W praktyce postępowanie upadłościowe z elementem transgranicznym zawsze wywołuje pewne trudności w dochodzeniu należności, niemniej jednak ustawodawca europejski przewidział szereg ułatwień dla wierzycieli.
Podstawowe działanie
Rozporządzenie Rady (WE) nr 1346/2000 z 29 maja 2000 r. w sprawie postępowania upadłościowego (dalej: rozporządzenie) stosuje się do zbiorowych postępowań przewidujących niewypłacalność dłużnika, które obejmują całkowite lub częściowe zajęcie majątku dłużnika oraz powołanie zarządcy.
Co do zasady główne postępowanie upadłościowe wszczynane jest w państwie członkowskim, w którym dłużnik posiada główny ośrodek swojej podstawowej działalności, tj. tam, gdzie zazwyczaj zarządza on swoją działalnością, a miejsce to jest rozpoznawalne przez osoby trzecie. W przypadku osób prawnych domniemywa się, że jest to ich siedziba statutowa, przy czym to domniemanie może zostać obalone przeciwdowodem.
Każdy wierzyciel w Unii
Postępowanie upadłościowe ma zatem z założenia charakter uniwersalny, a jego celem jest objęcie całego majątku dłużnika. Wszczęcie postępowania upadłościowego przez sąd państwa członkowskiego właściwego dla siedziby przedsiębiorstwa głównego podlega automatycznemu uznaniu we wszystkich pozostałych państwach członkowskich (za wyjątkiem Danii), z chwilą, gdy stanie się ono skuteczne.
Tym samym w przypadku ogłoszenia upadłości polskiej spółki, orzeczenie to będzie skuteczne w pozostałych krajach Unii Europejskiej. Każdy wierzyciel mający miejsce zamieszkania, miejsce zwykłego pobytu albo siedzibę na obszarze Wspólnoty jest w takim przypadku uprawniony do zgłoszenia swojej wierzytelności w postępowaniu. Rozwiązanie to może się wiązać dla wierzycieli spoza kraju siedziby dłużnika z dużymi kosztami zastępstwa procesowego i niepewnością, co do tego, czy i w jakim stopniu zostanie uwzględniona zgłaszana wierzytelność.
Szczególna procedura
Ponadto mogą zaistnieć sytuacje, gdy majątek dłużnika okaże się zbyt złożony, aby zarządzać nim w całości bądź, gdy okaże się on obciążony prawami rzeczowymi albo, gdy różnice we właściwych systemach prawnych będą tak duże, że pojawią się trudności z przeniesieniem skutków postępowania głównego na majątek oddziału.
W celu poprawy ochrony interesów wierzycieli, w szczególności ułatwienia im dochodzenia należności oraz polepszenia sposobu zarządzania masą, twórcy rozporządzenia przewidzieli szczególną procedurę w przypadku ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy posiadającego siedzibę na terytorium Unii Europejskiej (za wyjątkiem Danii).
Tym samym po wszczęciu głównego postępowania upadłościowego istnieje możliwość złożenia wniosku o przeprowadzenie wtórnego postępowania upadłościowego w państwie członkowskim, w którym przedsiębiorca zagraniczny wykonuje działalność gospodarczą w sposób niemający charakteru tymczasowego, przy zaangażowaniu personelu i wykorzystaniu zasobów majątkowych. Samo posiadanie aktywów (np. środków na koncie bankowym) na terytorium innego państwa członkowskiego jest niewystarczające.
Z wnioskiem takim może wystąpić zarządca w postępowaniu upadłościowym głównym lub każda inna osoba uprawniona przez prawo wewnętrzne kraju prowadzenia takiej działalności. Zaznaczyć przy tym należy, że główne postępowanie upadłościowe jest uznawane w krajach członkowskich Unii Europejskiej bezpośrednio i nie stoi to na przeszkodzie, aby mimo uznania takiego głównego postępowania w danym kraju wszcząć postępowanie wtórne.
Centrum interesów
Wtórne postępowanie upadłościowe podlega prawu państwa członkowskiego, na terytorium którego zostało ono wszczęte. Przy czym sąd przed wszczęciem takiego postępowania bada: czy dłużnik posiada centrum swoich interesów na terytorium Unii Europejskiej; czy na terenie państwa, którego dotyczy wniosek o wszczęcie postępowania wtórnego nie toczy się główne postępowanie upadłościowe oraz czy dłużnik posiada w państwie złożenia wniosku o przeprowadzenie postępowania wtórnego miejsce prowadzenia działalności gospodarczej.
Prawo krajowe oddziału lub zakładu stanowi o zdolności upadłościowej dłużnika, tj. czy na gruncie przepisów wewnętrznych będzie mógł on podlegać krajowemu prawu upadłościowemu (w Polsce z tego zakresu wyłączone są np. uczelnie lub osoby prowadzące gospodarstwa rolne).
Prawo krajowe nie może jednak nakładać obowiązku spełnienia dodatkowych warunków wszczęcia postępowania, z uwagi na zasadę pierwszeństwa prawa wspólnotowego oraz zasadę solidarności. Dlatego też sądy państwa członkowskiego postępowania wtórnego nie badają, czy w chwili wszczęcia postępowania głównego dłużnik był niewypłacalny, nie mogą również sprawdzać czy sąd, który prowadzi postępowanie główne był uprawniony do jego wszczęcia, tj. czy dłużnik faktycznie w tym państwie, w którym toczy się postępowanie główne, posiadał swoją podstawową działalność gospodarczą.
Wyodrębniona część masy
Skutki wszczęcia wtórnego postępowania ograniczają się jedynie do majątku dłużnika znajdującego się w tym kraju. Powstaje zatem pewna wyodrębniona część masy upadłościowej, która jednak nie będzie pomniejszała majątku dłużnika, przeznaczonego do podziału. Wielkość majątku dłużnika objętego postępowaniem wtórnym może ulec zmianie, gdy syndyk przeniesie jego część do państwa postępowania głównego. Powyższe uprawnienie syndyka wygasa jednak z chwilą otwarcia wtórnego postępowania upadłościowego.
Postępowanie wtórne ma na celu spieniężenie majątku dłużnika, dlatego nie może ono przybrać formy postępowania służącego zachowaniu przedsiębiorstwa i restrukturyzacji zadłużenia, np. odpowiednika polskiego postępowania upadłościowego z możliwością zawarcia układu. Celem takiej regulacji jest uniknięcie ewentualnej sprzeczności, jaka mogłaby się pojawić, gdyby postępowanie wtórne przyjęło formę restrukturyzacyjną, a postępowanie główne prowadzone byłoby w trybie likwidacyjnym.
Możliwa zaliczka
Sąd, w którym zgłoszony został wniosek o otwarcie postępowania wtórnego, może żądać od wnioskodawcy złożenia zaliczki na koszty postępowania lub udzielenia odpowiedniego zabezpieczenia.
Każdy wierzyciel może zgłosić swoją wierzytelność w postępowaniu głównym i w każdym postępowaniu wtórnym. Zarządca (np. syndyk na gruncie prawa polskiego) zgłasza we wtórnych postępowaniach wierzytelności już zgłoszone w postępowaniu głównym, o ile jest to korzystne dla wierzycieli.
Prawo krajowe nie może utrudniać wierzycielom zagranicznym zgłaszania wierzytelności w postępowaniu wtórnym. Jeżeli po likwidacji masy we wtórnym postępowaniu upadłościowym mogą zostać zaspokojone wszystkie ustalone w tym postępowaniu wierzytelności, zarządca powołany w tym postępowaniu przekazuje niezwłocznie pozostałą nadwyżkę zarządcy w postępowaniu głównym.
Należy wskazać, że zarządca tymczasowy (np. zagraniczny odpowiednik polskiego tymczasowego nadzorcy sądowego) będzie uprawniony przed wszczęciem głównego postępowania upadłościowego do zastosowania środków zabezpieczających majątek znajdujący się poza granicami kraju, zgodnie z prawem państwa położenia tego majątku.
Procedura terytorialna
Postępowanie wtórne wymaga, aby poprzedzało je wszczęcie postępowania głównego. Istnieje jednak pewien specyficzny rodzaj postępowania o charakterze wtórnym, którego wszczęcie nie jest uzależnione od ogłoszenia upadłości głównego przedsiębiorstwa dłużnika. Przyjmuje się, że ma ono charakter zastępczy wobec postępowania głównego.
Postępowanie terytorialne, gdyż tak właśnie jest nazywane, wykorzystywane jest wtedy, gdy w kraju prowadzenia głównego ośrodka działalności przedsiębiorcy wszczęcie postępowania upadłościowego jest niemożliwe (np. gdy dany podmiot nie ma zdolności upadłościowej na gruncie prawa krajowego), bądź w razie złożenia wniosku o wszczęcie postępowania ubocznego przez wierzyciela posiadającego miejsce zamieszkania, miejsce zwykłego pobytu lub siedzibę w państwie członkowskim, na terytorium którego znajduje się odpowiedni oddział dłużnika lub którego wierzytelność powstała w związku z działalnością tego oddziału.
Należy zaznaczyć, że w takiej sytuacji nie ma zastosowania wymóg prowadzenia postępowania w trybie likwidacyjnym.
Doniosłe skutki
Jakie są konsekwencje nieterminowego złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości
1. Sąd może orzec pozbawienie na okres od trzech do dziesięciu lat prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu osoby, która ze swej winy będąc do tego zobowiązana z mocy ustawy, nie złożyła w terminie dwóch tygodni od dnia powstania podstawy do ogłoszenia upadłości wniosku o ogłoszenie upadłości.
2. Jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością odpowiada solidarnie za jej zobowiązania, chyba że wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy, albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody.
Jest obowiązek
Kiedy na gruncie prawa polskiego istnieje obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości?
Dłużnik jest obowiązany zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości tj. nastąpił stan niewypłacalności. Dłużnikiem niewypłacalnym jest ten, kto nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych.
Dłużnika będącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, uważa się za niewypłacalnego także wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczą wartość jego majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonuje.
Powyższy obowiązek spoczywa na każdym, kto ma prawo reprezentować dłużnika sam lub łącznie z innymi osobami.
Marta Daćków aplikant radcowski, Kancelaria Prawna Schampera, Dubis, Zając i Wspólnicy s.p.k.
Komentuje Marta Daćków, aplikant radcowski, Kancelaria Prawna Schampera, Dubis, Zając i Wspólnicy s.p.k.
Pomimo informacji o trwającym kryzysie na rynku europejskim coraz częściej polskie firmy decydują się na otwarcie swoich oddziałów i zakładów za zachodnimi granicami kraju.
Jednak zmiana kierunku ekspansji ekonomicznej i zwiększone ryzyko inwestycyjne powinny zmusić polskich przedsiębiorców do przemyślenia ewentualnych konsekwencji związanych z transgraniczną upadłością ich samych, jak i ich kontrahentów.
Prawo europejskie przewiduje istotne ułatwienia dla wierzycieli w dochodzeniu należności wobec dłużnika posiadającego kilka miejsc prowadzenia działalności. Podstawą sprawnego stosowania tych instrumentów jest jednak zapewnienie ścisłej współpracy pomiędzy postępowaniem głównym a postępowaniami wtórnymi.
