem umowy mogą być wszystkie udziały w istniejącej spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, ale również udziały przyszłe, np. w spółce jeszcze niewpisanej do rejestru lub w podwyższonym, ale niezarejestrowanym, kapitale zakładowym. Dopuszczalne jest również warunkowe nabycie udziałów.