[link=http://akty-prawne.rp.pl/dzienniki/du/2003/152/poz.1475.htm]Rozporządzenie ministra finansów z 26 sierpnia 2003 r. w sprawie prowadzenia tej księgi (DzU nr 152, poz. 1475 ze zm.)[/link] mówi, że należy ją prowadzić rzetelnie i w sposób niewadliwy. Ma to swoje praktyczne konsekwencje.

[srodtytul]Dowodem tylko rzetelne księgi[/srodtytul]

W myśl art. 193 [link=http://akty-prawne.rp.pl/Dokumenty/Ustawy/2005/DU2005Nr%20%208poz%20%2060a.asp]ordynacji podatkowej[/link] księgi, które prowadzone są rzetelnie i w sposób niewadliwy, stanowią dowód tego, co wynika z zawartych w nich zapisów.

W pewnych jednak sytuacjach przepisy pozwalają, aby księgi, w których pojawią się nieprawidłowości, były – mimo to – uznawane za nierzetelne.

Zgodnie z § 11 ust. 4 rozporządzenia księgę uznaje się za rzetelną również, gdy niewpisane lub błędnie wpisane kwoty przychodu nie przekraczają łącznie 0,5 proc. przychodu wykazanego w księdze za dany rok podatkowy lub przychodu wykazanego w roku podatkowym do dnia, w którym naczelnik urzędu skarbowego lub organ kontroli skarbowej stwierdził te błędy.

Zatem dopiero gdy niewpisane lub wpisane błędnie kwoty przychodów ze sprzedaży przekraczają 0,5 proc. przychodu wykazanego w księdze, można uznać ją za nierzetelną. Potwierdza to [b]wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z 28 stycznia 2009 r. (I SA/Łd 1343/08)[/b].

[srodtytul]Wypadek losowy i oczywista omyłka[/srodtytul]

Na pobłażliwość urzędników można liczyć również wtedy, gdy brak właściwych zapisów jest związany z nieszczęśliwym wypadkiem lub zdarzeniem losowym, które uniemożliwiło podatnikowi prowadzenie księgi.

Podobnie gdy błędy spowodowały podwyższenie kwoty podstawy opodatkowania (nie dotoczy to jednak błędów polegających na niewykazaniu lub zaniżeniu kosztów zakupu materiałów podstawowych, towarów handlowych oraz kosztów robocizny).

Za rzetelną zostanie uznana również księga w sytuacji, gdy podatnik uzupełnił zapisy lub dokonał korekty błędnych zapisów w księdze przed rozpoczęciem kontroli przez naczelnika urzędu skarbowego lub przez organ kontroli skarbowej, lub błędne zapisy są skutkiem oczywistej omyłki, a podatnik ma dowody księgowe odpowiadające warunkom określonym w przepisach rozporządzenia.

[srodtytul]Usprawiedliwienie nie zawsze możliwe[/srodtytul]

Nie każda jednak pomyłka będzie uważana za usprawiedliwioną. Zdaniem WSA w Poznaniu stwierdzenie nierzetelności ksiąg może prowadzić do „mniej lub bardziej daleko idących skutków prawnych”[b] (wyrok z 2 grudnia 2009 r., I SA/Po 522/09).[/b]

Fiskus nie tylko może nie uznać jej za dowód w sprawie i zakwestionować (w całości lub w części), ale również określić podstawę opodatkowania na podstawie danych wynikających z ksiąg podatkowych, uzupełnionych innymi dowodami (faktury, umowy itp.), a jeśli w ten sposób nie da się tego zrobić, to w drodze oszacowania.

I tu uwaga: nie ma jednego sposobu szacowania podstawy opodatkowania. Fiskus może zastosować metodę porównawczą zewnętrzną lub wewnętrzną, remanentową, produkcyjną, kosztową albo udziału w obrocie. Wybór danej metody nie może być dowolny, fiskus musi go uzasadnić.

[srodtytul]Kary z kodeksu[/srodtytul]

W praktyce może się okazać, że oszacowanie podstawy opodatkowania to niejedyny problem podatnika. Ponieważ podatkowa księga przychodów i rozchodów ma duże znaczenie dla prawidłowego rozliczania się z fiskusem, za jej niewłaściwe prowadzenie (albo nieprowadzenie) przewidziane są kary.

Określa je [link=http://akty-prawne.rp.pl/Dokumenty/Ustawy/2007/DU2007Nr111poz%20765.asp]kodeks karny skarbowy[/link]. Zgodnie z jego art. 60 przestępstwem skarbowym podlegającym karze grzywny do 240 stawek dziennych jest:

- nieprowadzenie księgi,

- nieprzechowywanie księgi w miejscu wykonywania działalności lub w miejscu wskazanym przez podatnika jako jego siedziba, przedstawicielstwo lub oddział, a jeżeli prowadzenie księgi zostało zlecone biuru rachunkowemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi, to w miejscu określonym w umowie z biurem rachunkowym lub w miejscu wskazanym przez kierownika jednostki,

- niezawiadomienie w terminie właściwego organu o prowadzeniu księgi przez doradcę podatkowego lub inny podmiot upoważniony do prowadzenia ksiąg.

Gdy wymienione czyny są mniejszej wagi, stanowią wykroczenia skarbowe podlegające grzywnie. O tym, czy podatnik popełnia wykroczenie czy przestępstwo, decyduje tzw. ustawowy próg. Jest to ściśle określona wartość uszczuplonego lub narażonego na uszczuplenie podatku. Wyznacza ją pięciokrotna wartość minimalnego wynagrodzenia. W 2011 r. wynosi ona 6930 zł. 

Za wykroczenie grzywna wymierzana jest w granicach od jednej dziesiątej do dwudziestokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia. W 2011 r. będzie to zatem odpowiednio 138,60 zł (1/10 minimalnej płacy) i 27 720 zł (20 x 1386 zł).

Przy przestępstwach skarbowych grzywny wymierzane są w stawkach dziennych. Wysokość jednej stawki dziennej nie może być niższa od jednej trzydziestej minimalnego wynagrodzenia (czyli 46,20 zł) oraz przekraczać jej czterystukrotności (co daje 18 480 zł).

[srodtytul]Tłumaczenia na nic się nie przydadzą[/srodtytul]

Pamiętajmy, że dla organów podatkowych nie mają większego znaczenia wyjaśnienia podatnika wskazujące na okoliczności, które spowodowały błędy i nieprawidłowości w księdze. Bez znaczenia będzie zatem to, czy doszło do nieprawidłowych zapisów na skutek błędu czy też celowo. W takich wypadkach nie ma też co liczyć na przychylność sądów.

Przykładem jest [b]wyrok WSA we Wrocławiu z 5 czerwca 2008 r. (I SA/Wr 1896/07)[/b]. Czytamy w nim: „za nierzetelną zostaje uznana księga, w której nie dokonano zapisu w celu ukrycia dokonanej czynności, jak też księga, w której przez pomyłkę dokonano błędnego zapisu”.

Tak samo orzekł kilka lat wcześniej [b]WSA w Warszawie (w wyroku z 20 grudnia 2004 r., III SA/Wa 420/04).[/b]

Podobne wnioski wynikają z [b]wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 4 czerwca 2009 r. (II FSK 218/08)[/b]. Zdaniem sądu „przepisy dotyczące rzetelności ksiąg podatkowych jako warunek uznania księgi podatkowej za rzetelną statuują zgodność jej zapisów z rzeczywistym stanem rzeczy.

Nie ma zatem znaczenia to, czy podatnik w sposób zawiniony (np. na skutek braku dbałości o własne interesy gospodarcze bądź w sposób zamierzony), czy też niezawiniony dokonywał rozliczenia kosztów uzyskania przychodów na podstawie tzw. pustych faktur.

Istotny jest jedynie fakt, że faktury te (oraz dowody KP) nie odzwierciedlają faktycznych transakcji (ich wystawca nie był dostawcą towarów w nich wymienionych). Nieważne są przyczyny tego stanu rzeczy”.

Także dla WSA w Gorzowie Wielkopolskim, jeżeli podatnik posłużył się dokumentami, które okazały się nieprawdziwe, okoliczność, że nie wiedział o tym fakcie, nie ma wpływu na wysokość zobowiązania podatkowego.

„Przepisy w zakresie dokumentowania operacji gospodarczych zezwalają na dokonywanie zapisów w księdze podatkowej tylko na podstawie dokumentów prawidłowych i rzetelnych” [b](wyrok z 25 marca 2010 r., I SA/ Go 58/10).[/b]  

To samo wynika z [b]wyroku NSA z 21 marca 2000 r. (III SA 1627/99)[/b]. Zdaniem NSA „nierzetelność jest kategorią obiektywną.

Oznacza to, że dla oceny nierzetelności księgi nie mają znaczenia czynniki subiektywne, towarzyszące dokonywaniu w niej zapisów. Za nierzetelną więc zostaje uznana księga, w której nie dokonano zapisu w celu ukrycia osiągniętego przychodu czy też dokonanej czynności, jak też księga, w której przez pomyłkę dokonano błędnego zapisu”.

[ramka][b]Błąd co do faktu, a nie co do prawa[/b]

Za niewadliwą uważa się księgę prowadzoną zgodnie z przepisami rozporządzenia oraz objaśnieniami do wzoru księgi. Z kolei za rzetelną uznawana jest taka księga, w której dokonywane zapisy odzwierciedlają stan rzeczywisty.

Zdaniem [b]WSA w Białymstoku (wyrok z 15 kwietnia 2009 r., I SA/Bk 79/09)[/b] pojęcie nierzetelności i rzetelności ksiąg odnosi się do zniekształcenia stanu faktycznego: „Nierzetelność nie ma natomiast związku z błędami w stosowaniu prawa.

Naruszenie prawa materialnego przez podatnika, polegające na odliczeniu jako kosztów uzyskania przychodu wydatków, które nie mogą być uznane za takie koszty, nie jest nierzetelnością księgi i to niezależnie od wielkości tego błędu w stosunku do wielkości przychodu”. W opinii sądu nierzetelność jest błędem co do faktów, a nie co do prawa.

Dlatego że ocena ksiąg pod kątem rzetelności odnosi się do sfery ustalenia faktów, a nie oceny prawnej. [/ramka]

[ramka][b]Gdy były transakcje, a nie ma zapisów[/b]

Stwierdzenie nierzetelności księgi jest uzasadnione nie tylko w sytuacji, gdy rozbieżność między zapisami księgi a dokumentami źródłowymi zostanie wykazana przez nieujawnienie w księdze konkretnego dokumentu, ale także gdy okoliczność ta zostanie stwierdzona w wyniku analizy organów podatkowych.

Kłopoty zaczną się zatem, jeśli po przeprowadzeniu takiej analizy okaże się, że podatnik kupował i sprzedawał towary, a brak jest odpowiednich zapisów w księdze [b](wyrok WSA w Kielcach z 1 października 2009 r., I SA/Ke 314/09)[/b].[/ramka]