Niejednokrotnie zdarza się, że spółki muszą dokonać zmian kapitałowych. Decyzję taką mogą warunkować m.in. chęcią objęcia pełnej władzy nad podmiotem przez jednego ze wspólników. Bardzo przydatną procedurą umożliwiającą przeprowadzenie takich zmian w spółkach z o.o. jest procedura umorzenia udziałów – art. 199 kodeksu spółek handlowych.

Wyróżnić można trzy sposoby umorzenia udziałów. Pierwszym z nich jest umorzenie dobrowolne, poprzez nabycie udziału przez spółkę. Drugim – umorzenie przymusowe, którego warunki i tryb muszą być przewidziane w umowie spółki. Trzecim sposobem jest umorzenie automatyczne, gdy umowa spółki zakłada, że udział ulega umorzeniu w razie zaistnienia określonego zdarzenia, bez powzięcia stosownej uchwały zgromadzenia wspólników.

Z czystego zysku

Niezależnie jednak od sposobu, aby umorzenie udziałów było możliwe, umowa spółki musi na to zezwalać. Sam proces umarzania może nastąpić z czystego zysku. Jest to niewątpliwie najsprawniejszy sposób dokonania zmian kapitałowych w spółce, jednocześnie zakłada najmniej obowiązków formalnych.

Do umorzenia udziałów z czystego zysku nie jest konieczne obniżenie kapitału zakładowego. Co za tym idzie – zarząd nie musi wzywać wierzycieli, którzy nie zgadzają się na przeprowadzenie tego procesu, do zgłaszania swojego sprzeciwu (art. 264 kodeksu spółek handlowych).

Ponadto do umorzenia udziałów nie jest konieczne dokonanie wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Wyłączenie tych obowiązków skraca całą procedurę. Co więcej, uchwała o umorzeniu udziałów z czystego zysku nie musi być umieszczona w  protokole sporządzonym przez  notariusza.

Warunkiem umożliwiającym dokonanie umorzenia udziałów z czystego zysku jest jednakże występowanie w spółce właśnie czystego zysku, którym będzie nadwyżka środków spółki nad jej kapitałem zakładowym.

Są dwa sposoby

Omawiając umorzenie udziałów z czystego zysku, warto wskazać jeden prosty przykład. Załóżmy, że istnieje spółka, w której większościowy wspólnik ma zamiar przejęcia całkowitej władzy nad spółką. Może dokonać tego zasadniczo na dwa sposoby.

Pierwszym z nich będzie zwrócenie się z ofertą nabycia udziałów od pozostałych wspólników. W takim wypadku jednak trzeba się liczyć z angażowaniem własnych środków. Drugim sposobem jest właśnie dokonanie umorzenia udziałów, wówczas angażowane są środki spółki.

Wspólnik większościowy, w celu doprowadzenia do umorzenia udziałów, powinien na początku zwrócić się do zarządu o zwołanie zgromadzenia wspólników, z porządkiem obrad przewidującym podjęcie uchwały o umorzeniu udziałów. W tym miejscu warto wskazać, że w praktyce często podejmowane są dwie uchwały zgromadzenia wspólników związane z umorzeniem udziałów.

Pierwsza z nich to tzw. uchwała kierunkowa, w której zobowiązuje się zarząd spółki do nabycia udziałów w celu umorzenia oraz określa się ogólną intencję takiej transakcji. Następnie, już po nabyciu udziałów przez spółkę, podejmuje się drugą uchwałę o definitywnym umorzeniu udziałów. Należy jednak podkreślić, że ten sposób dokonywania umorzenia zakłada większą niż konieczna liczbę czynności.

Wystarczające w tym zakresie jest podjęcie uchwały o umorzeniu udziałów z czystego zysku, a następnie zawarcie przez zarząd spółki umowy nabycia udziałów w celu umorzenia. Udziały będą podlegać umorzeniu z momentem zawarcia stosownej umowy i dokonania wypłaty wynagrodzenia za umarzany udział. Jego wysokość lub formę mogą ustalić dowolnie wspólnicy i spółka.

Po umorzeniu udziałów w  spółce wystąpi sytuacja, w której suma wartości nominalnych udziałów pozostałego wspólnika będzie niższa od wysokości kwoty kapitału zakładowego. Nie wiąże się to jednak z obowiązkiem zmiany umowy spółki, choć jest to oczywiście dopuszczalne.

Wpisy w rejestrze

Po przeprowadzeniu określonej wyżej procedury zarząd spółki zobowiązany jest złożyć do Krajowego Rejestru Sądowego wniosek o wpis zmian w rejestrze spółki. Swoim zakresem musi on obejmować dane wspólników, których udziały podlegały umorzeniu, przy założeniu, oczywiście, że ci wspólnicy figurowali w rejestrze.

Jeżeli natomiast w wyniku przeprowadzenia procedury umorzenia udziałów w spółce pozostanie jeden wspólnik, konieczne będzie dokonanie wpisu zmiany danych również w odniesieniu do niego. W takim wypadku wskazać trzeba, że stał się jedynym wspólnikiem spółki.

—Jędrzej Jakubowicz jest radcą prawnym w Kancelarii Prawniczej Włodzimierz Głowacki i Wspólnicy w Poznaniu