Działacze związkowi korzystają ze szczególnej ochrony stałości zatrudnienia, która dotyczy także niezmienności ich warunków pracy lub płacy. Przesądza o tym art. 32 ust. 1 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (tekst jedn. DzU z 2001 r. nr 79, poz. 854 ze zm., dalej ustawa o z.z.).

Pracodawca bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej (zoz) nie może:

- wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z imiennie wskazanym uchwałą zarządu jego członkiem lub z innym pracownikiem będącym członkiem zoz, upoważnionym do jej reprezentowania wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy,

- zmienić jednostronnie warunków pracy lub płacy na niekorzyść pracownika z poprzedniego punktu z wyjątkiem, gdy dopuszczają to odrębne przepisy.

Wobec takich działaczy swoboda szefa w kształtowaniu ich warunków pracy lub płacy jest ograniczona i zależy od tego, czy zaakceptuje to zarząd zoz. Jeżeli nie przyjmie zmian, pracodawcy nie wolno zgodnie z prawem rozwiązać ani wymówić umowy o pracę aktywiście. Ponadto nie może mu też złożyć wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy lub płacy.

Odmowa zarządu zoz jest dla pracodawcy wiążąca. Przy czym, jeśli brakuje jakiegokolwiek stanowiska związku, bo np. nie udzielił żadnej odpowiedzi, jego milczenia nie wolno uznać za dorozumianą zgodę. Brak odpowiedzi należy traktować jako odmowę zgody. Wskazał na to Sąd Najwyższy w uchwale z 11 stycznia 1994 r. (I PZP 54/93).

Chodzi tu o każdą zmianę dokonaną jednostronnie przez pracodawcę, a nie tylko tę wprowadzoną wypowiedzeniem zmieniającym. Potwierdził to SN w wyroku z 29 września 2001 r. (I PKN 31/00). Stwierdził, że zakaz jednostronnej zmiany warunków pracy lub płacy na niekorzyść pracownika z art. 32 ust. 2 ustawy o z.z. obejmuje nie tylko zmiany, które mogłyby być wprowadzone do umowy o pracę w drodze wypowiedzenia zmieniającego, ale także inne na niekorzyść pracownika, wprowadzone jednostronnie przez szefa, dotyczące stosunku pracy opartego też na innych podstawach niż umowa o pracę.

Zdaniem SN taką jednostronną zmianą jest także przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny. Jest to bowiem pogorszenie jego położenia faktycznego i prawnego. Podobnie odwołanie pracownika ze stanowiska wicedyrektora szkoły to jednostronna zmiana warunków pracy lub płacy na niekorzyść pracownika w rozumieniu art. 32 ust. 2 ustawy o z.z. i wymaga zgody organizacji związkowej (wyrok SN z 10 kwietnia 1997 r., I PKN 88/97).

SN opowiada się więc za szerokim rozumieniem pojęcia „jednostronna zmiana warunków pracy lub płacy”. W jego ocenie także przeniesienie korzystającego ze szczególnej ochrony prawnej przewidzianej w art. 32 ustawy o z.z. w drodze polecenia pracodawcy na niższe stanowisko pracy bez zachowania trybu wypowiedzenia zmieniającego oraz zgody związku w ogóle nie wywołuje skutku prawnego w postaci zmiany warunków zatrudnienia (por. wyrok SN z 21 sierpnia 2008 r., II PK 365/07).

Przykład

Pani Anna była zatrudniona jako główna księgowa. Równocześnie w firmie pełniła funkcję członka zarządu zoz. Uchwałą związek wskazał ją jako osobę, której zatrudnienie korzysta ze szczególnej ochrony.

Mimo to szef odwołał ją ze stanowiska głównej księgowej i powierzył pracę na gorzej płatnej posadzie referenta księgowego. Wcześniej nie zwracał się do organizacji związkowej o zgodę na planową zmianę zasad zatrudnienia pani Anny.

W pozwie do sądu kobieta domagała się przywrócenia do dotychczasowej pracy jako główna księgowa. Sąd przychylił się do tego żądania, gdyż uznał, że pracodawca naruszył art. 32 ust. 1 ustawy o z.z.

— Ryszard Sadlik sędzia Sądu Okręgowego w Kielcach